Σελίδες από την ιστορία των μαύρων των ΗΠΑ - Α' Μέρος

Η ιστορία των μαύρων της Αμερικής ή «νέγρων», όπως αποκαλούνταν παλαιότερα μάλλον περιφρονητικά, ή «αφροαμερικανών», ονομασία που οι ίδιοι προτιμούν σήμερα, είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και τις πιο τραγικές στην ανθρώπινη επίγεια περιπέτεια. Μεταξύ άλλων, το ενδιαφέρον της έγκειται στο ότι βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη και οι αφροαμερικανοί σαν λαός είναι πάντα στην επικαιρότητα. Και με το δυναμισμό τους και την κουλτούρα τους και με τους αγώνες τους και με την πολλαπλή συνεισφορά τους σε πολλούς τομείς της ζωής του Δυτικού κόσμου. Κι έχει και να μας διδάξει πολλά η ιστορία τους, εμάς τους σημερινούς ανθρώπους. Πολλές πτυχές της ιστορίας αυτής είναι άγνωστες στον τόπο μας. Μια μικρή συμβολή στην ενημέρωση όσων από μας ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα γι’ αυτήν (και θα πρέπει όλοι μας να έχουμε αυτό το ενδιαφέρον) είναι τα παρακάτω.
Είναι το 1619 όταν για πρώτη φορά εμφανίζεται η δουλεία στη Βόρεια Αμερική. Ολόκληρη η απέραντη χώρα των κατοπινών Ηνωμένων Πολιτειών είναι στην πραγματικότητα ένας πελώριος αγριότοπος, χωρίς καμιά ουσιαστική υποδομή. Υπάρχουν έλη που πρέπει να αποξηραθούν και να αποδοθούν στις καλλιέργειες. Δρόμοι που πρέπει να κατασκευαστούν, δάση όπου ανθρώπινο πόδι είναι αδύνατο να πατήσει και κυρίως υπάρχουν ατέλειωτες εκτάσεις που πρέπει να καλλιεργηθούν. Κι όλα αυτά χρειάζονται εργατικά χέρια. Στα πρώτα χρόνια η εργασία είναι ελεύθερη. Υπογράφονται συμβάσεις εργασίας (φυσικά όχι με τη σημερινή τους προχωρημένη μορφή), όπως σε όλους τους πολιτισμένους τόπους, με συγκεκριμένες αμοιβές. Τη χρονιά όμως εκείνη, το 1619, μοιραία για την ιστορία μας, το πλήρωμα ενός ολλανδικού πλοίου διαπράττει μια αποτρόπαια εμπορική συναλλαγή: αποβιβάζει στην πόλη Jamestown της Βιρτζίνια 20 μαύρους Αφρικανούς, σαν αντάλλαγμα για την προμήθεια κάποιων αγαθών. Η όλη ιστορία βολεύει κατά πολλούς τρόπους και τις δυο συναλλασσόμενες πλευρές. Και καθώς η σχετική νομοθεσία είναι αρκετά ακαθόριστη κι ελαστική, σύντομα οι 20 αυτοί Αφρικανοί κηρύσσονται, δια νόμου, δούλοι για όλη τη ζωή τους, με δικαιώματα πολύ λιγότερα από όσα έχουν τα ζώα της δική μας εποχής.
