8 Νοε 2012

Σύντομη ιστορία της νήσου Κω

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ-ΜΥΚΗΝΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η πόλη της Κω θεωρείται η μοναδική στα Δωδεκάνησα, που κατοικείται από την 3η χιλιετία π.Χ. (Τελική Νεολιθική έως τα μέσα της Πρώιμης Εποχής Χαλκού) μέχρι σήμερα. Ίχνη κατοίκησης συναντάμε σε όλες σχεδόν τις περιοχές του νησιού και κυρίως στη ΒΑ πλευρά. Στο νησί εμφανίστηκαν πελασγικά φύλλα, Λέλεγες και κυρίως Κάρες, στους οποίους ίσως οφείλεται το όνομα του νησιού «Κουρίς» ή «Καρίς». Μεταξύ 2000-1600 π.Χ. η Κως αποκτά μινωική φυσιογνωμία και αναπτύσσεται γύρω από το λιμάνι και το λόφο των Σεραγιών. Μετά το 1450 π.Χ. αποκτά μυκηναϊκό φυσιογνωμία, τόσο ο οικισμός των Σεραγιών, όσο και το υπόλοιπο νησί: μυκηναϊκά νεκροταφεία στον Ελαιώνα (ΝΔ της πόλης) και τη Λαγκάδα, μυκηναϊκά όπλα στην περιοχή του Ασκληπιείο, μυκηναϊκοί τάφοι και οχυρωμένη ακρόπολη στο Πυλί. Περί το 1200 π.Χ. λαμβάνει χώρα ο Τρωικός Πόλεμος και η Κως μαζί με την Κάσο, την Κάρπαθο και την Κάλυμνο συμμετέχουν με 30 πλοία κάτω από τις διαταγές του Φείδιππου και του Άντιφου. Στα 30 πλοία (μάλλον πεντηκόντοροι) επέβαιναν τουλάχιστον 2.000 άντρες, ένδειξη των οικονομικών δυνατοτήτων της Κω.
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Περί το 1100 π.Χ. αρχίζει η κάθοδος των Δωριέων στην Ελλάδα και κάποια στιγμή η Κως αποκτά καθαρά δωρική φυσιογνωμία: εισάγεται η χαρακτηριστικά δωρική λατρεία του Ασκληπιού, ιδρύεται το Ασκληπιείο, εορτάζεται ο Κάρνειος Απόλλων όπως και σε όλα τα δωρικά κράτη, οι επιγραφές γράφονται σε δωρική διάλεκτο και χρησιμοποιείται δωρικό μηνολόγιο, στο οποίο ο μήνας Υακίνθιος παραπέμπει στην ομώνυμη μεγάλη ετήσια εορτή της Σπάρτης. Το πολίτευμα είναι κληρονομική βασιλεία, όπως και στα υπόλοιπα ελληνικά κράτη της ίδιας περιόδου. Οι κάτοικοι είναι χωρισμένοι σε φυλές και οι φυλές σε πατριές. Οι ισχυρότερες πατριές δίνουν το όνομά τους στις περιοχές που κατέχουν και σχηματίζουν φατρίες, όταν ενώνονταν με άλλες λιγότερο ισχυρές πατριές. Η αποικιακή δράση των κατοίκων της Κω είναι εξαιρετικά περιορισμένη, πιθανόν επειδή το νησί είναι πλούσιο και οι κάτοικοι δεν αναζητούν πόρους από αλλού. Μαζί με τους Ρόδιους φέρονται να ιδρύουν την πόλη Ελπιές στην Κάτω Ιταλία, αν και μερικές πηγές θέλουν την πόλη να είναι αποικία μόνο των Ροδίων. Στην κλασσική εποχή οι κάτοικοι της Κω αναφέρονται ως «συνοικιστές» στην επανίδρυση της Γέλας και της Καμάρινας.
ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
Μεταξύ 700-600 π.Χ. η Κως, η Ιαλυσσός, η Λίνδος, η Κάμειρος, η Κνίδος και η Αλικαρνασσός ιδρύουν τη Δωρική Εξάπολη (είδος Αμφικτιονίας) με έδρα το ιερό του Απόλλωνα στο Τριόπιο. Σύμφωνα με το Στράβωνα, την εποχή αυτή κυρίαρχη πόλη του νησιού είναι η Αστυπάλαια, που ορισμένοι μεταγενέστεροι τοποθετούν στη θέση Καμάρες, κοντά στην Κέφαλο. Ωστόσο η πληροφορία του Στράβωνα δεν επαληθεύεται ούτε από άλλες πηγές ούτε από ανασκαφικά ευρήματα. Την εποχή αυτή η Κως ακμάζει τόσο πολύ, ώστε οποιαδήποτε προσβολή την αντιμετωπίζει με πόλεμο και μαζί με τη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο και τη Ρόδο μοιράζεται την επωνυμία «Μακάρων νήσοι». Επίσης μεταβάλλεται το πολίτευμα από μοναρχία σε ολιγαρχία. Στα διαδοχικά στάδια της ολιγαρχίας η Κως κυβερνάται από «ισόβιους άρχοντες» ή τυράννους, «δεκαετείς άρχοντες» και τελικά «ετήσιους άρχοντες». Μετά το 600 π.Χ. η Κως ακολουθεί τις πολιτειακές εξελίξεις των υπόλοιπων ελληνικών κρατών και η ήπια ολιγαρχία δίνει τη θέση της στη δημοκρατία. Την υπέρτατη εξουσία έχει πια ο λαός μέσω της Εκκλησίας του Δήμου, ενώ σε κατεπείγουσες περιπτώσεις συγκαλείται ένα άλλο Σώμα, η Σύγκλητος, που εξελίσσεται σε Βουλή. Η ανάμνηση των παλαιοτέρων πολιτειακών δομών διατηρείται στον τίτλο μόναρχος, που φέρει ο εκάστοτε επώνυμος άρχων της Κω. Το 567 π.Χ. οι Λυδοί υποτάσσουν στο κράτος τους όλα τα ελληνικά κράτη των μικρασιατικών παραλίων και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου. Το 546 οι Πέρσες νικούν τους Λυδούς κι ενσωματώνουν στην αυτοκρατορία τους όλα τα εδάφη, που ως τότε είχαν οι Λυδοί υπό τον έλεγχό τους. Το 499 ξεσπά η Ιωνική Επανάσταση και καταπνίγεται το 494, χωρίς να υπάρχουν στοιχεία για τη στάση της Κω, εκτός από το ότι τη διοικούσαν ντόπιοι τύραννοι για λογαριασμό των Περσών.
ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Όταν το 480 π.Χ. ο Μέγας Βασιλεύς και Βασιλεύς Βασιλέων, Ξέρξης, αποφασίζει την εισβολή στην Ελλάδα, απαιτεί και παίρνει στρατιωτικές δυνάμεις από τα μικρασιατικά και νησιωτικά κράτη των Ελλήνων υπηκόων του. Πολύ φυσικά, λοιπόν, το 480 στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, κάτοικοι της Κω να βρίσκονται στις γραμμές του περσικού στόλου υπό τις διαταγές της Αρτεμισίας, της υποτελούς στους Πέρσες βασίλισσας της Καρίας. Το 478 π.Χ. οι Αθηναίοι ιδρύουν συμμαχία με έδρα τη Δήλο (Δηλιακή Συμμαχία) και με σκοπό την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων, που παρέμεναν υπό περσική κατοχή. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ελευθερώθηκε η Κως, που εμφανίζεται στους καταλόγους της Δηλιακής Συμμαχίας να πληρώνει τον «Καρικό φόρο». Το ύψος του είναι 5 τάλαντα και η Κως είναι αρκετά πλούσια, αφού μπορεί να τον καταβάλλει, σε αντίθεση προς την Κάλυμνο και τη Νίσυρο, που πληρώνουν μόνο 1 τάλαντο. Το 460 γεννιέται ο Ιπποκράτης. Την περίοδο αυτή πρωτεύουσα του νησιού είναι η «Κως η Μεροπίδα». Αν και δεν έχει εξακριβωθεί η θέση της, γνωρίζουμε ότι είναι στα ανατολικά του νησιού και δεν είναι ούτε παραλιακή ούτε περιτειχισμένη. Πολύ πιθανόν βρίσκεται στο λόφο των Σεραγιών και δικό της θεωρείται το νεκροταφείο στο Μαρμαρωτό. Στο υπόλοιπο νησί υπάρχουν μόνο χωριά. Με τις στρατιωτικές επιτυχίες, η Αθήνα αυξάνει το στρατηγικό της εκτόπισμα και βαθμιαία μετατρέπει τη μεν Συμμαχία της Δήλου σε Ηγεμονία των Αθηναίων, τους δε συμμάχους της σε φόρου υποτελείς. Αναπόφευκτα η Σπάρτη μπαίνει στο στρατηγικό παιχνίδι και το 431 π.Χ. ξεσπά ο Πελοποννησιακός Πόλεμος αφενός μεταξύ των Αθηναίων και των συμμάχων τους κι αφετέρου των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους. Οι δωρικής καταγωγής κάτοικοι της Κω πολεμούν στο πλευρό των Αθηναίων κατά των Σπαρτιατών ως το 413-412, οπότε ένας ισχυρός σεισμός πλήττει την Κω. Αμέσως μετά ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Αστύοχος επιτίθεται στη σεισμόπληκτη και ατείχιστη Κω-Μεροπίδα και τη λεηλατεί. Η επιδρομή του πείθει την Κω και τη Ρόδο να εγκαταλείψουν τους Αθηναίους και να ενταχθούν στη συμμαχία των Σπαρτιατών. Το 410 π.Χ. οι Αθηναίοι νικούν τους Σπαρτιάτες στο Κυνός Σήμα και ο Αλκιβιάδης επιτίθεται στην Κω. Κάνει εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων, λεηλασίες εφοδίων, οχυρώνει την ερειπωμένη από το σεισμό και τους Σπαρτιάτες Κω-Μεροπίδα και επαναφέρει το νησί στην Αθηναϊκή Ηγεμονία, χωρίς αυτό να τον εμποδίσει να επαναλάβει τις λεηλασίες εφοδίων το 408. Την ίδια χρονιά δημιουργείται η πόλη της Ρόδου με συνοικισμό.
Το 407 π.Χ. ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Λύσανδρος πηγαίνει με στόλο κατά της Κω, της Μιλήτου και της Εφέσου. Έτσι η Κως από το αθηναϊκό στρατόπεδο υποχρεώνεται να μεταπηδήσει και πάλι στο σπαρτιάτικο, όπου παραμένει ως το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου (404) με επιβληθέν πολίτευμα τη Δεκαρχία. Το 394 ο Αθηναίος ναύαρχος, Κόνων, νικά τους Σπαρτιάτες στην Κνίδο και η Κω εγκαταλείπει τη σπαρτιατική συμμαχία. Οι αλλεπάλληλες μετακινήσεις της Κω μεταξύ αθηναϊκής και σπαρτιατικής συμμαχίας έχουν ως αποτέλεσμα την όξυνση της αντιπαράθεσης των δημοκρατικών με τους ολιγαρχικούς στην Κω. Μετά το 394 οι δημοκρατικοί ενισχύουν τη θέση τους, αλλά οι ολιγαρχικοί δεν εγκαταλείπουν τον αγώνα. Το 366 π.Χ. προκαλείται εμφύλιος πόλεμος, που λήγει με συμβιβασμό των δύο παρατάξεων, με πιο ωφελημένους τους δημοκρατικούς. Μέρος του συμβιβασμού ολιγαρχικών και δημοκρατικών είναι και η απόφαση να γίνει συνοικισμός των κατοίκων της Κω-Μεροπιδος και όλων των γειτονικών οικισμών σε μια νέα πόλη, την Κω. Η πόλη αυτή παραμένει από τότε πρωτεύουσα του νησιού. Το 357 η Χίος, η Ρόδος και η Κως συνασπίζονται εναντίον των Αθηναίων στο λεγόμενο Συμμαχικό Πόλεμο και το 355 π.Χ. νικούν τους Αθηναίους, αλλά η Ρόδος και η Κως περιέρχονται στην εξουσία του Μαυσώλου, του τυράννου της Καρίας, και μέσω αυτού ξανά στην εξουσία του Πέρση Βασιλέως Βασιλέων. Μαζί με την αυτονομία της η Κως χάνει και το δημοκρατικό πολίτευμα. Το 340 ο Φίλιππος της Μακεδονίας επιτίθεται στο Βυζάντιο και η Κως με τους άλλους πρώην σύμμαχους της στον Συμμαχικό Πόλεμο σπεύδουν σε βοήθεια των Βυζαντίων, αναγκάζοντας τον Φίλιππο να λύσει την πολιορκία. Δεν είναι γνωστό, αν και κατά πόσο έχει ελαττωθεί αυτό το διάστημα η επιρροή των Καρών και κατ' επέκταση των Περσών, πάνω στην Κω. Το 334 π.Χ. ο Μ. Αλέξανδρος εισβάλλει στην Ασία και πολιορκεί την Αλικαρνασσό, που την εγκαταλείπουν οι περισσότεροι υπερασπιστές της και καταφεύγουν στην απέναντι Κω. Το 332 οι κάτοικοι της Κω προσκαλούν τον Αμφοτερό, τον ναύαρχο του Αλεξάνδρου, και του παραδίδουν το νησί και την πόλη. Μετά τη νίκη στον Γρανικό ο Αλέξανδρος είχε διατάξει τον εταίρο Αγαθοκλή να αποκαθιστά τη δημοκρατία στις ελληνίδες πόλεις, που απελευθέρωνε. Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι και στην Κω ο Αμφοτερός έκανε το ίδιο.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Οι πόλεμοι των Διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την Κω. Το 315 π.Χ. η Κως παρέχει στρατιωτικές διευκολύνσεις στον Πτολεμαίο και στο Σέλευκο, που πολεμούν τον Αντίγονο. Το 309 Κώοι και Καλύμνιοι σχηματίζουν ομοπολιτεία ως το 306, οπότε ο Αντίγονος καταλαμβάνει την Κω. Το 288 το νησί περιέρχεται στο κράτος των Πτολεμαίων. Η εξ αρχής φιλική προδιάθεση της Κω προς τους Πτολεμαίους ανταμείβεται με μη εγκατάσταση στο νησί πτολεμαϊκής στρατιωτικής φρουράς, εξαίρεση από τη φορολογία και ταυτόχρονη διατήρηση όλων των προνομίων ενός κράτους-μέλους της πτολεμαϊκής επικράτειας. Το 286 η Κως μπαίνει στο χρυσό της αιώνα, που τελειώνει το 197 με την έλευση των Ρωμαίων. Το 242 π.Χ. η Κως πετυχαίνει την πανελλήνια αναγνώριση ασυλίας στο Ασκληπιείο και την καθιέρωση των Μεγάλων Ασκληπιείων. Τα Μικρά Ασκληπιεία είναι ετήσιοι τοπικοί μουσικοί και γυμνικοί αγώνες προς τιμήν του θεού Ασκληπιού. Τα Μεγάλα Ασκληπιεία τελούνται ανά πενταετία, συμμετέχουν θεωροί, μουσικοί και αθλητές από όλα τα ελληνικά κράτη, που στη διάρκεια των εορτασμών παύουν τις τυχόν μεταξύ τους εχθροπραξίες. Ο Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας πείθει τους Κρήτες να αρχίσουν εχθροπραξίες εναντίον της Ρόδου, της Κω, της Καλύμνου και της Νισύρου, επειδή εμποδίζουν τα σχέδιά του για διάλυση του πτολεμαϊκού κράτους. Έτσι, το 205 π.Χ. αρχίζουν οι Κρητικοί Πόλεμοι, που θέτουν σε δοκιμασία την Κω και ειδικά το δήμο Αλασαρνιτών, όπως προκύπτει από διάφορες επιγραφές. Άλλα επιγραφικά ευρήματα δείχνουν ότι η Κως και η Κάλυμνος σχηματίζουν ξανά ομοπολιτεία. Οι Κρήτες αποτυγχάνουν στην αποστολή τους και το 202 συνάπτουν συνθήκη ειρήνης με την Κω.
