Ο υπολογισμός του εορτασμού του Πάσχα

Η ημερομηνία που έχει καθιερωθεί να γιορτάζουμε το Πάσχα είναι λανθασμένη. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τους αστρονομικούς υπολογισμούς, θα έπρεπε φέτος να το γιορτάσουμε την Κυριακή 23 Μαρτίου, δηλαδή την πρώτη Κυριακή μετά την εαρινή ισημερία. Όμως το γιορτάσαμε την Κυριακή 27 Απριλίου, περίπου ένα μήνα αργότερα.
Το Ιουλιανό Ημερολόγιο και ο Κύκλος του Μέτωνα για τις πανσέληνους ευθύνονται για τη λανθασμένη ημερομηνία που εορτάζουν οι Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες το Πάσχα. Το θέμα του προσδιορισμού του Πάσχα είναι ένα απλό αστρονομικό και μαθηματικό πρόβλημα.
Στους πρώτους τρεις αιώνες του Χριστιανισμού οι διάφορες εκκλησίες γιόρταζαν το Πάσχα σε διαφορετικές ημερομηνίες. Άλλες κατά το παράδειγμα των αποστόλων Παύλου και Ιωάννη, το γιόρταζαν σύμφωνα με την ημέρα του θανάτου του Χριστού, τη 14η ημέρα του εβραϊκού μήνα Νισάν και άλλες την Κυριακή μετά την πρώτη εαρινή πανσέληνο.

Η Α' Οικουμενική Σύνοδος
Το χάσμα αυτό ήρθε να γεφυρώσει η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, που συγκλήθηκε το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας από τον Αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνο και όριζε: «Το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης, και αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή, τότε να εορτάζεται την επόμενη Κυριακή, για να μην συμπέσει με τον εορτασμό του Εβραϊκού Πάσχα».
Ο εορτασμός λοιπόν του Πάσχα συνδέθηκε άμεσα με την εαρινή ισημερία και την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης. Για να βρούμε συνεπώς ποια είναι η ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα αρκεί να υπολογίσουμε ποια είναι η ημερομηνία της πρώτης εαρινής πανσέληνου.

Το Ιουλιανό Ημερολόγιο
Πρώτος υπαίτιος για τη σύγχυση που επικρατεί είναι ο Ιούλιος Καίσαρας, ο οποίος το 46 π.Χ. εισήγαγε, με τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη, το ημερολόγιο που έφερε το όνομά του, δηλαδή το Ιουλιανό. Το ημερολόγιο αυτό απέκλεισε κάθε σχέση με τα σεληνιακά φαινόμενα και δέχτηκε ως μέση διάρκεια του έτους μια περίοδο 365 και 1/4 ημερών. Το πρόβλημα, που προέκυπτε από το κλάσμα μιας ημέρας που περίσσευε κάθε χρόνο, λύθηκε με την υιοθέτηση ενός κύκλου 4 ετών, από τα οποία 3 είχαν από 365 ημέρες και το 4ο (δίσεκτο έτος) 366 (1/4 ημέρεςΧ4=1 ημέρα).

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο
Σε σχέση με το τροπικό έτος (του οποίου η διάρκεια είναι 365 ημέρες, 5 ώρες, 48 λεπτά και 46 δευτερόλεπτα), το συμβατικό έτος των 365 ημερών και 1/4, που είχε υιοθετήσει το Ιουλιανό ημερολόγιο, ήταν μεγαλύτερο κατά 11 λεπτά και 13 περίπου δευτερόλεπτα. Το μικρό αυτό λάθος κάθε τέσσερα χρόνια γίνεται περίπου 45 λεπτά και κάθε 129 χρόνια φτάνει τη μια ολόκληρη ημέρα. Η διαφορά αυτή, αλλά και λόγοι θρησκευτικοί (καθορισμός της ημέρας που έπρεπε να εορταστεί το Πάσχα), ανάγκασαν τον πάπα Γρηγόριο ΙΓ' να επιχειρήσει μεταρρύθμιση του ημερολογίου, που έγινε το 1582 με βάση μαθηματικούς υπολογισμούς.
Για να εξαλειφθεί η διαφορά ανάμεσα στο τροπικό και το πολιτικό έτος, αφαιρέθηκαν 10 ημέρες (πέρασαν από τις 4 Οκτωβρίου στις 15 Οκτωβρίου 1582) και καθορίστηκε ότι από εκεί και πέρα δεν θα ήταν δίσεκτα έτη αυτά που διαιρούνται με το 100, εκτός από εκείνα που διαιρούνται με το 400. Πρέπει να σημειωθεί ότι και με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο υπάρχει σφάλμα μιας ημέρας κάθε 3.000 χρόνια.
Το Γρηγοριανό ημερολόγιο εισήχθη αμέσως στις Ρωμαιοκαθολικές χώρες, αλλά αντιμετώπισε εχθρότητα από τα Προτεσταντικά κι Ορθόδοξα έθνη. Τα κρατίδια της Γερμανίας το υιοθέτησαν μόλις το 1700, η Μεγάλη Βρετανία το 1751, η Βουλγαρία το 1917, η Σοβιετική Ένωση το 1918 και η Ρουμανία το 1919. Η ελληνική πολιτεία το 1923 αντικατέστησε το Ιουλιανό Ημερολόγιο με το Γρηγοριανό, αφαιρώντας 13 ημέρες. Στην καθυστερημένη αυτή αποδοχή οφείλεται η ύπαρξη δυο ημερομηνιών (στα ελληνικά ιστορικά βιβλία) σε περιπτώσεις ιστορικών αναφορών πριν το 1923. Η Εκκλησία της Ελλάδας αντίστοιχα ταύτισε το εκκλησιαστικό ημερολόγιο με το πολιτικό, υπολογίζοντας όμως το Πάσχα, ακόμα και σήμερα, με βάση το Ιουλιανό Ημερολόγιο.

Το λάθος του Μέτωνα
Δεύτερος υπαίτιος είναι ο Έλληνας αστρονόμος Μέτωνας του 5ου π.Χ. αιώνα και ο Μετωνικός κύκλος, με τον οποίον η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να υπολογίζει τις ημερομηνίες των εαρινών πανσέληνων. Ο Μέτωνας ήταν Αθηναίος αστρονόμος, γεωμέτρης και μηχανικός. Ήταν αυτός που εισηγήθηκε τη περίφημη μεταρρύθμιση του ελληνικού ημερολογίου (433 π.Χ.), που βασιζόταν σε ένα σεληνοηλιακό κύκλο 19 ετών (εννέακαιδεκαετηρίδα). Ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι 19 ηλιακά έτη αποτελούνται από 6.940 ημέρες και ότι 235 σεληνιακοί μήνες περιλαμβάνουν επίσης 6.940 ημέρες, ο Μέτωνας καθόρισε έναν κύκλο 19 ετών, μετά την πάροδο του οποίου τα ουράνια φαινόμενα επαναλαμβάνονταν με την ίδια διαδοχή. Στη βάση αυτή λειτουργούσε το αρχαίο αθηναϊκό ημερολόγιο με 110 ελλιπείς σεληνιακούς μήνες (των 29 ημερών) και 125 πλήρεις (των 30 ημερών). Μέσα σ’ αυτούς περιλαμβάνονταν και 7 εμβόλιμοι, οι οποίοι εισάγονταν σε ορισμένα έτη του κύκλου ως 13οι μήνες του έτους.
Σύμφωνα λοιπόν με τον κύκλο του Μέτωνα, κάθε 19 χρόνια οι ημερομηνίες των πανσέληνων επαναλαμβάνονται. Ο υπολογισμός, όμως, δεν είναι ακριβής, αφού με την πάροδο του χρόνου η έναρξη των ισημερινών μεταβαλλόταν προοδευτικά, γιατί ο υπολογισμός του Μέτωνα ήταν ανώτερος κατά 6 ώρες σε σχέση με το τροπικό έτος και μικρότερος κατά 7 ώρες σε σχέση με τα 19 σεληνιακά έτη. Έτσι σε 19ετή κύκλο υπάρχει μια διαφορά 2 ωρών, 4 λεπτών και 24,9 δευτερολέπτων. Διαδοχικές τροποποιήσεις προσπάθησαν να επιφέρουν ο Κάλλιππος ο Κυζικηνός (το 330 π.Χ.) κι ο Ίππαρχος ο Νικαεύς (κατά τον 2ο αιώνα π.Χ.), χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα. Με την πάροδο των ετών, τα λάθη συσσωρεύτηκαν και έτσι στις 13 ημέρες της λανθασμένης Ιουλιανής εαρινής ισημερίας, έπρεπε να προστεθούν ακόμα 5 ημέρες.
Οι Δυτικές Εκκλησίες, αν μεταξύ της 21ης Μαρτίου και της 3ης Απριλίου τύχει να συμβεί πανσέληνος, την αποδέχονται κανονικά σαν την πρώτη εαρινή πανσέληνο του «όρου της Νίκαιας». Η Ορθόδοξη Εκκλησία, όμως, δεν τη θεωρεί σαν πρώτη εαρινή πανσέληνο, παρόλο που στην πραγματικότητα είναι, και περιμένει την επόμενη. Αν πάλι δεν σημειωθεί πανσέληνος, τότε είτε το Πάσχα των Ορθοδόξων συμπίπτει με το Πάσχα των Δυτικών, είτε λόγω του λάθους των 5 ημερών του Μετωνικού κύκλου, το Ορθόδοξο Πάσχα γιορτάζεται μια εβδομάδα αργότερα. Το αποτέλεσμα των λαθών στους υπολογισμούς είναι ότι το Δυτικό Πάσχα εορτάζεται μεταξύ 22 Μαρτίου και 25 Απριλίου, ενώ το Ορθόδοξο μεταξύ 4 Απριλίου και 8 Μαΐου.