Συνηθίζουμε να λέμε πως «κάθε αρχή και δύσκολη». Στην περίπτωσή μας δε ξέρω αν η αρχή αυτή ήταν τόσο δύσκολη, ασφαλώς όμως η συνέχεια ήταν πολύ εύκολη. Μέσα σε λίγα χρόνια η χώρα, που αποτελείτο τότε κυρίως από αγγλικές αποικίες, γέμισε από τέτοιους δούλους. Βλέπετε, η παρουσία τους έλυνε πολλά προβλήματα, κυρίως οικονομικά. Το κίνητρο του κέρδους (ασφαλώς και της καλοπέρασης), είναι από τα ισχυρότερα, αν όχι το ισχυρότερο στον άνθρωπο. Κι αρκετές φορές βρίσκεται πάνω κι από πολλά «πιστεύω», ακόμα κι από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Και ησυχάζει πολλές ταραγμένες συνειδήσεις. Προκειμένου να καλοπεράσουμε και να διατηρήσουμε ένα βολικό κοινωνικό «στάτους», ξεχνάμε αρκετοί από μας τις χριστιανικές μας αρχές. Ή ακόμα χειρότερα, ντύνουμε την ανομία και την αμαρτία με Βιβλικό μανδύα. Κι έτσι είναι όλοι ευχαριστημένοι. Μας λέει π.χ. η Βίβλος πως ο άνθρωπος πλάστηκε κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού. Κι εμείς, για να έχουμε «και την πίτα γεμάτη και το σκύλο χορτάτο», πείθουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, πως ναι μεν είναι έτσι, αλλά ειδικά οι μαύροι είναι κατά τα 3/5 μονάχα άνθρωποι, με άλλα λόγια κατά τα 3/5 αποτελούν εικόνα του Θεού και συνεπώς και η δουλεία των μαύρων δεν έρχεται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή. Άλλωστε και στην Καινή Διαθήκη υπάρχει η εντολή «οι δούλοι υπακούτε κατά πάντα στους κατά σάρκα κυρίους σας»...
Σας φαίνεται περίεργο; Μα δεν είναι η μοναδική διαστροφή του Λόγου του Θεού. Έχουμε ανάλογα φαινόμενα ακόμα και σήμερα. Μπορεί όχι πάντα με τόσο τραγικές συνέπειες, σίγουρα όμως δυσφημείται κατά τον ίδιο τρόπο ο Λόγος του Θεού κι ο ίδιος ο Θεός. Επειδή του αποδίδουμε πράξεις και αντιλήψεις που ταιριάζουν στην πεσμένη ανθρώπινη φύση, όμως δεν ταιριάζουν καθόλου στο δικό Του χαρακτήρα και στη δική Του μεγαλοσύνη.
Από εκείνη τη χρονιά του 1619, μέχρι το 1863 που καταργείται οριστικά ο θεσμός της δουλείας στις Ηνωμένες Πολιτείες,[1] ξετυλίγεται μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της νεότερης ανθρώπινης ιστορίας, που στιγματίζει ανεπανόρθωτα τη χώρα και που αποτελεί συγχρόνως μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες στην ιστορία της χριστιανικής εκκλησίας. Προσπαθήστε να ζήσετε με τη φαντασία σας το ανείπωτο δράμα σε όλες του τις πράξεις: Ζείτε με την οικογένειά σας ήσυχα, με το νοικοκυριό σας και τη δουλειά σας, παρέα με τους ανθρώπους της φυλής σας.[2] Μια μέρα λοιπόν, καθώς ζείτε ειρηνικά με τους δικούς σας, εμφανίζεται μια ανθρώπινη ομάδα με διαφορετικό χρώμα και διαφορετικά χαρακτηριστικά από τα δικά σας, που καμιά φορά συνεργάζεται πολύ «αρμονικά» και με τους αρχηγούς της φυλής σας, σας αρπάζουν με τη βία κι εσάς και την οικογένειά σας και πολλούς άλλους γείτονες και συγχωριανούς σας και κάτω από την απειλή των βασανιστηρίων και του μαστιγώματος σάς αναγκάζουν να περπατήσετε δεκάδες κι εκατοντάδες χιλιόμετρα κάτω από τις χειρότερες συνθήκες, μέσα από την αφιλόξενη αφρικανική ενδοχώρα, μέχρι τις δυτικές ακτές της Αφρικής. Στη συνέχεια πεινασμένους, πληγωμένους, συχνά άρρωστους, σας δένουν με αλυσίδες και σας στοιβάζουν κυριολεκτικά σαν εμπόρευμα στα αμπάρια των πλοίων που περιμένουν στην ακτή για να σας μεταφέρουν στην αμερικάνικη ήπειρο μετά από πολυήμερο ταξίδι μέσα από τον ωκεανό, κάτω από απερίγραπτα απάνθρωπες συνθήκες. Συχνά θα αντικρίσετε στη διάρκεια του ταξιδιού σας θεάματα καθόλου ευχάριστα: βιασμούς, μαστιγώσεις[3] και κάθε τόσο εκσφενδονίζεται και κάποιος στο πέλαγος είτε νεκρός από τις συχνές και πολλές ασθένειες ή την «καλοπέραση», είτε ζωντανός, όπου φυσικά θα βρει τραγικό θάνατο. Βλέπετε, οι ασφαλιστικές εταιρείες πληρώνουν αρκετά υψηλά ποσά για τη φθορά του «εμπορεύματος»...