Καθώς αποδυναμώνονται τα ελληνιστικά κράτη, εμφανίζονται οι Ρωμαίοι στο παγκόσμιο πολιτικό προσκήνιο και η Κως είναι μεταξύ εκείνων, που σπεύδουν να τους προσεγγίσουν. Το 197 π.Χ. ο στόλος της πολεμά στο πλευρό των Ρωμαίων εναντίον του Φιλίππου Ε' (Β' Μακεδονικός Πόλεμος), μια επιλογή που από το αποτέλεσμα αποδεικνύεται στρατηγικά ορθή και εξασφαλίζει στην Κω εξαιρετική εύνοια. Για το λόγο αυτό η Κως είναι και πάλι σύμμαχος των Ρωμαίων κατά του Αντίοχου (Αντιοχικός Πόλεμος 192-190). Το 183 κορυφώνεται η γεωπολιτική αξία της Περγάμου με τη νίκη της επί των Γαλατών. Η Κως εξασφαλίζει την φιλία του ισχυρού βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β', ο οποίος βοηθάει και στην ανέγερση του μεγάλου ναού του Ασκληπιού στο Ασκληπιείο της Κω. Η φιλικές σχέσεις της Κω με τον Ευμένη αποτυπώθηκαν και στα μνημεία του νησιού, ειδικά δε στο βωμό του Διονύσου και στο βωμό του Ασκληπιείου.
Σε πολλά ελληνικά κράτη έχει αναπτυχθεί αντιρωμαϊκή διάθεση και ισχυρή αντιρωμαϊκή παράταξη, όμως στην Κω η φιλορωμαϊκή παράταξη αποδεικνύεται ισχυρότερη της φιλομακεδονικής. Έτσι το 168-167 η Κως και πάλι πολεμά υπέρ των Ρωμαίων και κατά του Περσέα στον Γ' Μακεδονικό Πόλεμο. Ο βασιλιάς του Πόντου, Μιθριδάτης ΣΤ', αποφασίζει να αντισταθεί στην επέκταση της ρωμαϊκής επιρροής και το 88 π.Χ. καταλαμβάνει τη Ρόδο. Η Κως σπεύδει να τον υποδεχθεί θερμά και να του παραδώσει τον υψηλό της φιλοξενούμενο, Αλέξανδρο, γιό του Πτολεμαίου Θ', και τους θησαυρούς, που είχε εμπιστευθεί για φύλαξη στο νησί η άλλοτε προστάτιδα πτολεμαϊκή δυναστεία. Ο Μιθριδάτης σέβεται την ασυλία του Ασκληπιείου και δεν πειράζει τους Ρωμαίους, που είχαν ζητήσει καταφύγιο στο ιερό. Στον εμφύλιο πόλεμο του Καίσαρα κατά του Πομπήιου (49-46 π.Χ.) η Κως κάνει λάθος επιλογή και συντάσσεται με τον Πομπήιο. Το 48 καταλαμβάνεται η Κως από τον Καίσαρα, που καταλύει την ανεξαρτησία της και την καθιστά φόρου υποτελές κράτος. Το 44 ο Νικίας διορίζεται από τους Ρωμαίους τύραννος της Κω, την οποία κυβερνά ως το θάνατό του το 27.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ
Το 30 π.Χ. ο Οκτάβιος νικά τον Αντώνιο και αυτοκτονεί η Κλεοπάτρα, το τελευταίο μέλος της πτολεμαϊκής δυναστείας. Το έτος αυτό θεωρείται συμβατικά ως η αρχή της ρωμαϊκής περιόδου: οι Ρωμαίοι έχουν ενισχυθεί αρκετά, που δεν χρειάζονται πλέον φίλους και ευνοούμενους μεταξύ των ελληνικών κρατών. Η Κως χάνει την ελευθερία της και στο εξής αποτελεί τμήμα ρωμαϊκής επαρχίας. Το 27 πεθαίνει ο τύραννος Νικίας. Το 6 ή 5 π.Χ. ισχυρός σεισμός καταστρέφει σημαντικό μέρος της Κω, χωρίς όμως να ανιχνεύεται στα ανασκαφικά ευρήματα. Ο Αύγουστος απαλλάσσει το νησί από τον ετήσιο φόρο υποτελείας και καταβάλλει το ποσό στο Δημόσιο Ταμείο από την προσωπική του περιουσία. Σε άλλη περίπτωση ο Αύγουστος ζητά φόρο 100 ταλάντων κι επειδή η Κως δεν μπορεί να συγκεντρώσει το ποσό, αντί γι’ αυτόν παίρνει από το Ασκληπιείο την Αναδυομένη Αφροδίτη, έργο του Απελλή. Το 12 μ.Χ. ο Αύγουστος επιτρέπει στην Κω, τη Ρόδο, τη Χίο και τη Λέσβο να υποδέχονται, όσους εξορίζονται από τη Ρώμη. Το 23 μ.Χ. η Σύγκλητος επιβεβαιώνει το άσυλο του Ασκληπιείου. Χάρη στον Γάιο Σερτίνιο Ξενοφώντα το 53 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κλαύδιος παραχωρεί στην Κω ανεισφορία, που την χάνει επί Βεσπασιανού (69-79 μ.Χ.). Το 142 ή 155 μ.Χ., επί Αντωνίνου του Ευσεβούς η Κως υφίσταται μεγάλες ζημιές από σεισμό, που πλήττει επίσης την Καρία και τη Λυδία. Και πάλι ο αυτοκράτορας αναλαμβάνει την ανοικοδόμηση, όμως η Φύξα δεν ανοικοδομείται και κάτοικοί της εγκαθίστανται πολύ κοντά στο Ζηπάρι. Επί Καρακάλλα (211-217), η Κως εμφανίζεται ελεύθερη και αυτόνομη. Το 279, ο Διοκλητιανός εντάσσει την Κω στην Επαρχία των Νήσων με πρωτεύουσα τη Ρόδο. Τo 313, ο Κωνσταντίνος υπογράφει το Διάταγμα των Μεδιολάνων (Μιλάνου), με το οποίο θεσπίζει την ανεξιθρησκία στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Η βυζαντινή εποχή αρχίζει συμβατικά το 324 μ.Χ. με την απόφαση του Μ. Κωνσταντίνου να ιδρύσει νέα πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Το 380 ο Μέγας Θεοδόσιος κηρύσσει τον Χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας και το 382 απαγορεύει τις θρησκευτικές πρακτικές των άλλων θρησκειών, ακόμη και την απλή επίσκεψη σε μη χριστιανικούς ναούς. Το 384 διατάσσει την κατεδάφιση των μη χριστιανικών ιερών και το 392 με νέο διάταγμα επαναλαμβάνει την εκτός νόμου θέση των άλλων θρησκειών. Στην εποχή εκείνη χρονολογούνται τα τελευταία ευρήματα στο ιερό του Ασκληπιείου.