Προσδιορισμός του Ορθόδοξου Πάσχα
Ο τρόπος με τον οποίον προσδιορίζεται το Ορθόδοξο Πάσχα μιας συγκεκριμένης χρονιάς είναι αρκετά πολύπλοκος και θα απαιτούσε αρκετέ σελίδες και πολλούς πίνακες για να τον εξηγήσουμε. Το Ευγενίδειο Πλανητάριο και ο διευθυντής του κ. Διονύσιος Σιμόπουλος έχουν επινοήσει έναν εμπειρικό τρόπο, ο οποίος επιτρέπει σε οποιονδήποτε να προσδιορίσει εύκολα την ημερομηνία του Ορθόδοξου Πάσχα για οποιοδήποτε έτος.

Παράδειγμα για φέτος (2008):
1) Από τον αριθμό του έτους, για το οποίο γίνεται ο προσδιορισμός, αφαιρούμε τον αριθμό 2. Δηλαδή, 2008-2=2006
2) Το υπόλοιπο το διαιρούμε με τον αριθμό 19. Δηλαδή, 2006:19=105 (Υπόλοιπο 11).
3) Το υπόλοιπο της διαίρεσης το πολλαπλασιάζουμε με τον αριθμό 11. Δηλαδή, 11Χ11=121
4) Το γινόμενο του πολλαπλασιασμού το διαιρούμε με τον αριθμό 30. 121:30=4 (Υπόλοιπο 1). Το υπόλοιπο της διαίρεσης λέγεται «επακτή» και συμβολίζεται με το γράμμα «ε». Άρα «ε»=1.
5) Τέλος αφαιρούμε το «ε» από τον αριθμό 44 (44-ε). Δηλαδή, 44-1=43
6) Αν το «ε» είναι μεγαλύτερο από 23, το αποτέλεσμα μας δίνει την ημερομηνία της πασχαλινής πανσέληνου (όχι της πραγματικής) το μήνα Απρίλιο του Ιουλιανού Ημερολογίου.
Αν το «ε» είναι μικρότερο ή ίσο με το 23, τότε το υπόλοιπο της αφαίρεσης (44-ε) μας δίνει την ημερομηνία της πασχαλινής πανσέληνου (όχι της πραγματικής) τον μήνα Μάρτιο του Ιουλιανού Ημερολογίου.
Επειδή το «ε» είναι μικρότερο από το 23, τότε 44-1=43 Μαρτίου ή 12 Απριλίου στο Ιουλιανό Ημερολόγιο.
7) Στην προηγούμενη ημερομηνία, που βρήκαμε, προσθέτουμε 13 ημέρες και βρίσκουμε έτσι την ημερομηνία της πασχαλινής πανσέληνου (όχι της πραγματικής) στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο, που χρησιμοποιούμε σήμερα. 12+13=25 Απριλίου (Παρασκευή).
8) Την αμέσως επόμενη Κυριακή, από την ημερομηνία που βρήκαμε, γιορτάζεται το Ορθόδοξα Πάσχα, δηλαδή 27 Απριλίου.

Βλάσιος Πασκάλ (Blaise Pascal)