Φτάνοντας στις λεγόμενες Δυτικές Ινδίες της Αμερικής, δηλαδή στα νησιά της Καραϊβικής (Κούβα, Αϊτή, Τζαμάικα κι άλλα μικρότερα) θα υποστείτε μια «ειδική εκπαίδευση» για να προσαρμοστείτε στο σύστημα που θα σας μεταβάλει σε κατώτερα όντα χωρίς προσωπικότητα, χωρίς δικαιώματα, χωρίς ανθρώπινη υπόσταση. Από δω και ύστερα, όσοι δεν παραφρονήσετε στο μεταξύ κι όσοι επιζήσετε από τις διάφορες επιδημίες, είστε πανέτοιμοι να περάσετε την υπόλοιπη ζωή σας μέσα στην απόλυτη σκλαβιά. Μια φρικτή «καριέρα» ανοίγεται μπροστά σας, χωρίς ελπίδα, χωρίς προσδοκίες, χωρίς ονειροπολήματα κι ευαισθησίες. Αντίο ανθρώπινη ζωή.
Όσοι έχουμε διαβάσει το περίφημο βιβλίο της Harriet Beecher Stowe «Η καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά» στην πλήρη του έκδοση, χωρίς τις γνωστές συντομεύσεις, έχουμε μια αρκετά ολοκληρωμένη εικόνα για τη ζωή των σκλάβων από τη στιγμή που γίνονται κτήμα των αφεντικών τους: Για το χωρισμό συζύγων μεταξύ τους ή παιδιών από τις μάνες τους, για τις φρικιαστικές συνθήκες δουλειάς και διαβίωσης, για τα μαστιγώματα, για τους κάθε μορφής εξευτελισμούς που υποβιβάζουν τον άνθρωπο σε επίπεδο κατώτερο από εκείνο του κτήνους. Διαβάζουμε σήμερα και φρίττουμε για τις μεθόδους «ευγονίας» στα χιτλερικά στρατόπεδα που είχαν μεταβάλει τους «κατ’ εικόνα και ομοίωση Θεού πλασθέντες» ανθρώπους σε βιομηχανικά προϊόντα. Ξεσηκώνονται, και δίκαια, αμέτρητοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενάντια στην κλωνοποίηση που «παίζει» με τη θεϊκή δημιουργία, χωρίς σεβασμό στην ανθρώπινη υπόσταση. Αιώνες πριν από μας ωστόσο, η δίψα για το κέρδος είχε οδηγήσει άλλους «πολιτισμένους» ανθρώπους της Δύσης να χρησιμοποιούν ανάλογες μεθόδους και παρόμοια συστήματα.