Τον επόμενο αιώνα η Κως πλήττεται από αλλεπάλληλες επιδρομές και σεισμούς: το 467 επιτίθενται οι Βάνδαλοι, το 469 επί Λέοντος Α' ένας ισχυρός σεισμός προκαλεί τέτοιας έκτασης καταστροφές, ώστε αφανίζεται η ελληνορωμαϊκή όψη της Κω, που αποκτά οριστικά πλέον χριστιανική φυσιογνωμία. Το 470 επιτίθενται οι Ίσαυροι και το 500 οι Βησιγότθοι του Αλάριχου. Το καλοκαίρι του 554, επί Ιουστινιανού, νέος ισχυρότατος σεισμός πλήττει το νησί και ακολουθείται από τσουνάμι, που σαρώνει την πρωτεύουσα και την ακτή σε βάθος 2 χλμ. περίπου. Πολλοί κάτοικοι βρίσκουν το θάνατο και καταρρέουν σχεδόν όλες οι οικοδομές του νησιού. Τότε εγκαταλείπεται οριστικά το Ασκληπιείο και το νησί ακολουθεί την παρακμή του Βυζαντίου. Τον 7ο αιώνα μ.Χ., Σαρακηνοί Άραβες λεηλατούν την ανατολική Μεσόγειο και ο χαλίφης Μωαβίας καταλαμβάνει την Κω, τη Ρόδο, την Κάρπαθο, την Κρήτη και την Κύπρο. Μετά από συμφωνία η Κως επανέρχεται στη βυζαντινή αυτοκρατορία. Το 654-655 οι Σαρακηνοί, υπό τον Αμπού αλ Αουάρ, κάνουν τη χειρότερη επιδρομή: σφάζουν και απάγουν πολλούς κατοίκους και λεηλατούν όλο το νησί. Το τοπωνύμιο «του Σαρακηνού» μας παραπέμπει σ’ εκείνη την εποχή. Στις αρχές του 7ου μ.Χ. αιώνα δημιουργούνται οι στόλοι των θεμάτων και η Κως εμφανίζεται έδρα Δρουγγάριου, χωρίς να είναι γνωστό σε ποιο θέμα ανήκει. Στρατολογική βάση των θεμάτων είναι οι γαιοκτήμονες, που αποκτούν ισχυρότατο κίνητρο να αυξήσουν την περιουσία τους σε βάρος των μικροϊδιοκτητών γης. Ταυτόχρονα οι μονές προπαγανδίζουν τη σωτηρία της ψυχής, όσων τους δωρίζουν τη γη τους, αυξάνοντας την πίεση προς τους μικροϊδιοκτήτες, που σταδιακά χάνουν τη γη τους και συρρέουν στα αστικά κέντρα άνεργοι και εξαθλιωμένοι.
Μετά τον 7ο αιώνα, τα νησιά είναι χώρος αντιπαράθεσης διαφόρων επιδρομέων με τα αυτοκρατορικά στρατεύματα. Ο πληθυσμός συρρικνώνεται, εγκαταλείπει τα παράλια και αποσύρεται στο εσωτερικό. Η Κως εξακολουθεί να είναι σημαντικό λιμάνι με αξιόλογη εμπορική κίνηση, αλλά ακολουθεί τη γενική κοινωνική και οικονομική συρρίκνωση του Βυζαντίου. Τον 11ο μ.Χ. αιώνα ο βυζαντινός στόλος ανακτά τον έλεγχο των θαλασσών και τα νησιά αναζωογονούνται. Αλλά, ο βυζαντινός στρατός ηττάται το 1071 στο Ματζικέρτ από τους Τούρκους, που προελαύνουν προς τα μικρασιατικά παράλια στέλνοντας κύματα προσφύγων στα νησιά. Φράγκοι, Γενουάτες και Ενετοί εμπορεύονται στην Α. Μεσόγειο και τα νησιά αναβαθμίζονται. Η Κως αναδεικνύεται σ’ ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του Αιγαίου. Περί τα τέλη του 11ου μ.Χ. αιώνα εμφανίζεται στο Αιγαίο τουρκικός στόλος (δηλαδή βυζαντινά πλοία με βυζαντινά πληρώματα υπό τις διαταγές των Τούρκων). Από το 1096 αρχίζουν πειρατικές επιδρομές και οι Δυτικοί. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, η Κως περνά την πιο καταστροφική περίοδό της. Αρχικά ανήκει στο Φράγκο αυτοκράτορα της Πόλης, Βαλδουίνο της Φλάνδρας. Μετά περιέρχεται στο βυζαντινό διοικητή των Νήσων, Λέοντα Γαβαλά και το 1278 στον αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγο, που στο μεταξύ έχει ανακαταλάβει και την Πόλη. Το 1283, οι Ενετοί επιχειρούν χωρίς επιτυχία να καταλάβουν το νησί και είναι ενδεικτικό του απόλυτου χάους, ότι η βυζαντινή φρουρά είχε ενισχυθεί με Τούρκους. Το 1284 οι Βενετοί καταλαμβάνουν την Κω και την κάνουν προτεκτοράτο τους. Το 1304 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος παραχωρεί τη διοίκησή της μαζί με της Καλύμνου, της Λέρου και μέρους της Ρόδου στο Γενοβέζο τυχοδιώκτη Βενέδικτο Ζακκαρία και το 1306 σε άλλο Γενοβέζο τυχοδιώκτη, τον Βινιόλο Βινιόλι.
ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ
Το 1309, ο διορισμένος από το βυζαντινό αυτοκράτορα διοικητής Βινιόλο Βινιόλι συμφωνεί με τους Ιωαννίτες Ιππότες να τους παραδώσει την Κω, την Κάλυμνο, τη Λέρο και το μέρος της Ρόδου, που είχε υπό τη διοίκησή του. Φυσικά οι Ενετοί επικυρίαρχοι θεωρούν άκυρη τη συμφωνία, αλλά οι Ιππότες καταλαμβάνουν με έφοδο τη Ρόδο την ίδια χρονιά και την Κω το 1314. Μεταξύ 1386 και 1396, επί Μεγάλου Μαγίστρου στη Ρόδο του Ιωάννη Φερδινάνδου ντε Ερέντια (1376-1396) και τοπικού διοικητού της Κω του Εσσόνε Σλέγκελχολτς (1386-1412) γίνονται τα ιπποτικά οχυρωματικά έργα του νησιού. Στα τέλη του 14ου με αρχές του 15ου αιώνα φυτεύτηκαν στο νησί πολλές λεμονιές και νεραντζιές και γι’ αυτό το νησί μετονομάστηκε σε Νεραντζιά. Το 1440, ο αιγυπτιακός στόλος καταλαμβάνει το Καστελλόριζο, πολιορκεί ανεπιτυχώς τη Ρόδο και υφίσταται βαρείες απώλειες έξω από την Κω. Το 1444 αποκρούεται νέα αιγυπτιακή επίθεση κατά της Ρόδου και το 1451 οι Ιππότες υπογράφουν συνθήκη ειρήνης με τους Τούρκους. Τότε ο Φαντίνο Κουιρίνι, τοπικός διοικητής της Κω, κατεδαφίζει κάποια σπίτια, για να χρησιμοποιήσει τα υλικά τους σε οχυρωματικά έργα και οι κάτοικοι προχωρούν σε εξέγερση, που λήγει με τη σύλληψη και εκτέλεση των πρωταιτίων.