Υπάρχει μια πλατιά διαδεδομένη αντίληψη πως ο Χριστός και το Ευαγγέλιό Του είναι μονάχα για τους απλούς ανθρώπους, τους ταπεινούς, γι’ αυτούς που έχουν περιορισμένη σκέψη, για τους καημενούληδες, τους φτωχούληδες, για τους παρακατιανούς. Αλλά για τους δυνατούς, για τους μεγάλους, για τους αετούς είναι άχρηστα. Καλός είναι για τους κάτω, όχι όμως και για τους επάνω, για τα ισχυρά πνεύματα. Τι να τον κάνουν αυτοί το Χριστό, το Ευαγγέλιό Του, τη σωτηρία Του; Θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει σ’ αυτό το ψεύτικο και συκοφαντικό πνεύμα έναν τεράστιο κατάλογο πολλών ονομάτων δυνατών στο πνεύμα, που προσέφεραν πάρα πολλά στον κόσμο μας, στη σφαίρα της έρευνας, της διανόησης και των επιστημών, ονόματα σαν του Νεύτωνα, του Παστέρ, του Σβάιτσερ, του Φάρερ και τόσων άλλων. Βέβαια υπάρχουν πολλά διακεκριμένα πρόσωπα που αναγνώριζαν το Θεό και τη δράση Του μα δεν προχώρησαν μες στην περιοχή των αποκαλύψεών Του μέσω της Γραφής και δεν επεδίωξαν να συνάψουν μια ζωντανή σχέση πίστης μαζί Του. Τα πρόσωπα αυτά δεν μας ενδιαφέρουν και τόσο.
Ο Πασκάλ υπήρξε μια μορφή που γκρεμίζει όλα αυτά τα ψεύδη και τις συκοφαντίες αυτών των ανθρώπων κατά του Χριστού και του Ευαγγελίου Του. Ήταν άνθρωπος που από πολύ νωρίς κατέλαβε μια εντελώς ξεχωριστή θέση μέσα στον κλάδο των επιστημών, δηλαδή στα Μαθηματικά και στη Φυσική. Μα ταυτόχρονα υπήρξε μια μορφή που δε σταμάτησε σε μια εξωτερική παραδοχή και ομολογία του Θεού και των θαυμαστών Του πράξεων, μα προχώρησε πολύ περισσότερο, καθώς δεν αρκέστηκε στην αναγνώριση των θαυμαστών ενεργειών του Θεού μες στη φύση, αλλά προχώρησε και συνδέθηκε στενά με το Θεό της Βίβλου, στον Οποίον και αφιέρωσε ολόκληρη τη δύναμη και τη ζωή του. Είναι ένας άνθρωπος που έζησε μια ζωή πίστης, έζησε το Χριστό και το Ευαγγέλιό Του. Κάποτε στη ζωή του, όπως και ο απόστολος Παύλος, συνάντησε το Χριστό και δε δίστασε να θυσιάσει σ’ Αυτόν τα πάντα, ακόμα και την επιστημονική του καριέρα, στην οποία από μικρό παιδί είχε με επιτυχία επιδοθεί, μπροστά στην αγάπη και στην υπηρεσία του στο Ευαγγέλιο. Και αντί να ασχολείται με μαθηματικούς τύπους και με νόμους της φυσικής έκρινε πιο σπουδαίο να ζήσει και να φανερώσει το Χριστό στην εποχή του.
Ο Πασκάλ διακρίνεται σαν ένας άνθρωπος πίστης, αλλά κυρίως σαν ένας δυνατός απολογητής. Το βιβλίο του που λέγεται «Στοχασμοί», θεωρείται το σπουδαιότερο βιβλίο χριστιανικής απολογητικής αν και δεν πρόκειται για βιβλίο, αλλά για μια συλλογή σκόρπιων σημειώσεων και συλλογισμών που βρέθηκαν μετά το θάνατό του, και που η αδελφή του, η κ. Περιέ, ανέλαβε να συγκεντρώσει και να εκδώσει σε βιβλίο.
Πάρα πολλοί άνθρωποι και ανάμεσά τους δυνατά πνεύματα, έφτασαν στον Ιησού Χριστό περνώντας από το δρόμο του Πασκάλ, μέσω της δικής του διακονίας, της δικής του δυνατής μαρτυρίας.
Ο Πασκάλ ήταν Καθολικός, από γονείς Καθολικούς και μάλιστα μια αδελφή του ήταν μοναχή σε κάποιο μοναστήρι. Πλην όμως εδώ είναι το θαύμα που αξίζει μιας ιδιαίτερης έρευνας. Ο άνθρωπος αυτός ήταν πέρα για πέρα Βιβλικός. Έτσι μέσω της πίστης του και της μελέτης του στη Βίβλο, κατόρθωσε να βρεθεί έξω και πάνω από δόγματα, προσφέροντας σε ευρύτατες περιοχές τις αδογμάτιστες αλήθειές του για τη χάρη και τη σοφία του Θεού. Η μελέτη του στη Βίβλο τον οδήγησε να ασπαστεί τις απόψεις των Ιανσενιστών, που είχαν διωχτεί από την Καθολική Εκκλησία και ο ιδρυτής τους Κορνήλιος Ιάνσεν, επίσκοπος της Υπρ, είχε αφοριστεί. Οι Ιανσενιστές έδιναν μεγάλη σημασία στη Βίβλο, κατηγορούνταν ότι έγερναν προς τους Προτεστάντες κι είχαν επηρεαστεί από τις απόψεις του Αυγουστίνου, που κι αυτός είχε σαν βάση της πίστης του την Αγία Γραφή και τη θεία χάρη σαν βάση της σωτηρίας. Μάλιστα ο ιδρυτής του Ιανσενισμού είχε κάνει μια συλλογή από αποσπάσματα από το έργο του Αυγουστίνου, που δεν μπορούσε να την εκδώσει. Τα εξέδωσαν αργότερα οι διώκτες του οι Ιησουίτες καλόγεροι.
Στη ζωή του Πασκάλ διακρίνουμε τρεις περιόδους: Την περίοδο της ευσέβειάς του. Την περίοδο της επιστροφής του και την περίοδο της πλήρους αφιέρωσης.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΥΣΕΒΕΙΑΣ
Ο Βλάσιος Πασκάλ γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1623 στο Κλερμόν-Φεράν της Γαλλίας. Οι γονείς του ήταν μικρο-ευγενείς, αλλά κάπως εύποροι. Ο πατέρας του, Ετιέν, ήταν εφοριακός, που τότε ήταν μια δουλειά πάρα πολύ αποδοτική. Η μητέρα του πέθανε πολύ νωρίς κι ο Βλάσιος Πασκάλ έμεινε υπό το άγρυπνο ενδιαφέρον του πατέρα του, που ήταν άνθρωπος ευσεβής και είχε τον πόθο να δώσει στο γιο του επιστημονική μόρφωση. Στον πόθο αυτόν του πατέρα ο γιος ανταποκρίθηκε πλήρως και μπορούμε να πούμε ότι ο Πασκάλ στη νεανική του ηλικία ήταν ένα από τα παιδιά εκείνα που σήμερα τα χαρακτηρίζουμε σαν παιδιά θαύματα. Δηλαδή ήταν ένα παιδί που παρουσίαζε πρώιμα ικανότητες ασυνήθιστες στη μελέτη της φυσικής και των μαθηματικών και ξεχώριζε αμέσως. Για το λόγο αυτό έγινε δεκτός στις επιστημονικές συγκεντρώσεις που οργάνωνε ο αβάς Μερσέν, ο οποίος είχε επικοινωνία με τους μεγαλύτερους ερευνητές της εποχής, όπως ήταν ο Γαλιλαίος, ο Εβαντζελίστα Τορικέλι, ο Πιερ ντε Φερμά και ο Ντεκάρ (Καρτέσιος). Σε ηλικία 11 μόλις ετών έγραψε μια μελέτη πάνω στα θέματα και στα προβλήματα του ήχου, που όμως χάθηκε. Σε ηλικία 13 ετών μόνος του έφτασε μέχρι το 32ο θεώρημα του Ευκλείδη. Σε ηλικία 17 ετών κατάρτισε την πρώτη του επιστημονική εργασία, ένα δοκίμιο, πάνω στις τομές των κώνων, με τίτλο «Δοκίμιο για τις κωνικές» (Essai sur les coniques, 1640) μια καθαρά μαθηματική μελέτη, που έδινε ένα τύπο με τον οποίον μπορούμε να προσδιορίζουμε τις διάφορες τομές των κώνων. Μέχρι και σήμερα ο τύπος αυτός εξακολουθεί να φέρει το όνομα του Πασκάλ και λέγεται «το μυστικό εξάγραμμο». Η εργασία αυτή προκάλεσε την προσοχή ακόμα και του ίδιου του Ντεκάρ (Καρτέσιου), που όταν του παρουσίασαν τον τύπο αυτόν και του είπαν ότι τον έβγαλε ένα παιδί 17 ετών, δε το αναγνώρισε ούτε το παραδέχτηκε ποτέ. Αρνήθηκε να δεχτεί κάτι τέτοιο.
Από το 1639 μέχρι το 1647 ο Πασκάλ έμεινε στη Ρουέν, όπου ο πατέρας του είχε διοριστεί σε σημαίνουσα θέση απ’ τον καρδινάλιο Ρισελιέ. Απ’ την περίοδο αυτή χρονολογούνται οι πιο σημαντικοί σταθμοί της επιστημονικής δραστηριότητας του Πασκάλ, την οποία εγκατέλειψε ολοκληρωτικά αργότερα: από τις έρευνες για το κενό, που απέβλεπαν στο να επαληθεύσουν και να αναπτύξουν τα πειράματα του Τορικέλι, μέχρι τις έρευνες για την ισορροπία των υγρών, την ατμοσφαιρική πίεση, τον υπολογισμό των πιθανοτήτων (1648-1653). Χρησιμοποίησε πορίσματα του Ιταλού φυσικού Τορικέλι, που αυτός προχώρησε και παρουσίασε ολοκληρωμένα. Για την προγραμματισμένη και ημιτελή «Πραγματεία για το κενό» έγραψε μια εισαγωγή (1647) που αποτελεί μια ρωμαλέα εξύμνηση της ελεύθερης πειραματικής έρευνας εναντίον της αρχής της αυθεντίας.