Γράφει ο H. L. Williams στο βιβλίο του «Όχι Εύκολος Δρόμος» («No Easy Walk»): «Η εισαγωγή δούλων στις ΗΠΑ απαγορεύτηκε πολύ πριν την κατάργηση της δουλείας. Για να αντιμετωπιστεί η όλο και μεγαλύτερη ζήτηση, προχώρησαν κάποιοι ιδιοκτήτες στην «παραγωγή» σκλάβων με μεθόδους ανάλογες με εκείνες των οικιακών ζώων ή των αλόγων. Μερικοί ιδιοκτήτες είχαν στην κατοχή τους κάποιον μαύρο, που τον ονόμαζαν: ο άντρας του κοπαδιού, η δουλειά του οποίου ήταν η παραγωγή παιδιών με διάφορες σκλάβες. Μερικές φορές ο αφέντης του τον νοίκιαζε σε άλλους γαιοκτήμονες που είχαν ανάγκη από τις αναπαραγωγικές υπηρεσίες του για τις δικές τους σκλάβες. Ο άντρας του κοπαδιού μπορούσε να γίνει πατέρας αμέτρητων παιδιών που δεν τα έβλεπε ποτέ στη ζωή του. Κάποιος ιδιοκτήτης σκλάβων, ο James Roberts, είχε στην κατοχή του 50-60 γυναίκες που μοναδικός τους προορισμός ήταν να χρησιμεύουν σαν αναπαραγωγικές μηχανές. Υπολογίζεται ότι αυτές οι γυναίκες γεννούσαν συνολικά 20-25 παιδιά κάθε χρόνο. Πραγματοποιούσε λοιπόν ο Roberts σημαντικά κέρδη πουλώντας αυτά τα παιδιά μόλις ήταν σε θέση να ζήσουν μακριά από τις μητέρες τους».
Και όσο για την άθλια και άδικη συμπεριφορά των αφεντικών απέναντι στους δούλους τους τα παραδείγματα είναι άπειρα. Δεν ήταν μόνον το άγριο μαστίγωμα, μερικές φορές μέχρι θανάτου, που βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη για το παραμικρό. Ήταν κι άλλα συστήματα και μέθοδοι βασανισμού. Δεν ξέρω πόσο αυτά μας συγκινούν σήμερα, ύστερα από την τελειοποίηση των σχετικών μεθόδων στον 20ο αιώνα. Ο γνωστός Άγγλος Μεθοδιστής ιεροκήρυκας και πνευματικός ηγέτης Charles Wesley, ένας από τους μεγαλύτερους πολέμιους του θεσμού της δουλείας, ένιωσε να συγκλονίζεται από τη φρικιαστική μεταχείριση των σκλάβων στη Ν. Καρολίνα. Το 1736 άκουσε κάποιους αφέντες να συζητούν μεταξύ τους για το πώς κρατούν τους σκλάβους τους στο σωστό δρόμο. Ένας από αυτούς συμβούλευε: «Πρώτα απ’ όλα τσάκωσε το νέγρο στο αυτί, μετά στρώσε τον κάτω για να μαστιγωθεί με τον πιο σκληρό τρόπο και στη συνέχεια περίχυσέ τον με ζεματιστό νερό, έτσι που να μη μπορεί να σαλέψει για μήνες μετά».
Συνηθισμένες ποινές ήταν το κόψιμο των αυτιών, το κάψιμο της σάρκας με πυρακτωμένο σίδερο κι ο ευνουχισμός. Κάποιος γαιοκτήμονας είχε ένα βαρέλι με σειρές από καρφιά στο εσωτερικό του. Έβαζε μέσα σ’ αυτό όσους από τους σκλάβους ήθελε να συμμορφώσει και το αμολούσε από την κορυφή ενός λόφου. «Όταν έβγαινες από το βαρέλι», θυμόταν κάποιος σκλάβος που είχε υποστεί το βασανιστήριο, «βρισκόσουν σε μαύρο χάλι, αλλά αυτός δεν έδινε πεντάρα. Μερικές φορές άφηνε το βαρέλι να κυλήσει στο ποτάμι κι έπνιγε τους σκλάβους του».