Την 29η Μαΐου 1453 πέφτει η Κωνσταντινούπολη και 7 μήνες αργότερα ο Μωάμεθ ο Πολιορκητής ζητά από τους Ιππότες 2.000 δουκάτα ως φόρο υποτελείας. Ο Μέγας Μάγιστρος Ιωάννης ντε Λαστίκ αρνείται και αρχίζουν αφενός επιθετικές επιχειρήσεις του τουρκικού στόλου και αφετέρου συστηματικές πειρατικές επιδρομές. Στις 3 Ιουνίου 1457, 156 τουρκικά πλοία αποβιβάζουν στο νησί 16.000 στρατιώτες και βρίσκουν εγκαταλελειμμένο το κάστρο της Νεραντζιάς και όλη τη γύρω περιοχή. Βρίσκοντας επίσης εγκαταλελειμμένο το κάστρο του Περιπάτου και κανένα ίχνος από τους κατοίκους του νησιού, στρέφονται στα υπόλοιπα κάστρα, όπου είχε συγκεντρωθεί ολόκληρος ο πληθυσμός του νησιού (12.000 κάτοικοι). Τα κάστρα της Κεφάλου και του Παλιού Πυλιού ανακουφίζονται γρήγορα λόγω της δυσπρόσιτης θέσης τους και όλη η δύναμη των Τούρκων χτυπά το κάστρο της Αντιμάχειας, που φέρονται να υπερασπίζουν μόλις 15 Ιππότες και 300 ντόπιοι. Στις 26 Ιουνίου οι υπερασπιστές φέρονται να έχουν μόνο 15 νεκρούς, ενώ οι απώλειες των Τούρκων ανέρχονται σε 1.000 νεκρούς, πάνω από 2.000 τραυματίες και 5 αιχμάλωτα πλοία. Για λόγους ανεξήγητους, τόσο από τακτική όσο και από στρατηγική άποψη, οι Τούρκοι δεν εγκαθίστανται στα εγκαταλελειμμένα από τους Ιππότες κάστρα του Περίπατου και της Νεραντζιάς, που τους εξασφαλίζουν τον έλεγχο του μισού νησιού και σχεδόν όλου του κάμπου. Αντίθετα λύνουν την πολιορκία του κάστρου της Αντιμάχειας κι εγκαταλείπουν το νησί, αφού επιτέλους κάνουν μια ορθή κίνηση τακτικής: καταστρέφουν όλο το γεωργικό και κτηνοτροφικό κεφάλαιο του νησιού, που ήδη ελέγχουν.
Τα επόμενα χρόνια συνεχίζονται οι τουρκικές επιδρομές και οι καταστροφές στη γεωργία και την κτηνοτροφία του νησιού. Το 1480, οι Τούρκοι πολιορκούν ανεπιτυχώς τη Ρόδο και το 1483 υπογράφουν συνθήκη ειρήνης με τους Ιωαννίτες και τα νησιά απαλλάσσονται από τις επιχειρήσεις του τακτικού τουρκικού στόλου, όχι όμως και από τις πειρατικές επιδρομές. Το 1491 ή 1492 ή 1493 (ανάλογα με την πηγή) γίνεται τρομερός σεισμός, που γκρεμίζει πολλά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, προξενεί μεγάλες ζημιές στα κάστρα του νησιού και πολλά ανθρώπινα θύματα. Η καταστροφή είναι τόσο μεγάλη, ώστε ο ίδιος ο Μέγας Μάγιστρος Πιέρ ντ’ Ωμπουσόν φέρνει βοήθεια σε τρόφιμα, ζωοτροφές, φάρμακα, νοσηλευτικό προσωπικό και δίνει στον πληθυσμό φορολογικές απαλλαγές για πολλά χρόνια. Το 1500, οι Ιουδαίοι κάτοικοι των νησιών θεωρούνται ύποπτοι προδοσίας στους Τούρκους και εκδιώκονται, για να καταφύγουν στη Νίκαια της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1522, δυνάμεις του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή πολιορκούν τη Ρόδο και αναγκάζουν τον Μεγάλο Μάγιστρο Φιλίπ Βιλλιέ ντε λ’ ίλ Αντάμ να συνθηκολογήσει στις 22 Δεκεμβρίου. Ο τοπικός διοικητής Πιερίνο ντα Πόντε υποχρεώνεται να παραδώσει την Κω στις 5 Ιανουαρίου 1523.
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Μετά την κατάληψη της Κω από τους Τούρκους, το 1523, το πιο δραστήριο οικονομικά τμήμα των κατοίκων ακολουθεί τους Ιωαννίτες Ιππότες αρχικά στην Κρήτη, μετά στη Σικελία, στη Ρώμη και τέλος στη Μάλτα, που τους παραχωρεί ο Γερμανός αυτοκράτορας Κάρολος Ε', το 1530. Το 1531, οι Τούρκοι εκτελούν τους προεστούς, που ετοίμαζαν εξέγερση σε συνεννόηση με τους Ιππότες. Το 1538, ο διάσημος πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα λεηλατεί την Κω και άλλα νησιά. Το 1603, οι Ιππότες επιτίθενται και παίρνουν 165 αιχμαλώτους. Το 1612, οι Φλωρεντινοί λεηλατούν το νησί, καταλαμβάνουν το κάστρο της Κω και φεύγουν με 1.200 αιχμαλώτους. Το 1616, οι Ιππότες λεηλατούν και ερημώνουν την πόλη, αλλά αποτυγχάνουν να καταλάβουν το κάστρο. Το 1648, οι Βενετοί επιτίθενται από την Κρήτη κατά της Λέρου και της Κω, την οποία λεηλατούν, συλλαμβάνουν αιχμαλώτους, αλλά τελικά εξουδετερώνονται από τους Τούρκους.
Το 18ο και 19ο αιώνα, το λιμάνι της Κω είναι σημαντικός σταθμός των εμπορικών πλοίων της Δύσης και κομβικό διαμετακομιστικό κέντρο για τα εμπορεύματα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προς τη Δύση. Παρόλο που η Ρόδος είναι πολύ μεγαλύτερη, η Κως είναι πρώτη σε εξαγωγές προς την Κωνσταντινούπολη. Το 1768, αρχίζει ο Α' Ρωσοτουρκικός πόλεμος, στις 5 Αυγούστου 1773, οι Ρώσοι επιχειρούν ανεπιτυχώς να καταλάβουν την Κω και κατά την υποχώρησή τους εγκαταλείπουν στην τύχη τους 88 Έλληνες στρατιώτες. Το 1774, οι Τούρκοι αποδέχονται την ήττα τους και υπογράφουν τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που προβλέπει ότι η Ρωσία είναι προστάτης των ορθοδόξων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Τουρκία παραχωρεί αμνηστία σε όσους νησιώτες πολέμησαν υπέρ των Ρώσων και αφήνει ελεύθερη την άσκηση των θρησκευτικών τους υποχρεώσεων. Ο Εμμανουήλ Παπαδόπουλος, κάτοικος της Κω, ακολουθεί τους Ρώσους, που τον εκπαιδεύουν, του απονέμουν το βαθμό του στρατηγού και του αναθέτουν την ηγεσία των Ελλήνων στρατιωτών, τους οποίους εγκαθιστούν ως πρόσφυγες στα Επτάνησα. Το 1788 αρχίζει ο Β' Ρωσοτουρκικός πόλεμος, οι νησιώτες αρχίζουν να κατατάσσονται ξανά στα πληρώματα του ρωσικού στόλου και η Κως υφίστανται και πάλι σφαγές και λεηλασίες ως αντίποινα των Τούρκων. Η νέα ήττα των Τούρκων επισφραγίζεται το 1792 με τη συνθήκη του Ιασίου, που επικυρώνει την προηγούμενη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή. Μεταξύ 1811 και 1814 το νησί πλήττεται από πανούκλα, που εξοντώνει 2.000 Τούρκους και 1.000 ντόπιους. Το 1814 ιδρύεται στην Οδησσό η Φιλική Εταιρία, που μέλη της αναφέρονται ο Σοφιανός από το Ασφενδιού, ο Σκεντέρης (Αλέξανδρος) Χατζηγιώργης από το Πυλί και ο Ζουλούφης από την Αντιμάχεια.