Δεν ήταν μόνο μαθηματικός και φυσικός. Ήταν ένα πολύπλευρο, πλούσιο, και ανήσυχο πνεύμα. Όταν το 1642 γύρισε από το Παρίσι στο πατρικό του σπίτι κι είδε τον πατέρα του να παιδεύεται πάνω σε μαθηματικούς υπολογισμούς, στρώθηκε να τον βοηθήσει και κατασκεύασε την πρώτη υπολογιστική μηχανή. Η κατασκευή της όμως θα κόστιζε πάρα πολύ για μπορεί να υλοποιηθεί. Αργότερα την τελειοποίησε και τη χάρισε στη Βασίλισσα της Σουηδίας. Από πολύ νωρίς φάνηκε η ιδιοφυία του Πασκάλ στη φυσική και στα μαθηματικά και αν ο πολύς ο κόσμος γνωρίζει το όνομά του αυτό οφείλεται στις μελέτες του και στα πορίσματά του, τα οποία έκανε μέχρις ηλικίας 22 ή το πολύ 25 ετών. Όλη του η φήμη ανάγεται μέσα σ’ αυτήν τη χρονική περίοδο.
Κληρονομημένη από τον πατέρα του είχε μια εσωτερική διάθεση ευσέβειας προς το Θεό. Αν και αυτή είναι ένα θαυμαστό στοιχείο, δεν είναι όμως το πλήρες αλλά το πρώτο σκαλοπάτι. Είναι αναντίρρητα ένα καλό ξεκίνημα. Υπάρχουν όμως τόσα άλλα, που ο Θεός χαρίζει και ο άνθρωπος με ταπείνωση θα πρέπει να δεχθεί. Παρά την ευσέβειά του ήταν γεμάτος αδυναμίες. Κάποτε ήρθε σε θέματα θεολογούμενα για τη χάρη του Θεού, σε διαφωνία με κάποιον και με μια επιθετικότητα απαράδεκτη και ανάρμοστη για άνθρωπο του Θεού τον πολέμησε και με μέσα όχι πάντοτε καθαρά. Διακρινόταν μάλλον για τον φανατισμό του στις πεποιθήσεις του και είχε μια αδυναμία που τον άφηνε να γλιστρά σε πονηριές.
Σταθμός στην περίοδο αυτή της ζωής του στάθηκε ένα περιστατικό, που του άνοιξε καινούργιους δρόμους. Το 1646 ο πατέρας του, που είχε τραυματιστεί στο πόδι από μια πτώση, νοσηλεύτηκε μέχρι την αποθεραπεία του από δυο ευγενείς που είχαν ασπαστεί τον Ιανσενισμό, τη μεταρρυθμιστική διδασκαλία του Φλαμανδού θεολόγου Κορνέλις Γιάνσεν. Οι Ιανσενιστές έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στην εσωτερική τους ζωή και όχι στους εξωτερικούς τύπους. Δυο μήνες κάθισαν στο σπίτι. Οι άνθρωποι αυτοί του έκαναν πολύ μεγάλη εντύπωση. Η αγάπη τους, το ενδιαφέρον τους, και η θυσία τους! Πόση δύναμη δεν έχει η ζωή της αγάπης και της υπηρεσίας! Καθηλώνει τον άνθρωπο και τον αναγκάζει να μελετήσει και να ερευνήσει και να πάρει θέση απέναντι στη δύναμη του Θεού που αποκαλύπτεται στη ζωή των ανθρώπων. Πολύ σύντομα ο Ετιέν Πασκάλ και τα παιδιά του ασπάστηκαν τις θρησκευτικές και ηθικές ιδέες του αβαείου Πορ Ρουαγιάλ, που υπήρξε το κέντρο των οπαδών του Ιανσενισμού. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η μικρότερη αδελφή του Βλασίου, Ζακλίν, μπήκε αργότερα σε μοναστήρι. Αν και η επαφή του με τους ανθρώπους αυτούς του άνοιξε νέους ορίζοντες και του φανέρωσε πρωτόφαντες αλήθειες και καταστάσεις, ακόμα δεν είχε φτάσει στο σημείο που χρειαζόταν να στραφεί με αποφασιστική πίστη στο Θεό.
Όταν μεγάλωσε, ο πατέρας του τον έστειλε στο Παρίσι να προχωρήσει στις μελέτες του και στις έρευνές του κοντά στους καθηγητές της πόλης αυτής. Μα δυστυχώς στο σημείο αυτό τα πράγματα έμπλεξαν πολύ. Στο Παρίσι έπιασε σχέσεις με διάφορους ευγενείς και μικρο-ευγενείς και το αποτέλεσμα ήταν αυτός που μελετούσε τη Γραφή κι είχε θρησκευτικές συγκρούσεις και διαμάχες, το έριξε στην ασωτία, στη διαφθορά και στην ακολασία. Γρήγορα ξόδεψε όλα τα χρήματα που είχε και φορτώθηκε στενοχώριες και χρέη. Και δεν είναι μόνο αυτό. Έφθειρε άσχημα την υγεία του, που ποτέ δεν ήταν καλή. Μεγάλο μέρος της ζωής του ο Πασκάλ το πέρασε μέσα σε ασθένειες. Εκτός από αυτήν τη διαγωγή του υπάρχουν και άλλα περιστατικά που δείχνουν πως άλλο πράγμα είναι η ευσέβεια κι άλλο η επίσκεψη της χάρης του Θεού.
Το 1651 πέθανε οι πατέρας του, κι αυτός, ο άλλοτε ζηλωτής πάνω στα πνευματικά, δε δυσκολεύτηκε σε κληρονομικά θέματα να αδικήσει τις δυο αδελφές του, τη Ζακελίν, που ήταν κλεισμένη σε μοναστήρι, και την Περιέ. Πριν τον επισκεφτεί η σωτήρια χάρη του Θεού, έπρεπε να περάσει από καταστάσεις τέτοιες που θα του φανέρωναν την αθλιότητα του εαυτού του και την ανάγκη ταπείνωσης μπροστά στη χάρη του Θεού. Μεταξύ 1652 και 1654 ο Πασκάλ περνάει μια πιο κοσμική περίοδο και αναζητάει περισσότερο τις κοινωνικές επαφές. Το βέβαιο είναι ότι ο χειμώνας του 1653-1654 υπήρξε περίοδος σκληρής επιστημονικής εργασίας, της οποίας τα προϊόντα είναι μερικές από τις σπουδαιότερες επιστημονικές του εργασίες. Κατά την περίοδο αυτή εγκαταλείπει τελείως το Χριστιανισμό και επιδιώκει να βρει διαφορετική λύση του προβλήματος της ύπαρξης από αυτήν που δίνει ο Χριστιανισμός. Για το λόγο αυτόν επιδίδεται σε μια συστηματική μελέτη του Επίκτητου και του Μονταίν, αλλά δεν μένει ικανοποιημένος ούτε με τον ένα ούτε με τον άλλο. Όμως, άφησαν πάνω του πολλά ίχνη με τη δυνατή επιρροή που άσκησαν. Μέσα στα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί υπέρ του Χριστιανισμού, αργότερα, διακρίνουμε το πνεύμα και τη μεθοδολογία αυτών των σοφών. Στο σημείο αυτό τελειώνει η πρώτη περίοδος που ονομάσαμε «περίοδο της ευσέβειας». Αργότερα ο ίδιος, μιλώντας για τις κοσμικές απολαύσεις, σ’ έναν από τους στοχασμούς του, θα πει πως είναι αδύνατον οι απολαύσεις αυτές να συνταιριάξουν με την αλήθεια του Θεού.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Η περίοδος αυτή αρχίζει με κάποιο περίεργο ξαφνικό γεγονός, που δεν έχει απόλυτα διασαφηνιστεί, αλλά εύκολα μπορεί να μαντεύσει κανείς. Μετά από δυο μήνες επίμονης αναζήτησης της ύπαρξης του Θεού, δοκιμάζει μια θρησκευτική έκσταση. Είναι κάτι που συνέβη τελείως ξαφνικά, καθώς ήταν μόνος στο δωμάτιό του, τη νύχτα της 23ης προς την 24η Νοεμβρίου 1654. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία που να σφραγίζουν πέρα από κάθε αμφιβολία τι έγινε ακριβώς αυτή τη νύχτα. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι βίωσε μια απρόοπτη έκσταση, μια κεραυνοβόλα μυστικιστική κρίση. Σαν άτομα με χριστιανική εμπειρία μπορούμε να προσδιορίσουμε το περιεχόμενο της μεταστροφής αυτής. Απλά, τον επισκέφτηκε η χάρη και το έλεος του Θεού και ο Πασκάλ παραδόθηκε στον Ιησού Χριστό. Την εμπειρία της βραδιάς εκείνης την έφερε μαζί του σ’ όλη του τη ζωή. Ο ίδιος την περιγράφει μ’ ενθουσιώδη λυρισμό σ’ ένα κείμενο λίγων γραμμών, το Memorial, που βρέθηκε όταν πέθανε, ραμμένο στη φόδρα του κουστουμιού που φορούσε. Βέβαια δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια ιδιαίτερα γεγονότα μεσολάβησαν και κάτω από ποιες συνθήκες έλαβε χώρα το σπουδαίο αυτό γεγονός στη ζωή του. Οι βιογράφοι του απορούν και δεν μπορούν να ερμηνεύσουν πώς ο άνθρωπος αυτός εγκατέλειψε τα πάντα, ακόμα και την επιστημονική του καριέρα για να στραφεί στον Χριστό. Πάρα πολλά είπανε και άλλα τόσα γράφτηκαν για να ερμηνεύσουν την αλλαγή του Πασκάλ, όπως έγινε και με τον Παύλο, που για να ερμηνεύσουν τη μεταστροφή του κατά την πορεία του προς τη Δαμασκό είπαν τα πιο αλλόκοτα πράγματα. Ο Ρενάν υποστηρίζει ότι έπαθε ηλίαση και πως μέσα στον πυρετό του τού φάνηκε ότι είδε το Χριστό. Το ίδιο επαναλήφθηκε και με τον Πασκάλ. Υποστήριξαν πως από τη μικρή του ηλικία ήταν τρομερά ευαίσθητος και το νευρικό του σύστημα ήταν πολύ αδύνατο. Κάποτε λοιπόν τα νεύρα του τεντώθηκαν, σπάσανε και αναγκάστηκε να το ρίξει στη θρησκεία και στα πράγματα του Θεού.