Να κι ένα στιγμιότυπο της καθημερινής ζωής, όπως το διηγείται ένας αυτόπτης μάρτυρας στο ίδιο βιβλίο του H. L. Williams: «Κάποιος σκλάβος καθόταν πάνω σ’ ένα πάγκο και κοιμόταν. Τον είδε ο αφέντης του, άρπαξε ένα μεγάλο μαστίγιο, από εκείνα που χρησιμοποιούσαν για τα άλογα, και χωρίς προειδοποίηση ή φανερή αιτία το κατέβασε στο πρόσωπο και στα μάτια του σκλάβου. Ο αφέντης βλαστημούσε, φώναζε κι ανέμιζε το βούρδουλα, ο δούλος μαζευόταν κι έτρεμε αλλά δεν έλεγε λέξη. Από μια έρευνα που έκανα το επόμενο πρωινό, διαπίστωσα ότι το μόνο αδίκημά του ήταν ότι αποκοιμήθηκε, κι αυτό γιατί είχε ξαγρυπνήσει όλη σχεδόν την προηγούμενη νύχτα φυλάγοντας τη συντροφιά του αφέντη του».
Ας μην επεκταθούμε περισσότερο σε άλλες σχετικές περιγραφές. Δεν ωφελεί και τόσο πολύ, όσο το να δώσουμε περισσότερο βάρος στο τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από αυτή την ιστορία και τι διδαχές μπορούμε να αποκομίσουμε.
Το ερώτημα που γεννιέται αμέσως στο μυαλό μας, είναι πώς αντιμετώπισαν οι χριστιανοί όλη αυτή την κατάσταση. Πολύ δύσκολο να δώσει κανείς ολοκληρωμένη απάντηση. Γιατί πρώτα απ’ όλα πρέπει να προσδιορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο «χριστιανός». Αυτόν που ονομάζει τον εαυτό του αναγεννημένο πιστό κι όμως η διαγωγή και οι αντιλήψεις του έρχονται σε τέλεια αντίθεση με όσα δίδαξε κι έπραξε ο Χριστός στην επίγεια παραμονή του; Για αιώνες ολόκληρους χρησιμοποιήθηκε (και δυστυχώς χρησιμοποιείται πού και πού ακόμα και σήμερα) η ιστορία του Νώε που καταράστηκε το γιο του Χαμ και τον εγγονό του το Χαναάν (Γένεση 9:20-27), σαν άλλοθι για να δικαιολογηθούν η δουλεία και οι φυλετικές διακρίσεις. Τι είδους Χριστιανισμός είναι αυτός; Για ολόκληρες γενιές μερικοί από τους πιο επιφανείς θεολόγους της Αμερικής δικαιολογούσαν με θεολογικά επιχειρήματα τη δουλεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το αγαπημένο τους εδάφιο ήταν η εντολή του αποστόλου Παύλου: «οι δούλοι υπακούτε κατά πάντα στους κατά σάρκα κυρίους σας» (Κολοσσαείς 3:22). Τι έχουμε να πούμε γι’ αυτά και γι’ αυτούς;
Ασφαλώς το τελευταίο που θα θέλαμε, θα ήταν να υποδαυλίσουμε τα αντιαμερικανικά αισθήματα που για διάφορους λόγους και με διάφορες αφορμές, αρκετές φορές αρκετά άδικα, αφθονούν στο λαό μας. Δεν είμαστε εμείς καλύτεροι από αυτούς κι είναι πολύ πιθανόν πως οι περισσότεροι από μας τα ίδια θα πίστευαν και τα ίδια θα έκαναν αν βρίσκονταν στο ίδιο περιβάλλον. Χρειάζεται μεγάλο σθένος (κι εδώ ακριβώς ξεχωρίζει ο γνήσιος, ο αληθινός μαθητής του Χριστού), να βαδίσεις ενάντια στις κατεστημένες αντιλήψεις και στη διαστρεβλωμένη διδασκαλία, ακόμα κι ενάντια στο συμφέρον σου και να