Τον Μάρτιο του 1821 αρχίζει η Επανάσταση στην Πελοπόννησο και τον Απρίλιο η τουρκική φρουρά της Κω ενισχύεται με 600 Τούρκους από τη Μ. Ασία, που δείχνουν ιδιαίτερη αγριότητα στους κατοίκους του νησιού. Στις 11 Ιουλίου 1821 περίπου 100 Κώοι απαγχονίζονται στον πλάτανο «του Ιπποκράτη». Στις 24 Ιουνίου 1821, μερικά πλοία της Κω φέρονται να έχουν ενταχθεί στον υδραίικο στόλο. Λέγεται ακόμη ότι 3 κάτοικοι της Κω (ένας από το Πυλί και δύο από τον Κεφαλά), ναύτες του Κ. Κανάρη, του υποδεικνύουν την τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου, την οποία και πυρπολούν στις 6 Ιουνίου 1822. Λόγω της εμπορικής σημασίας και της γεωγραφικής θέσης της Κω και της Ρόδου οι Τούρκοι επιτηρούν ασφυκτικά και αποτρέπουν κάθε αξιόλογη επαναστατική δράση στα νησιά αυτά, ενώ τα λιγότερο πλούσια νησιά των Δωδεκανήσων έχουν πιο χαλαρή στρατιωτική επιτήρηση και συμμετέχουν πιο ενεργά στην Επανάσταση. Παρά ταύτα, οι κάτοικοι της Κω ενισχύουν την Επανάσταση όσο μπορούν και οι πιέσεις των Τούρκων φτάνουν μέχρι του σημείου να επιβάλουν ενδυματολογικές αλλαγές στην παραδοσιακή ντόπια φορεσιά. Μετά την καταστροφή των Ψαρών (20 Ιουνίου 1824), ο τουρκικός στόλος περιμένει ενισχύσεις από την Αίγυπτο και καταπλέει στην Κω, για να κρυφτεί από τον επαναστατικό ελληνικό στόλο. Στα μέσα Αυγούστου 1824 οι ενισχύσεις φτάνουν στην Κω και ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αριθμεί 404 πλοία με περίπου 2.500 πυροβόλα και πληρώματα περίπου 70.000 ανδρών. Στις 10 Αυγούστου πλέουν εναντίον τους 70 υδραίικα, σπετσιώτικα και ψαριανά πλοία με 850 πυροβόλα και πληρώματα περίπου 5.000 αντρών υπό τον Αντρέα Μιαούλη. Οι δύο στόλοι αντιπαρατάσσονται στο σχετικά στενό χώρο μεταξύ Κω και Αλικαρνασσού χωρίς να εμπλακούν, λόγω ισχυρού ανέμου. Στις 29 Αυγούστου οι δύο στόλοι αντιπαρατάσσονται και πάλι στα Τσατάλια (Catalada) και τα ελληνικά πυρπολικά αναγκάζουν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο να ζητήσει καταφύγιο μέσα στο στενό της Κω.
Το 1839 ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' κηρύσσει ισονομία και ισοπολιτεία στους υπηκόους της αυτοκρατορίας. Παρότι η Κως και η Ρόδος εξαιρούνται ρητώς από αυτά τα ευεργετήματα, η θέση τους βελτιώνεται σε σχέση με το παρελθόν. Τα πράγματα χειροτερεύουν και πάλι με την Κρητική Επανάσταση (1869) και την άφιξη στην Κω των εκδιωχθέντων Τουρκοκρητικών. Αυτοί είναι εξισλαμισμένοι Κρήτες, οι περισσότεροι εκ τους οποίους διατηρούν τα ελληνικά επώνυμα, και εγκαθίστανται στην περιοχή της πόλης, που μέχρι σήμερα ονομάζεται «Κρητικά». Από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και όλα τα επόμενα χρόνια οι Τουρκοκρήτες πρωταγωνιστούν σε επεισόδια εναντίον των ντόπιων.
ΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Το 1911 η Ιταλία επιχειρεί να καταλάβει την υπό οθωμανική κατοχή Λιβύη, αλλά αντιμετωπίζει ισχυρή αντίσταση και αποφασίζει να μεταφέρει τον πόλεμο πιο κοντά στα μικρασιατικά παράλια. Η Ιταλία εμπλέκεται σε πόλεμο με την Τουρκία και το 1912 μία μοίρα του ιταλικού στόλου υπό τις διαταγές του αντιναυάρχου Ερνέστο Πρεσμπιτέρο και υπό το γενικό πρόσταγμα του αντιστράτηγου Τζιοβάννι Αμέλιο αρχίζει τη σταδιακή κατάληψη των Δωδεκανήσων. Πρώτη καταλαμβάνεται η Αστυπάλαια (28 Απριλίου), στις 17 Μαΐου η Ρόδος, όπου οι Ιταλοί αντιμετωπίζουν υποτυπώδη αντίσταση από την ισχνή τουρκική φρουρά στην Ψίνθο και τελευταία καταλαμβάνεται η Κως. Στις 05:30 της 20ης Μαΐου 1912 δύο αντιτορπιλικά και το θωρηκτό «Νάπολι» αποβιβάζουν στην αποβάθρα μπροστά από το σημερινό Διοικητήριο 7 Ιταλούς αξιωματικούς με την πολεμική σημαία, που παρουσιάζονται στον Τούρκο καϊμακάμη (τοπικό διοικητή) και απαιτούν να τους παραδώσει το νησί. Επειδή ότι οι τουρκικές δυνάμεις αριθμούν μόνο 22 ζαφτιέδες (χωροφύλακες), η παράδοση είναι αναπόφευκτη. Οι Ιταλοί καταλαμβάνουν αμαχητί την Κω και οι κάτοικοι τους υποδέχονται ως απελευθερωτές.
Η ιταλική κυβέρνηση δηλώνει ότι η κατοχή των Δωδεκανήσων είναι προσωρινή, ο στρατηγός Αμέλιο δηλώνει στους Δωδεκανήσιους ότι το μέλλον των νησιών δεν μπορεί παρά να είναι η αυτονομία και ότι «αυτά σας τα λέω ως στρατηγός και ως χριστιανός και τα λόγια μου να τα θεωρήσετε σαν λόγια Ευαγγελίου», ενώ ο Πρεσμπιτέρο δηλώνει ότι «θα φροντίσουμε υπέρ της πατρίδος ημών». Η εκδίωξη των Τούρκων από χριστιανικές δυνάμεις και οι παραπλανητικές διαβεβαιώσεις των Ιταλών αξιωματικών πείθουν τους Δωδεκανήσιους ότι η Ενσωμάτωση με την Ελλάδα είναι πολύ κοντά. Μετά από συνεννόηση με το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών και την ενεργό συμπαράσταση του Ίωνα Δραγούμη και του Θεμιστοκλή Σοφούλη πραγματοποιείται στις 4 Ιουνίου 1912 στην Πάτμο το Γ' Παννησιωτικό Συνέδριο και την Κω εκπροσωπεί ο Σεβαστός Κογιόπουλος. Αποφασίζεται η ίδρυση της «Πολιτείας του Αιγαίου» που περιλαμβάνει όλα τα Δωδεκάνησα, κηρύσσεται η πλήρης αυτονομία τους μέχρι την Ενσωμάτωση στην Ελλάδα και ορίζεται σημαία η γαλανόλευκη με πρόσθετο έμβλημα τον Απόλλωνα. Ο Αμέλιο φυλακίζει τους εκπροσώπους των συνέδρων, που επιχειρούν να του επιδώσουν το σχετικό ψήφισμα. Στις 18 Οκτωβρίου 1912 στη Λωζάννη η Ιταλία υπογράφει με την Τουρκία τη Συνθήκη του Ουσί, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία κρατά τα Δωδεκάνησα «υπό τύπον ενεχύρου υποταγής», ώσπου τα τουρκικά στρατεύματα να εκκενώσουν τη Λιβύη. Οι κάτοικοι της Κω, πρώτοι απ’ όλους τους Δωδεκανήσιους, αντιδρούν στη Συνθήκη αυτή με ψήφισμα στις 20 Δεκεμβρίου 1912. Τον Οκτώβριο του 1913 η Ιταλική Διοίκηση υποχρεώνει τους Δωδεκανήσιους σε φορολογία, τον Αύγουστο του 1914 διατάσσει την αντικατάσταση των εκλεγμένων Δημογερόντων από δοτούς και τον Νοέμβριο θέτει τα θρησκευτικά δικαστήρια υπό τον έλεγχο των Ιταλικών Αρχών.