Άλλοι πάλι επικαλούνται κάποιο δυστύχημα ή παραλίγο δυστύχημα που συνέβηκε στον Πασκάλ. Περνούσε μια γέφυρα του Νεϊγύ και τότε κινδύνεψε η ζωή του. Ένοιωσε τότε κάποιο σοκ και αυτό στάθηκε το σημείο της μεταστροφής του. Δεν αποκλείεται σε κάποιο περιστατικό σαν αυτό που αναφέρουν οι βιογράφοι του να συνέβηκε κάτι και να είδε το παντοδύναμο χέρι της αγάπης του Θεού.
Άλλοι πάλι, αν και δεν είχε γεννηθεί ακόμα ο Φρόιντ, αποδίδουν τη μεταστροφή του στην ερωτική του ζωή. Ήταν, λένε, ανέραστος. Και όμως πώς είναι δυνατόν να ευσταθεί κάτι τέτοιο, τη στιγμή που ανάμεσα στα τόσα πολλά που έγραψε αυτός ο άνθρωπος, έγραψε και ένα βιβλίο περί έρωτα: «Διατριβή περί των ερωτικών παθών». Άλλοι πάλι ότι ήταν κυκλοθυμικός, νευρασθενικός.
Η εμπειρία αυτή σήμανε και την οριστική μεταστροφή του. Έτσι άρχισε η περίοδος της επιστροφής του Πασκάλ. Στις 7 Ιανουαρίου του 1655 παίρνει την απόφαση να αποσυρθεί και να απομονωθεί για ένα χρονικό διάστημα στο αβαείο του Πορ Ρουαγιάλ. Ήταν τότε ηλικίας 32 ετών μόνον, αλλά τα βάσανα τον είχαν γεράσει πρόωρα. Τα εγκαταλείπει πλέον όλα και όπως γράφει στους «Στοχασμούς» του, αναφερόμενος στο σημείο αυτό: «δεν είναι σωστό στον άνθρωπο να ασχολείται με έρευνες και μελέτες, όταν σοβαρότερες αποστολές και καθήκοντα των καλούν». Άρχισε να επισκέπτεται συχνά το αβαείο του Πορ Ρουαγιάλ, κέντρο περισυλλογής και στοχασμού για τους οπαδούς των νέων ιδεών, που ίδρυσε ο αβάς Σεν-Σιράν κοντά στις Βερσαλλίες, και να βρίσκεται ανάμεσα στους λαϊκούς (του ερημίτες) που περνούσαν περιόδους απομόνωσης, μελέτης και προσευχής. Η ανήσυχη και πολύ οξεία διάνοια του Πασκάλ, η υπερήφανη και ασυμβίβαστη προσωπικότητά του, η ουμανιστική πνευματική του συγκρότηση, εξηγούν τον τρόπο (άλλοτε εριστικό, άλλοτε ενθουσιώδη κι άλλοτε διαλλακτικό) με τον οποίον υποτάχθηκε στην πειθαρχία της ταπεινοφροσύνης, ακόμα και της πνευματικής, που διακήρυσσαν οι πνευματικοί του δάσκαλοι. Υποβλητική μαρτυρία του γεγονότος αυτού αποτελεί η «Συζήτηση με τον κύριο ντε Σάσι για τον Επίκτητο και τον Μονταίν», δηλαδή η έκθεση μιας συζήτησης στην οποία ο Πασκάλ προσπαθεί με μεγαλοφυή τρόπο να ενσωματώσει στη χριστιανική διδασκαλία το ηθικό δίδαγμα δύο διανοητών ξένων προς τη θρησκεία. Της ίδιας περιόδου είναι οι δύο σύντομες πραγματείες: «Το γεωμετρικό πνεύμα και η τέχνη του πείθειν» και «Προσευχή για να ζητήσουμε από τον Θεό την καλή χρήση των ασθενειών».
Η θρησκεία αντιπροσωπεύει πλέον για τον Πασκάλ την υπέρτατη εμπειρία. Μέλος του ιανσενικού κινήματος, στις τάξεις του οποίου υπήρχαν πολλοί μορφωμένοι άνθρωποι, ο Πασκάλ ένιωσε με δραματικό τρόπο τα προβλήματα αγώνα και συνείδησης που έθετε η κατάσταση αυτή. Ο διωγμός όμως εναντίον τους είχε ξεσπάσει δυνατός κι ανέλαβε την υπεράσπισή τους. Η διαμάχη οξύνεται κατά τα τέλη του 1655, όταν οι Ιησουίτες αναλαμβάνουν σταυροφορία κατά του ηγέτη των Ιανσενιστών Αντουάν Αρνό και αξιώνουν να εκδιωχθεί από τη Σορβόννη. Ο Πασκάλ τελείως αυθόρμητα, αναλαμβάνει την υπεράσπιση του Αρνό εναντίον των Ιησουιτών. Έτσι του δίνεται η ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τη διαλεκτική του δεινότητα και τη δύναμη μιας βαθιάς πεποίθησης στις «Επαρχιακές επιστολές». Από τις επιστολές αυτές, σε συμφωνία με την ομάδα του Πορ Ρουαγιάλ, εξέδωσε, μεταξύ 23ης Ιανουαρίου 1656 κι 24ης Μαρτίου 1657, δεκαοκτώ επιστολές, πολλές φορές μάλιστα με ψευδώνυμο, γιατί δεν είχε το θάρρος. Οι επιστολές του αυτές, που θεωρούνται αριστουργήματα της γαλλικής πεζογραφίας, αποτέλεσαν το πρώτο του χρονικά βιβλίο. Με το προκάλυμμα μιας ανταλλαγής διευκρινήσεων πάνω στις συζητήσεις που διεξάγονταν μεταξύ των θεολόγων, ο Πασκάλ τολμούσε να διασαφηνίσει τις συγκεχυμένες εκφράσεις κατά τρόπο προσιτό στους μη μυημένους, υπό το φως της απλής λογικής και της υπόμνησης των Γραφών. Έδειχνε έτσι ότι η αντίθεση αφορούσε τον ηθικό τομέα περισσότερο παρά τον δογματικό. Περνούσε στην αντεπίθεση καταγγέλλοντας και γελοιοποιώντας τη χαλαρή ηθική που διακήρυτταν οι Ιησουίτες, οι κυριότεροι αντίπαλοι των Ιανσενιστών, σκιαγραφώντας έναν τρόπο άμυνας των θέσεων του Πορ Ρουαγιάλ. Με το πολεμικό πάθος του, την καθαρότητα της επιχειρηματολογίας του, τη διαύγεια της πρόζας του, που τη ζωντανεύουν διάλογοι ζωηρότητας σατιρικής διάθεσης, οι «Επαρχιακές επιστολές», ή αλλιώς «Επαρχιακά» (Les provinciales), επέσυραν την καταδίκη του παπικού Index. Ωστόσο, συνάντησαν την άμεση επιδοκιμασία του καλλιεργημένου κοινού, που ενδιαφερόταν περισσότερο ή λιγότερο για τη θρησκευτική διαμάχη, ενώ αποτελούν επίσης ένα από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά έργα του αιώνα.
Το 1657 ο Πασκάλ άρχισε να εργάζεται στην «Απολογία της χριστιανικής θρησκείας» (Apologie de la religion chrétienne) και τον επόμενο χρόνο εξέθεσε το σχέδιο της στον κύκλο του. Επρόκειτο για μια μεγάλη λογική προσπάθεια για να αποδείξει (ξεκινώντας από τα επιχειρήματα στα οποία μπορούσε να είναι ευαίσθητος κάποιος που δεν είχε εγκολπωθεί τη θρησκευτική πίστη) την αλήθεια της θρησκείας και ιδιαίτερα της χριστιανικής. Συγχρόνως ήταν μια ένθερμη έκκληση στην πίστη, στην ασκητική ζωή και στην αποκάλυψη.
Η περίοδος αυτή της ζωής του συνεχίζεται κυρίως με πολέμους υπερασπιζόμενος τους Ιανσενιστές μέχρι το 1660. Και τότε αρχίζει η τρίτη περίοδος.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΦΙΕΡΩΣΗΣ
Στην τρίτη και τελευταία αυτή περίοδο της ζωής του βλέπουμε έναν Πασκάλ τόσο διαφορετικό. Είναι πλέον ολοκληρωμένος. Εγκαταλείπει τελείως κάθε επιστημονική ενασχόληση και κάθε οικογενειακή σχέση. Εγκαταλείπει τελείως τα εγκόσμια. Θεωρεί όλους τους ανθρώπους αδελφούς του και δεν αναγνωρίζει δεσμούς σάρκας κι αίματος. Τα 4 τελευταία έτη της ζωής του λέγεται ότι τα διέθεσε αποκλειστικά σε έργα φιλανθρωπίας και σε ένα αυστηρό ασκητισμό. Όλη του την περιουσία τη διανέμει στους πτωχούς. Έτσι έμεινε χωρίς χρήματα και πόρους. Η υγεία του είναι πεσμένη πολύ. Είναι γνωστό, ότι η τελευταία του ασθένεια χρονολογείτο από το 1658, και όσο προχωρούσε τόσο αυξάνονταν και οι πόνοι, ιδίως του κεφαλιού. Ο ίδιος είχε αδυνατίσει σε μεγάλο βαθμό, είχε εξαϋλωθεί πριν ακόμα πεθάνει. Τον Ιούνιο του 1662 παραχωρεί το σπίτι του σε μια φτωχή οικογένεια που πάσχει από ευλογιά, ενώ ο ίδιος μεταφέρεται στο σπίτι της αδελφής του, από το οποίο και δεν βγήκε παρά μόνον νεκρός. Περνάει όλο το χρόνο μελετώντας και μιλώντας για την αγάπη του Θεού και συγκεντρώνοντας τους περίφημους «Στοχασμούς» για τον εκδότη του. Αυτός ήταν ο μεγάλος πόθος της καρδιάς του, που όμως δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει. Η επιδείνωση της αρρώστιας του (που τον οδήγησε στον πρόωρο θάνατό του) τον εμπόδισε να ολοκληρώσει το έργο του. Κατά το τελευταίο έτος της ζωής του είχε εγκαταλείψει τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα και είχε επιδοθεί στο να ετοιμάσει τον εαυτό του για το θάνατο. Τώρα πια είναι πράος, γλυκός, ανεκτικός κι όχι μαχητικός όπως ήταν. Δε δείχνει κανένα ενδιαφέρον για το σώμα του και για την υγεία του. Στις 19 Αυγούστου του 1662 καταλήφθηκε από σπασμούς, εν μέσω των οποίων και εξέπνευσε, αμέσως μόλις κοινώνησε. Η μεταθανάτια νεκροψία αποκάλυψε όχι μόνο σοβαρές διαταραχές του στομάχου κι άλλων οργάνων του σώματος, αλλά και σοβαρή βλάβη του εγκεφάλου.
Στα πολυάριθμα αποσπάσματα, γνωστά με τον τίτλο «Στοχασμοί» (Pensées), η θρησκεία εμφανίζεται ως η πιο συνεπής λύση στο ανθρώπινο πρόβλημα: όχι μόνο στη βάση του περίφημου επιχειρήματος του στοιχήματος, προσαρμοσμένου στον υπολογισμό των πιθανοτήτων («αξίζει να παραμελούμε τα επίγεια αγαθά, που είναι σίγουρα αλλά περιορισμένα, για την επιδίωξη του υπεργήινου αγαθού, που είναι αντικείμενο πίστης και ελπίδας, αλλά άπειρο»), αλλά ξεκινώντας από τις πολύπλοκες αντιφάσεις της ανθρώπινης υπόστασης («αθλιότητα και μεγαλείο του ανθρώπου») τόσο σαν ύπαρξη όσο και σαν γνώση. Αντιφάσεις που μόνο τα δόγματα του χριστιανισμού (ιδιαίτερα για το προπατορικό αμάρτημα) θα κατόρθωναν να εξηγήσουν και να συμβιβάσουν. Αν παραβλέψει κανείς τον απολογητικό τόνο, η περιγραφή του αδυσώπητα συμπτωματικού χαρακτήρα της ανθρώπινης εμπειρίας είναι αναμφίβολα η πιο μοντέρνα και υποβλητική πλευρά της φιλοσοφικής σκέψης του Πασκάλ, που εκφράζεται σε αγωνιώδη παράδοξα, σε αποσπάσματα πολύ τολμηρού στιλιζαρίσματος.
Η εκστρατεία κατά του Ιανσενισμού έλαβε χαρακτήρα αληθινού διωγμού. Απέναντι στις επιβουλές της Εκκλησίας, ο Πασκάλ, βαθιά τραυματισμένος στη θρησκευτική του συνείδηση, κράτησε μια στάση ακόμα πιο αδιάλλακτη από αυτήν του κύκλου του Πορ Ρουαγιάλ. Και για λόγους σκοπιμότητας, η έκδοση των «Στοχασμών», που επιμελήθηκαν εκείνοι, 8 χρόνια μετά το θάνατό του (1669-1670), παρουσίαζε ένα κείμενο ευρύτατα εκκαθαρισμένο από τα μέρη που μπορούσαν να προσφερθούν σε μια νέα όξυνση της διαμάχης. Το κείμενο αυτό το ακολούθησαν διαδοχικές εκδόσεις ώσπου (1844), με υπόδειξη του Βικτόρ Κουζέν, έγινε μια πλήρης έκδοση.
Το έργο του Πασκάλ, εκτός του ότι περιλαμβάνει δυο κείμενα θεμελιώδη στη ιστορία της γαλλικής φιλολογίας και της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, αποτελεί μια πνευματική εμπειρία εξαιρετικά πλούσια και δραματική. Η σκέψη του τροφοδότησε ένα ρεύμα της νεότερης θρησκευτικής ευαισθησίας και (κοντά στη σκέψη του Κίρκεργκορ, του Ντοστογιέφσκι και του Νίτσε) βρήκε την κατάλληλη απήχηση στους υπαρξιστές φιλοσόφους.
Τον Πασκάλ τον γνωρίζουμε κυρίως απ’ το συγγραφικό του έργο, ιδιαίτερα από τις «Επιστολές» του και πιο πολύ από τους «Στοχασμούς» του, που γνώρισαν αμέτρητες εκδόσεις σε όλο τον κόσμο. Από αυτούς τους «Στοχασμούς» θα μεταφέρουμε μερικά σημεία σε ελεύθερη απόδοση.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ «ΣΤΟΧΑΣΜΟΥΣ»
- Ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο από αντιθέσεις, που οφείλονται από τη μια μεριά στη θεία καταγωγή του κι από την άλλη στη κατάπτωσή του εξαιτίας της αμαρτίας. Είναι γεμάτος μικρότητα, αλλά και μεγαλείο. Γεμάτος δυστυχία, μα και ευτυχία. Δεσπότης των πάντων, και σκουλήκι της γης. Φορέας αληθειών και οχετός αβεβαιοτήτων. Είναι η δόξα, μα και η ατιμία του Σύμπαντος. Είναι χιμαιρικός και χαοτικός. Όλες αυτές οι αντιθέσεις αίρονται δια του Ιησού Χριστού.
- Τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης εξηγούνται μόνο δια του υπερφυσικού χαρακτήρα του ανθρώπου.
- Το μεγαλείο του ανθρώπου οφείλεται στο Θεό. Η κατάπτωσή του στον Αδάμ. Η σωτηρία του στον Χριστό.
- Ο άνθρωπος είναι ένα δράμα σε τρεις πράξεις. Δημιουργία, πτώση, απολύτρωση.
- Η ανθρώπινη φύση θέτει προβλήματα που μόνον η αποκάλυψη του Θεού μπορεί να τα διαφωτίσει. Χωρίς την αποκάλυψη του Θεού, ο άνθρωπος παραμένει ανεξήγητος και για τον ίδιο τον εαυτό του.
- Υπάρχει γνώση του νου και γνώση της καρδιάς. Μονάχα η γνώση της καρδιάς μπορεί να μας φέρει στο θεό. Ο νους του ανθρώπου δε μπορεί να γνωρίσει το Θεό.
- Είναι δυνατόν ο άνθρωπος υπό την επήρεια ορισμένων επιχειρημάτων να πειστεί περί του Θεού. Μα μόλις ξεφύγει από αυτήν την επήρεια ξαναγυρίζει πάλι στην αμφιβολία.
- Μόνο δια της καρδιάς ο άνθρωπος φτάνει στην πίστη και δια της πίστης στο Θεό.
- Η καρδιά του ανθρώπου έχει καταπληκτική ικανότητα των θείων πραγμάτων.
- Σκοπός της ανθρώπινης εκζήτησης δεν πρέπει να είναι η γνώση, αλλά η σωτηρία.
- Μόνον ο Θεός μπορεί να κάνει κατανοητό τον άνθρωπο στον εαυτό του.
- Στους λόγους και στα επιχειρήματα των σοφών που αγωνίζονται να αποδείξουν την ύπαρξη του Θεού, προτιμά ο Πασκάλ να αντιτάξει την πίστη των απλών ανθρώπων.
- Η χριστιανική θρησκεία ανταποκρίνεται πλήρως στο δράμα του ανθρώπου.
- Ο άνθρωπος μέσα του συναντά το εγώ του, που θέλει να γίνει το κέντρο του κόσμου. Αυτό τον φέρνει σε σύγκρουση με τους άλλους ανθρώπους που το εγώ τους επιδιώκει τον ίδιο σκοπό.
- Απ’ αυτό το εγώ, που τόσο θαυμάζει ο άνθρωπος και στο οποίο θυσιάζει τα πάντα, θέλει να ξεφύγει. Δεν τολμά να μείνει μόνος μαζί του. Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται μόνος του με το εγώ του, καταλαμβάνεται από ανία. Η φυγή από αυτή γίνεται με την ψυχαγωγία, που μπορεί να είναι συζήτηση, ανάγνωση, κυνήγι και οτιδήποτε άλλο. Η ψυχαγωγία είναι χειρότερη από την ανία. Και τούτο γιατί απομακρύνει τον άνθρωπο από το Θεό.
- Έτσι ο άνθρωπος πέφτει από τον εαυτό του στα πράγματα και από τα πράγματα στον εαυτό του, χωρίς να μπορεί να συναντήσει την ευτυχία που βρίσκεται μόνο στο Θεό και όχι στον εαυτό του ή στα πράγματα του κόσμου.