πορευτείς το δύσκολο, τον αληθινό δρόμο του Χριστού. Ολόκληρη η οικονομία και η δομή της κοινωνίας στις Νότιες Πολιτείες στηρίχτηκε για αιώνες στο θεσμό της δουλείας. Πόσοι θα είχαν το σθένος και θα ήταν τόσο φωτισμένοι ώστε να σηκώσουν το ανάστημά τους απέναντι σ’ έναν ολόκληρο κόσμο; Είναι γεγονός ότι υπήρξαν πολλοί χριστιανοί δουλοκτήτες που συμπεριφέρθηκαν άψογα στους σκλάβους τους. Διαβάστε την «Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά» για να γνωρίστε έναν-δυο από αυτούς. Μερικοί, μάλιστα, με την επιστροφή τους στο Χριστό απελευθέρωσαν όλους τους σκλάβους τους κι αυτό φυσικά με μεγάλο οικονομικό κόστος. Νομίζετε όμως ότι είναι τόσο εύκολο να διατηρήσει κανείς την πορεία του κόντρα σ’ ένα πανίσχυρο ρεύμα που παρασύρει τα πάντα; Διηγούνται για κάποιον πιστό χριστιανό Μεθοδιστή, ιδιοκτήτη σκλάβων: Τους έτρεφε καλά, τους έντυνε καλά, δεν τους έβαζε ποτέ να δουλεύουν εξαντλητικά, πάνω από τις δυνάμεις τους. Κάθε οικογένεια δούλων είχε το δικό της σπιτάκι με ένα μικρό κήπο όπου καλλιεργούσαν λαχανικά. Ωστόσο ήρθε κάποτε ο καιρός που ο άνθρωπος αυτός χρεοκόπησε, κι όλη η περιουσία του βγήκε στον πλειστηριασμό. Και μέσα στην «περιουσία» του περιλαμβάνονταν και οι μαύροι σκλάβοι του, που ανάμεσα τους υπήρχαν κι αρκετοί εν Χριστώ αδελφοί και αδελφές του. Και βέβαια στη συνέχεια όλοι αυτοί δεν πέρασαν καθόλου καλά. Βλέπετε, η προσωπική φιλευσπλαχνία κι η χριστιανική συμπεριφορά πολλές φορές δε λύνουν το πρόβλημα. Χρειάζονται κοινωνικοί αγώνες και τέτοιοι αγώνες απαιτούν ανθρώπους θαρραλέους που να μη λογαριάζουν κανένα κόστος, προκειμένου να επικρατήσει η δικαιοσύνη και τέτοιοι άνθρωποι υπήρξαν λίγοι στην ιστορία κι αρκετοί από αυτούς αληθινοί χριστιανοί, όπως ο περίφημος χριστιανός Άγγλος πολιτικός William Wilberforce, που χάρη στους αγώνες του καταργήθηκε ο θεσμός της δουλείας στη Βρετανία, 30 χρόνια πριν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, αν όλοι οι άνθρωποι δεν είναι πλασμένοι για τέτοιου είδους αγώνες, θα μπορούσαν τουλάχιστον οι χριστιανοί να καταλαβαίνουν καλύτερα τι διαβάζουν στην Αγία Γραφή και να μη διαστρεβλώνουν το περιεχόμενό της από συμφέρον ή από προκατάληψη και στενοκεφαλιά. Θα όφειλαν να διακρίνουν ότι στην εποχή τής χάρης του Χριστού είναι ανεπίτρεπτο η μια φυλή να βασανίζει την άλλη ή το ένα φύλο να καταπιέζει το άλλο ή το ένα έθνος να καταπνίγει την ελευθερία ενός άλλου και να το εκμεταλλεύεται ή ένας κυβερνήτης να περιορίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα των υπηκόων του. Ή ακόμα ότι κανένας άνθρωπος δεν έχει το δικαίωμα, όποια βαθμίδα εξουσίας κι αν κατέχει, να αφαιρεί τη ζωή ενός άλλου ανθρώπου.
Θα έπρεπε ακόμα να καταλαβαίνουν όλοι οι Χριστιανοί ότι ιστορίες σαν του Νώε, του Χαμ και του Χαναάν δεν μπορούν να χρησιμεύουν σαν δικαιολογία για το θεσμό της δουλείας και των φυλετικών διακρίσεων και πως όταν ο απόστολος Παύλος έγραψε «οι δούλοι υπακούτε στους κατά σάρκα κυρίους σας» δεν επικύρωνε με τη φράση αυτή το θεσμό της δουλείας, γιατί ο ίδιος έγραψε και το «δεν είναι δούλος ουδέ ελεύθερος, διότι πάντες είστε εις εν Χριστώ Ιησού». Αυτό και πολλά άλλα παρόμοια μέσα στην Καινή Διαθήκη ήταν που άνοιξαν το δρόμο στο να καταργηθεί ο φρικτός θεσμός της δουλείας. Διαφορετικά αν ο Παύλος και οι άλλοι απόστολοι είχαν ταχθεί ανοικτά ενάντια στο θεσμό της δουλείας, σύντομα θα είχε επικρατήσει χάος στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με την αύξηση του αριθμού των Χριστιανών (και των χριστιανών δούλων) στα κατοπινά χρόνια.
Αν λοιπόν οι Χριστιανοί σε όλους τους τόπους αντιλαμβάνονταν σωστά και χωρίς προκαταλήψεις τα όσα δίδαξε και τι παράδειγμα έδωσε ο Αρχηγός και Θεμελιωτής της πίστης τους, πολλά πράγματα σ’ αυτόν τον κόσμο θα ήταν πολύ καλύτερα, γιατί η ευεργετική επίδραση των Χριστιανών θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, πολύ πιο φανερή και πολύ πιο αποτελεσματική. Αν οι σωστοί, αληθινοί Χριστιανοί στην εποχή της δουλείας στην Αμερική δεν περιορίζονταν στην προσωπική ευεργετική συμπεριφορά και στην καλή μεταχείριση των δούλων τους, αλλά συγχρόνως πίστευαν και διακήρυτταν πως ο θεσμός της δουλείας είναι αντίθετος με την Αγία Γραφή και την πίστη του Χριστού, τότε είναι πολύ πιθανόν πως η δουλεία θα είχε καταργηθεί πολλά χρόνια νωρίτερα.
Δεν πρόκειται όμως μονάχα για το θεσμό της δουλείας. Είναι γνωστό πως οι Βόρειες Πολιτείες στάθηκαν ενάντιες στη δουλεία που είχε επικρατήσει στο Νότο. Θυμάστε όσοι διαβάσατε την «Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά» πόσοι δυστυχισμένοι σκλάβοι έβρισκαν καταφύγιο στο Βορρά και πόσοι Χριστιανοί, όπως εκείνοι που ανήκαν στους Κουάκερους πιστούς, βοήθησαν με πολλούς τρόπους, ανοίγοντας το δρόμο στην οριστική κατάργηση της δουλείας. Δεν πρέπει ωστόσο να φανταζόμαστε πως φτάνοντας στο Βορρά, οι σκλάβοι μετατρέπονταν την άλλη στιγμή σε πολίτες με αξιοπρέπεια και με πλήρη δικαιώματα, όπως οι λευκοί. Γιατί η φιλανθρωπία των πιο πολλών εκεί περιοριζόταν, μονάχα στην απελευθέρωση των σκλάβων. Κι από εκεί και πέρα άνοιγε ένα καινούργιο κεφάλαιο στην τραγική ιστορία των μαύρων της Αμερικής. Φτάνοντας στο Βορρά οι απελευθερωμένοι φυγάδες αντιμετώπιζαν την αδιαφορία, την περιφρόνηση και πολλές φορές την εχθρική διάθεση. Πολλοί από τους βόρειους ήταν ενάντια στη δουλεία, όχι από φιλευσπλαχνία, παρά μονάχα γιατί αυτό τους έδινε την άνεση να επικρίνουν τους νότιους, χωρίς να αντιμετωπίζουν τους δικές τους προκαταλήψεις. Πολλές από τις οργανώσεις στο Βορρά, που ιδρύονταν ενάντια στη δουλεία, δεν επέτρεπαν στους μαύρους να γίνουν μέλη τους. Άλλωστε, αρκετοί από τους πολέμιους της δουλείας δεν είχαν καν αντικρύσει ένα νέγρο στη ζωή τους. Κι ούτε και το επιθυμούσαν. Ακόμα κι ο μεγάλος Αβραάμ Λίνκολν, που όπως ξέρουμε έδωσε ελευθερία στους σκλάβους και κατάργησε το θεσμό της δουλείας, δεν το έκανε τόσο για λόγους φιλευσπλαχνίας, όσο για καθαρά πολιτικούς λόγους. Κι είναι γνωστό ακόμα ότι δεν ήταν καθόλου απαλλαγμένος από φυλετικές προκαταλήψεις. Δυστυχώς, ο ρατσισμός είναι γερά ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση κι ακόμα και σήμερα συναντάμε ανθρώπους βαθιά προκατειλημμένους απέναντι σ’ αυτούς που διαφέρουν είτε στο χρώμα, είτε στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, είτε σε οτιδήποτε άλλο. Πόσο περισσότερο την εποχή εκείνη. Κι είναι άξιο απορίας κι αποτελεί ένα αληθινό θαύμα του Θεού, πώς με τέτοιες συνθήκες και με τέτοια κακή μαρτυρία των λευκών Χριστιανών αναπτύχθηκε τόσο νωρίς, όταν ακόμα η δουλεία βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, ένα ισχυρότατο χριστιανικό κίνημα ανάμεσα στους μαύρους σκλάβους, που μάλιστα άσκησε σημαντική επίδραση σε ολόκληρη τη χριστιανική Εκκλησία με πολλούς και διαφόρους τρόπους κι εξακολουθεί να ασκεί ακόμα και σήμερα. Κι είναι από εδώ που μπορούμε να βγάλουμε ένα ακόμα σημαντικό δίδαγμα: πως συχνά ο Θεός εργάζεται με θαυμαστό τρόπο, αντίθετα με τη δική μας θέληση, τις δικές μας προκαταλήψεις και τη δική μας μιζέρια.

[1] Όπως είναι γνωστό, ο θεσμός της δουλείας δεν επικράτησε μόνο στις αγγλικές αποικίες της Αμερικής, τις μετέπειτα Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, από όπου προέρχεται και η παρουσία π.χ. πολλών εκατομμυρίων μαύρων στη Βραζιλία. Είναι γνωστό άλλωστε ότι οι μεγάλες αποικιοκρατικές χώρες της Ευρώπης (Ισπανία, Πορτογαλία, Μ. Βρετανία, κλπ.) ανέπτυξαν σε μεγάλη έκταση όλες τους το θεσμό της δουλείας. Εδώ όμως ασχολούμαστε με τη δουλεία στις ΗΠΑ.
[2] Θα ήθελα να πληροφορήσω ότι πολλοί απ' αυτούς τους «άγριους» της Αφρικής δεν ήταν καθόλου άγριοι κι αρκετές από τις πόλεις τους δεν ήταν καθόλου απολίτιστες. Το Τζιμπουτί π.χ. που το φέρνουμε συνήθως σαν παράδειγμα χαμηλού πολιτιστικού επιπέδου, ήταν μια πόλη με δενδροστοιχίες και λεωφόρους από τον 15ο κιόλας αιώνα, γνωστή για τον πλούτο της με την επωνυμία «χρυσή πόλη», με αξιόλογο εμπορικό λιμάνι, με τις βιβλιοθήκες της, με το Πανεπιστήμιό της που περιλάμβανε τμήματα αστρονομίας, μαθηματικών, εθνογραφίας, ιατρικής, υγιεινής, φιλοσοφίας, θεολογίας, ρητορικής. Μάθαμε να περιφρονούμε τον πολιτισμό άλλων φυλών, αλλά ακόμα κι ο λαϊκός πολιτισμός των λεγόμενων άγριων φυλών της Αφρικής δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητος.
[3] Λένε πως η πληγή που άφηνε το μαστίγιο ήταν τόσο βαθιά και μεγάλη, που άνετα χωρούσε μέσα σ’ αυτήν ένα ανθρώπινο δάκτυλο.