Στις 26 Απριλίου 1915, οι δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) με μυστική συνθήκη αναγνωρίζουν κυριαρχικά δικαιώματα της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα. Στις 8 Δεκεμβρίου 1918 ο Ε. Βενιζέλος συναντιέται στη Ρώμη με τον Ιταλό πρωθυπουργό και τον Υπουργό Εξωτερικών και συζητούν για το Δωδεκανησιακό ζήτημα. Ως αποτέλεσμα αυτών των συνομιλιών υπογράφεται στις 29 Ιουλίου 1919 ελληνοϊταλική συμφωνία (Συμφωνία Τιττόνι), με την οποία η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα πλην της Ρόδου, που μπορεί να γίνει ελληνική μετά από πενταετία και ύστερα από δημοψήφισμα. Στις 22 Ιουλίου 1920, η Ιταλία καταγγέλλει τη Συμφωνία Τιττόνι «ως μη ικανοποιούσα τα ιταλικά συμφέροντα», αλλά ο Βενιζέλος επιμένει και στις 10 Αυγούστου 1920 πετυχαίνει τη Συνθήκη των Σεβρών, που θεωρείται το σημαντικότερο διπλωματικό του επίτευγμα. Με αυτήν, η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα τα Δωδεκάνησα πλην της Ρόδου, που προβλέπεται να παραμείνει αυτόνομη υπό ιταλική κυριαρχία επί 15ετία. Σημαντικό για την Κω είναι και το άρθρο 7 της Συνθήκης των Σεβρών, σύμφωνα με το οποίο «Η Ελλάς παραχωρεί εις την Ιταλική Σχολή των Αθηνών το δικαίωμα να ενεργήσει επί δεκαπενταετία ανασκαφές στο Ιερό του Ασκληπιού της νήσου Κω, συμμορφουμένη προς τας διατάξεις του Ελληνικού Νόμου». Ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η Ιταλία βρίσκει την ευκαιρία να ζητήσει αναθεώρηση της Συνθήκης των Σεβρών. Οι ιταλικές Αρχές ματαιώνουν τους προγραμματιζόμενους εορτασμούς για την Ενσωμάτωση και κατάσχουν το υλικό (σημαίες, κονκάρδες κλπ.), που έφτανε στα Δωδεκάνησα για το σκοπό αυτό. Την 1η Μαρτίου 1921, οι Γάλλοι, που κατέχουν το Καστελλόριζο από το Δεκέμβρη του 1915, το παραδίδουν στους Ιταλούς. Στις 31 Οκτωβρίου 1922, το φασιστικό κόμμα του Μουσολίνι αναλαμβάνει την εξουσία στην Ιταλία, ο Μάριο Λάγκο αναλαμβάνει Κυβερνήτης των Δωδεκανήσων και αρχίζει την απόπειρα εξιταλισμού των Δωδεκανήσων. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή και το διωγμό των Ελλήνων της Τουρκίας εγκαθίστανται στην Κω περί τις 2.000 Πετρουμιανοί. Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάννης, με την οποία τα Δωδεκάνησα προσαρτώνται στην Ιταλία ως κτήση (Κτήση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου) και όχι ως αποικία. Οι Δωδεκανήσιοι θεωρούνται Ιταλοί πολίτες με ιδιότυπη υπηκοότητα (Cittadini del Regno αντί Sudditi Italiani) και αυτό σημαίνει κυρίως ότι ούτε αποκτούν τα δικαιώματα των Ιταλών πολιτών ούτε έχουν δικαίωμα να εκλέξουν αντιπροσώπους. Το 1924, οι Ιταλοί εισάγουν τη μοναδική θετική νομοθετική ρύθμιση: το Κτηματολόγιο, που πρόλαβαν να επεκτείνουν μόνο σε Ρόδο, Κω και Λέρο, όπου λειτουργεί αδιάλειπτα μέχρι σήμερα. Στις 8 Φεβρουαρίου 1926 σεισμός ισχύος 5,4 R πλήττει κυρίως την Αντιμάχεια, γκρεμίζονται τα περισσότερα σπίτια του χωριού και χάνονται 2 ζωές.
Η Ιταλία και η Τουρκία υπογράφουν δύο πρωτόκολλα στην Άγκυρα, που ρυθμίζουν την οριογραμμή των Δωδεκανήσων με την Τουρκία. Το πρώτο (4 Ιανουαρίου 1932) καθορίζει λεπτομερώς τη βόρεια, ανατολική και νότια οριογραμμή και δημοσιεύεται από τη Γραμματεία της Κοινωνίας των Εθνών, ενώ το δεύτερο (28 Δεκεμβρίου) συμπληρώνει το πρώτο, καθορίζει την οριογραμμή Δωδεκανήσων-Τουρκίας σύμφωνα με χάρτες του Αγγλικού Ναυαρχείου και ορίζει ότι οι νησίδες και βραχονησίδες της περιοχής «ουδεμιάς αμφισβητήσεως αποτελούν αντικείμενο». Οι σχετικοί αναλυτικοί χάρτες κατατίθενται στους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς και αναγνωρίζονται διεθνώς, όμως η Τουρκία δεν επικυρώνει το δεύτερο πρωτόκολλο. Στις 23 Απριλίου 1933 σεισμός ισχύος 6,6 R πλήττει την πόλη της Κω, γκρεμίζει σχεδόν όλα τα σπίτια και αφήνει 178 νεκρούς. Από τις 19 Οκτωβρίου 1933 απονέμεται στους Δωδεκανήσιους η ιταλική ιθαγένεια χωρίς πολιτικά δικαιώματα, που αποκτούν μόνον όσοι έχουν υπηρετήσει στις ιταλικές ένοπλες δυνάμεις. Φυσικά, πριν γίνει κανείς δεκτός για υπηρεσία στις ένοπλες δυνάμεις, πρέπει να έχει αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας την υποταγή του στα κελεύσματα του Βασιλείου της Ιταλίας και του Φασιστικού Κόμματος. Το 1936, ο συνιδρυτής του φασιστικού κόμματος της Ιταλίας και Υπουργός Παιδείας, Τσέζαρε Μαρία ντε Βέκκι, επισκέπτεται τα Δωδεκάνησα και εξοργίζεται από το γεγονός ότι δεν έχουν αποδώσει οι 14ετείς προσπάθειες εξιταλισμού των Δωδεκανησίων. Με ενέργειές του παύεται ο Λάγκο, παίρνει ο ίδιος ο ντε Βέκκι τη θέση του Κυβερνήτη κι αποδεικνύεται ιδιαίτερα φανατικός, σκληρός κι ανθέλληνας. Από τις 22 Νοεμβρίου 1936, η ιταλική νομοθεσία ισχύει στα Δωδεκάνησα, μόνον αν το αποφασίσει ο Κυβερνήτης και η θέση των κατοίκων επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο. Το 1937, σχεδόν εκτοπίζεται η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας από τα σχολεία και το 1938 κλείνουν τα ελληνικά σχολεία.