Ο πολιτικός που κατάργησε το δουλεμπόριο

Το σχόλιό μας αφιερώνεται σ’ ένα ιστορικό γεγονός που, ενώ άλλαξε τον κόσμο, είναι άγνωστο στην πατρίδα μας. Το Φεβρουάριο του 2007, γιορτάστηκε στην Αγγλία η επέτειος των 200 χρόνων από την κατάργηση του δουλεμπορίου. Πολιτικοί, θρησκευτικοί άρχοντες και ο λαός της Βρετανίας εξέφρασαν ντροπή και λύπη για το επαίσχυντο δουλεμπόριο. Οι εκδηλώσεις επικεντρώθηκαν σ’ ένα άτομο που, αν κι ασθενικό, πάλεψε σθεναρά ενάντια στο δουλεμπόριο που ήταν συνυφασμένο με τον πολιτισμένο κόσμο της εποχής εκείνης. Το όνομα του πρωτοστάτη: WILLIAM WILBERFORCE (Ουίλλιαμ Ουίλμπερφορς).
Για 20 χρόνια νόμοι που έρχονταν στη Βουλή των Κοινοτήτων για την κατάργηση της δουλείας απορρίπτονταν. Η βραδιά της 23ης Φεβρουαρίου του 1807 ήταν διαφορετική. Ο ένας μετά τον άλλον, οι βουλευτές, επαινούσαν τον Ουίλμπερφορς που αγωνίστηκε ενάντια στο δουλεμπόριο. Ο τελευταίος βουλευτής που μίλησε τον παρομοίωσε με τον Ναπολέοντα. Στα λόγια αυτά όλοι οι βουλευτές χειροκρότησαν τον Ουίλμπερφορς. Ο νόμος ψηφίστηκε με 283 ψήφους υπέρ και 16 κατά. Το 1832, ένα χρόνο πριν πεθάνει, γύρισε τα μάτια του πίσω και είδε τις τρικυμίες και τις αρρώστιες που πέρασε και είπε: «Το έλεός Σου και η αλήθειά Σου ας με προστατεύουν παντοτινά» (Ψαλμός 40:11). Η φωτιά που άναψε στην Αγγλία εξαπλώθηκε στην Αμερική και σε όλο τον κόσμο. Ο Ουίλμπερφορς ήταν ένας από τους πιο λαμπρούς πολιτικούς μεταρρυθμιστές της γενιάς του. Θα μπορούσε να γίνει και πρωθυπουργός!
Το 1785, σε ηλικία 26 ετών, του συνέβη κάτι δραματικό. Ο Θεός άνοιξε τα μάτια του και του έδειξε έναν άλλο κόσμο. Είδε αυτό που ο Ιησούς ονομάζει «βασιλεία των Ουρανών». Είδε πράγματα που ποτέ πριν δεν είχε δει. Συνειδητοποίησε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια, που δημιουργήθηκαν από τον Θεό και είναι ίσοι. Πίστευε ότι η δουλεία ήταν κακή, αποτέλεσμα της αμαρτίας. Ο αυθεντικός Χριστιανισμός είχε διαστρεβλωθεί. Ήθελε οι άνθρωποι να αλλάξουν τρόπο ζωής και να ακολουθήσουν τις αιώνιες αλήθειες και αξίες της Βίβλου.

Κανένας πολιτικός δεν χρησιμοποίησε τη χριστιανική πίστη με τέτοια βαθιά αποτελέσματα που ευεργέτησαν όλη την ανθρωπότητα όσο αυτός. Ήταν ήρωας ηθικής. Παντρεύτηκε το 1797 και απέκτησε 6 παιδιά. Οι πρόεδροι της Αμερικής, Τζέφερσον και Λίνκολν, τον επαίνεσαν σαν έναν άνθρωπο έμπνευσης και παραδείγματος. Ο Λίνκολν έλεγε ότι κάθε παιδί στο σχολείο ήξερε το όνομά του. Ποιητές και συγγραφείς έπλεξαν το εγκώμιό του. Ο φιλέλληνας Βύρων τον ονόμασε «η ηθική Ουάσιγκτον της Αφρικής»! Ο πατέρας της τηλεγραφίας Σ. Μορς είπε: «Όλη η ψυχή του έσκυψε να κάνει καλό στους συνανθρώπους του. Ούτε ένα λεπτό από τη ζωή του δεν πήγε χαμένο. Πάντα σχεδίαζε κάτι καλό. Μακάρι να είχαμε τέτοιους ανθρώπους. Δεν θα υπήρχε αντεκδίκηση και δεν θα χυνόταν αίμα αθώο».

Καταλυτική ήταν η σχέση του Ουίλμπερφορς με τον πρώην καπετάνιο - δουλέμπορο John Newton (Τζον Νιούτον), που έγινε μεγάλος Χριστιανός κι έγραψε τον αγαπητό σε όλο τον κόσμο ύμνο Amazing Grace («Θαυμάσια χάρις»). Ο Νιούτον βρέθηκε κοντά του σαν φορέας του ελέους του Θεού.

Ο Ουίλμπερφορς όταν ήταν μικρός έχασε τον πατέρα του και η μητέρα του ασθένησε σοβαρά. Δυο αδελφές του πέθαναν νωρίς. Έτσι έμεινε με τον αδελφό του πατέρα του. Αυτός τον έφερε σε επαφή με πιστούς Χριστιανούς. Αυτό δεν κράτησε πολύ. Η μητέρα του, που επέζησε από την αρρώστιά της, ήταν εναντίον των πιστών. Τους αποκαλούσε φανατικούς. Στο μεταξύ ο Νιούτον εξαφανίστηκε από τη ζωή του Ουίλμπερφορς για 15 χρόνια. Στο διάστημα αυτό ο Ουίλμπερφορς έγινε σκεπτικιστής σε θέματα θρησκείας.

Ήταν 21 ετών όταν ψηφίστηκε βουλευτής. Σε ηλικία 25 ετών εκλέχτηκε βουλευτής μεγάλης περιφέρειας. Ήταν στενός φίλος του πρωθυπουργού της Αγγλίας, Πητ. Όταν πήγε σε ταξίδι στην Ευρώπη, πήρε μαζί του ένα βιβλίο της ξαδέλφης του: «Η άνοδος και η πορεία της θρησκείας στην ψυχή», του Doddridge. Πήρε μαζί του και την Καινή Διαθήκη στα ελληνικά, για να εξακριβώσει αν αυτά που έλεγε ο συγγραφέας ήταν αληθινά. Τα διάβασε όλα με επιμέλεια. Ο φίλος του Τζον Νιούτον ποτέ δεν έπαψε να προσεύχεται γι’ αυτόν. Όταν ο Ουίλμπερφορς επέστρεψε από την περιοδεία του στην Ευρώπη δεν ήταν πια σκεπτικιστής. Είχε βαθιά πίστη στο Χριστιανισμό και τα δόγματα της Βίβλου.

Τελικά, ο Ουίλμπερφορς έψαξε και βρήκε το φίλο του Νιούτον, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή και τους αγώνες του. Ιδιαίτερα τον επηρέασε στο θέμα του δουλεμπορίου. Ήταν μια πράξη «Θαυμάσιας Χάρης» που έσωσε πρώτα το δουλέμπορο Τζον Νιούτον και τον έκανε σοφό άνθρωπο του Θεού, που με τη σειρά του συμβούλεψε το νεαρό Ουίλλιαμ Ουίλμπερφορς να μείνει στην πολιτική, γιατί ο Θεός θα τον χρησιμοποιούσε και θα τον έκανε πρωτεργάτη για την κατάργηση της δουλείας. Ο Νιούτον έγραψε στο φίλο του Κούπερ: «Κρίνω ότι ο Ουίλλιαμ Ουίλμπερφορς είναι τώρα αποφασιστικά στη σωστή πορεία. Ελπίζω ο Κύριος ότι θα τον κάνει ευλογία και σαν Χριστιανό και σαν πολιτικό. Πόσο σπάνια αυτά τα δύο συμπίπτουν!» Ο Ουίλμπερφορς κατάλαβε ότι είχε κλήση για κάτι μεγαλύτερο.
Τα επόμενα 47 χρόνια τα κατορθώματα του Ουίλμπερφορς ήταν ασύλληπτα. Εκτός από την κατάργηση του δουλεμπορίου, ανέπτυξε δραστηριότητα και σε πολλά άλλα μέτωπα. Στη Βρετανία ήταν μέλος τουλάχιστον σε 70 φιλανθρωπικά σωματεία. Βελτίωσε το εκπαιδευτικό σύστημα, συνέβαλε στην καλύτερη διαβίωση των φυλακισμένων. Έκανε μεταρρυθμίσεις στην υγεία. Πρωτοστάτησε για τον περιορισμό των ωρών εργασίας και στην καλυτέρευση των συνθηκών εργασίας στα εργοστάσια. Αγωνίστηκε για την καταστολή του εγκλήματος και συνέβαλε σημαντικά στην ηθική ανάκαμψη της κοινωνίας.
Παρόλο που καταργήθηκε το δουλεμπόριο με νομοθεσίες, στον 21ο αιώνα ανθούν και βασιλεύουν πολλά είδη δουλεμπορίου σε χειρότερες μορφές: σωματεμπόριο, ναρκωτικά, πώληση οργάνων σώματος... Κι εκτός από την εκμετάλλευση των συνανθρώπων μας, υπάρχουν δισεκατομμύρια συνάνθρωποί μας που θεληματικά είναι δέσμιοι των διαφόρων παθών τους: κάπνισμα, ποτά, ναρκωτικά, σέξ, τζόγος...

Ο Ουίλλιαμ Ουίλμπερφορς με την πίστη του στο Θεό, αφού γνώρισε τη θαυμάσια χάρη του Θεού, συνέβαλε δυναμικά στην απελευθέρωση των δούλων και της κοινωνίας από τις διάφορες μάστιγές της που την κατάτρεχαν. Και σήμερα, η μόνη λύση για την απελευθέρωση από τα δεσμά του σύγχρονου δουλεμπορίου και της σκλαβιάς των διαφόρων παθών μας είναι η Θαυμάσια Χάρις του Χριστού που αναγεννά και κάνει νέα δημιουργήματα τους ανθρώπους. Ήδη στην Ελλάδα έγινε η προβολή της ταινίας Amazing Grace (Θαυμάσια Χάρις) με τη ζωή του Ουίλλιαμ Ουίλμπερφορς. Η ταινία κυκλοφορεί ήδη και σε video. Σας συνιστώ να την δείτε γιατί κάτι καλό θα αποκομίσετε.