Έτσι οι Δωδεκανήσιοι βρίσκονται σε κατάσταση συγκρίσιμη μόνο με τις σκληρότερες ημέρες της Τουρκοκρατίας. Βέβαια, μόλις βιώσουν τη ναζιστική βαρβαρότητα, θα νοσταλγήσουν τη φασιστική καταπίεση και θα βοηθήσουν τους διωκόμενους Ιταλούς. Η σύγκριση των Ιταλών με τους Γερμανούς είναι ο λόγος για τον οποίο αρκετοί θεωρούν σήμερα την Ιταλική κατοχή ως ήπια και φιλική προς τους Έλληνες. Με διαταγή του De Vecchi το υποβρύχιο Ντελφίνο φεύγει από το ναύσταθμο της Λέρου και στις 15 Αυγούστου 1940 τορπιλίζει το καταδρομικό Έλλη στην Τήνο. Στις 28 Οκτωβρίου αρχίζει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, στις 13 Νοεμβρίου συγκροτείται το Σύνταγμα Δωδεκανησίων εθελοντών και στις 5 Δεκεμβρίου ο ντε Βέκκι παραιτείται χολωμένος, επειδή η Ιταλία δεν του έστειλε στρατεύματα για να χτυπήσει την Ελλάδα από τα Δωδεκάνησα. Όσοι Έλληνες υπήκοοι υπάρχουν στα Δωδεκάνησα, συλλαμβάνονται και εγκλείονται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Ρόδο. Τον Απρίλιο του 1941 η Ελλάδα καταλαμβάνεται από τις δυνάμεις του Άξονα και από το καλοκαίρι του 1941, παρά τη φασιστική τρομοκρατία, οι Δωδεκανήσιοι αρχίζουν την παροχή πληροφοριών και διευκολύνσεων στις ελληνικές και συμμαχικές στρατιωτικές αποστολές, που δρουν στα νησιά. Στις 25 Ιουλίου 1943, ανατρέπεται ο Μουσολίνι, στις 8 Σεπτεμβρίου η Ιταλία προσχωρεί στις συμμαχικές δυνάμεις και από τις 13 μέχρι το τέλος του μήνα, κατόπιν αδείας του Ιταλού στρατιωτικού διοικητού Λέτζιο, αποβιβάζονται στην Κω 1.300 Άγγλοι, Νεοζηλανδοί, Αυστραλοί και Ινδοί στρατιώτες.
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Μόλις οι Ιταλοί προσχωρούν στους Συμμάχους, οι Γερμανοί, που είναι ήδη εγκατεστημένοι στη Ρόδο, αρχίζουν να βομβαρδίζουν τις θέσεις των Άγγλων σε όλα τα Δωδεκάνησα και από τις 11 Σεπτεμβρίου ως τις 2 Οκτωβρίου πραγματοποιούν συνολικά 28 αεροπορικές επιδρομές στην Κω. Στις 3 Οκτωβρίου 1943 περί τους 1.000 Γερμανούς, υπό τον στρατηγό Φ. Β. Μίλλερ της 22ης μεραρχίας, αποβιβάζονται στο Τιγκάκι, ενώ αλεξιπτωτιστές πέφτουν στον Άγιο Ζαχαρία και στο Καμάρι. Με την πρώτη επαφή οι μεν ιταλικές δυνάμεις διαλύονται, οι δε αγγλικές διαφεύγουν στην ουδέτερη Τουρκία και μέσα σε δύο μέρες οι Γερμανοί καταλαμβάνουν όλο το νησί. Με εξαίρεση 700 περίπου πυροβολητές, οι αιχμάλωτοι Ιταλοί αρνούνται να τεθούν υπό τις διαταγές των Γερμανών, οι οποίοι επιδεικνύουν ιδιαίτερη βαρβαρότητα, αρχίζοντας με την ύπουλη δολοφονία των 100 περίπου αιχμαλωτισθέντων Ιταλών αξιωματικών. Στο μεταξύ, οι Άγγλοι εγκαταλείπουν όλα τα νησιά και συγκεντρώνονται στη Λέρο, που διαθέτει φυσικό λιμάνι και σημαντική ναυτική βάση. Επί 40 μερόνυχτα οι Γερμανοί βομβαρδίζουν αλύπητα τη Λέρο και οι Σύμμαχοι τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Για ασήμαντη αφορμή και προς παραδειγματισμό του πληθυσμού οι Γερμανοί απαγχονίζουν τον Ηλία Καπίρη στην Κω και το Γιώργο Ζουμπουλίκο στην Αντιμάχεια. Ωστόσο, η παροχή στρατιωτικών πληροφοριών προς τις συμμαχικές δυνάμεις δεν σταματά, αντίθετα πολλοί ντόπιοι διαφεύγουν στη Μ. Ανατολή και την Αίγυπτο και κατατάσσονται στα εκεί τακτικά ελληνικά στρατεύματα. Το καλοκαίρι του 1944, οι Εβραίοι της Κω συλλαμβάνονται κι οδηγούνται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Λίγο αργότερα οι Γερμανοί αρχίζουν την απαγκίστρωση από τα Δωδεκάνησα και την υποχώρηση στην ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά ο αποκλεισμός από τον ελληνοαγγλικό στόλο εγκλωβίζει στην Κω 700 Γερμανούς και άλλους τόσους συνεργάτες τους Ιταλούς. Στις 27 Μαρτίου 1945, συμμαχικά αεροπλάνα επιχειρούν βομβαρδισμό των γερμανικών φορτηγίδων στο λιμάνι της Κω, αλλά αστοχούν και πλήττουν την πόλη σκοτώνοντας 22 κατοίκους. Στις 16 Απριλίου 1945 οι Θεόκριτος Κώστογλου, η Ανεζούλα Πατάκου-Τρουμούχη και η Σταματία Περρή απαγχονίζονται για την αντιστασιακή τους δράση. Στις 8 Μαΐου 1945 οι Γερμανοί παραδίδονται στους συμμάχους.
ΑΓΓΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ
Στις 8 Μαΐου 1945 οι Γερμανοί υπογράφουν στη Σύμη την άνευ όρων παράδοσή τους στους Συμμάχους και με εντολή της Συμμαχικής Διοίκησης οι Άγγλοι εγκαθιστούν προσωρινή στρατιωτική διοίκηση μέχρι να αποφασιστεί το οριστικό καθεστώς των Δωδεκανήσων. Οι κάτοικοι της Κω εκλέγουν δια βοής τον Γ. Κουτσουράδη για το αξίωμα του δημάρχου, υψώνουν στη Μητρόπολη την ελληνική σημαία, καταλαμβάνουν τα δημόσια κτίρια και ο διορισμένος Ιταλός δήμαρχος παραδίδει στον νεοεκλεγέντα όλη τη Δημόσια Διοίκηση.
Στο μεταξύ, οι Άγγλοι εγκαθιστούν Κύπριους χωροφύλακες, Ινδούς φρουρούς και απαιτούν την είσπραξη όλων των φόρων, που είχε επιβάλει στα Δωδεκάνησα η φασιστική Ιταλία. Επειδή σκοπεύουν να μονιμοποιήσουν την παρουσία τους, αξιώνουν ανεπιτυχώς την υποστολή της ελληνικής σημαίας από το Δημαρχείο κι επιπλέον επιδιώκουν να πείσουν τους Δωδεκανήσιους ότι είναι προς το συμφέρον τους η αυτονομία υπό αγγλική κηδεμονία αντί της Ένωσης με την Ελλάδα. Στις 27 Ιουνίου 1946 με μια μάλλον απροσδόκητη εξέλιξη, οι ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Αγγλία και Γαλλία αποφασίζουν την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Στις 31 Μαρτίου 1947, ο ταξίαρχος Πάρκερ, ο Άγγλος στρατιωτικός διοικητής Δωδεκανήσων, παραδίδει τη διοίκηση στον Αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη, που ανέλαβε τη Στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσων.
Στις 9 Ιανουαρίου 1948 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ο Νόμος 518 «Περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα» και στις 7 Μαρτίου 1948 γίνεται στη Ρόδο η τυπική τελετή για την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με την παρουσία του βασιλιά Παύλου και κλιμακίου της ελληνικής κυβέρνησης.

Δεν υπάρχουν σχόλια: