«Καταπληκτικό» χαρακτηρίζει συχνά το εμπόριο τα προσφερόμενα είδη. Οι επιστήμονες όμως αποφεύγουν τέτοιες ηχηρές εκφράσεις. Όμως κατ’ εξαίρεση ο επιστημονικός κόσμος δε δίστασε να χαρακτηρίσει ως καταπληκτικά τα όσα έφεραν στο φως οι ανασκαφές της Έμπλας. Τις αποκάλεσαν «η αρχαιολογική ανακάλυψη του αιώνα» ή «αρχαιολογικό γεγονός ισάξιο με την ανεύρεση των κυλίνδρων της Νεκράς Θάλασσας».
Μια αρχαιολογική ανακάλυψη σε τι συνίσταται; Στο να έρθει στο φως κάποιος χαμένος πολιτισμός; Να ανακαλυφθεί μια γλώσσα, ως τώρα άγνωστη; Στο να προωθηθεί η ιστορική γνώση κατά μια χιλιετία πιο πίσω, ώστε να αναγκαστούν οι εκπαιδευτικοί να ξαναγράψουν τα διδακτικά τους βιβλία; Η Έμπλα είναι κάτι πιο πολύ από όλα αυτά μαζί. Οι ανακαλύψεις στη βόρεια Συρία σχετίζονται άμεσα με τους πολιτισμούς και τις γλώσσες των εποχών πριν την Παλαιά Διαθήκη, που όμως σχετίζονται με τον κόσμο της Βίβλου.
Μερικές από τις 16.000 πινακίδες με σφηνοειδή γραφή που ανασκάφτηκαν στην Έμπλα και μεταφράστηκαν, περιέχουν:
- Αναφορά σ’ ένα Θεό, που το όνομά του έχει την ίδια ρίζα με το «ΓΧΒΧ» της Π. Διαθήκης.
- Μνεία διαφόρων βιβλικών πόλεων, όπως Σόδομα, Γόμορρα και Ιερουσαλήμ, πολύ πριν τα αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη.
- Έναν πρόγονο του Αβραάμ, τον Έβερ (Γένεση 10:24-25), ο οποίος δεν πρέπει να ήταν απλώς πρόσωπο ιστορικό, αλλά και βασιλιάς της Έμπλας κατά την εποχή της μεγαλύτερης επέκτασής της.
- Ονόματα όπως Αδάμ, Ισραήλ, Δαβίδ, που εμφανίζονται για πολίτες της Έμπλας, 1.000 χρόνια πριν τα ονόματα αυτά αναφερθούν στην Αγία Γραφή.
Ήδη από το 1964 ένας νεαρός καθηγητής της Αρχαιολογίας της Μέσης Ανατολής στο πανεπιστήμιο της Ρώμης, ο Παύλος Ματτίε, είχε φτάσει στη Συρία με μια μικρή αρχαιολογική ομάδα για να ερευνήσει μια περιοχή που γενικά ήταν απαράδεκτο, γιατί δεν υποσχόταν πολλά: ένα άθροισμα γηλόφων στη ΒΔ Συρία. Βέβαια αυτοί οι λόφοι (ή τελλ, όπως τους λένε εκεί κατά την αραβική ορολογία) υποδηλώνουν την ύπαρξη ερειπίων αρχαίων πολιτισμών. Όμως μεγάλος αριθμός παρόμοιων λόφων στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία (τα μεγάλα αυτά βασίλεια της Μ. Ανατολής) περίμεναν να ανασκαφούν, ώστε οι συνάδελφοι του απορούσαν για το ενδιαφέρον του Ματίε για τα ΒΔ της «Εύφορης Ημισελήνου».
Ο Ματτίε ξεκίνησε την ανασκαφή από το μεγαλύτερο λόφο, περί τα 30 χλμ. νότια από το Χαλέπι της Συρίας. Οι ντόπιοι τον αποκαλούσαν Τελλ Μαρντίχ και είναι ένα ύψωμα 150 περίπου μέτρων πάνω από τη συριακή πεδιάδα και απλώνεται σε 560 στρέμματα πάνω της. Γιατί αυτός ο γήλοφος ήταν τόσο εκτεταμένος; Πριν από 4.000 χρόνια, εκεί ήταν η μητρόπολη της Έμπλας, πρωτεύουσα ενός τεράστιου κράτους που απλωνόταν από την Αίγυπτο μέχρι την Ασσυρία και ακόμα πιο πέρα. Κατά περίεργο τρόπο, κάθε πληροφορία για την Έμπλα εξαφανίστηκε, έτσι ώστε ο νεαρός Ιταλός αρχαιολόγος δεν ήξερε ούτε το όνομα της αρχαίας τοποθεσίας που ανέσκαπτε.
Ο Τελλ Μαρντίχ με μεγάλη βραδύτητα αποκάλυπτε τα μυστικά του. Μετά από 4 ετήσιες εξορμήσεις η ιταλική αρχαιολογική αποστολή ανακάλυπτε ένα άγαλμα με επιγραφή που έγραφε ότι το αφιέρωνε στην Εστάρ, θεά της γονιμότητας, ο Ίμπιτ-Λιμ, βασιλιάς της Έμπλας. Έτσι επιτέλους διαπιστώθηκε ότι ο Τελλ Μαρντίχ ήταν η αρχαία Έμπλα, πόλη σχεδόν άγνωστη στους αρχαίους ιστορικούς. Σε μερικές σφηνοειδείς επιγραφές, οι Ακκάδιοι (από τα παλαιότερα κράτη της Μεσοποταμίας) καυχιόνταν ότι είχαν καταλάβει ένα μέρος που λεγόταν Έμπλα. Επειδή όμως εκατοντάδες άλλες πινακίδες ανέφεραν την πόλη αυτή παρεμπιπτόντως, είχε σχηματιστεί η εντύπωση ότι δεν επρόκειτο παρά για ένα μεγάλο χωριό.
Τελικά η επιμονή κι η υπομονή των Ιταλών αμείφθηκε. Μετά δεκαετείς ανασκαφές ο Ματτίε και οι συνεργάτες του έφεραν στο φως ευρήματα πολύ πιο σημαντικά από τα συνηθισμένα κεραμικά αντικείμενα, όπως εργαλεία, κοσμήματα κα. Το 1974 συνάντησαν ένα αρχείο από 42 πινακίδες με σφηνοειδείς επιγραφές, δηλαδή με το γραφικό σύστημα που πρώτη φορά αναπτύχθηκε στη Μεσοποταμία. Τον επόμενο χρόνο κατά την ανασκαφή της ακρόπολης ή του ανακτόρου, ανακάλυψαν δυο αίθουσες γεμάτες με 16.000 ενεπίγραφες πινακίδες. Επρόκειτο για τα βασιλικά αρχεία της Έμπλας. Ο αρχαιολογικός αυτός θησαυρός θα απαιτήσει δεκαετίες για να διαβαστεί και να εξηγηθεί.
Πάντως μερικές επιγραφές άρχισαν αμέσως να μεταφράζονται. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Ρώμης, Ιωάννης Πεττινάτο, άρχισε να αποκρυπτογραφεί τις πήλινες πινακίδες. Πριν από 100 χρόνια το έργο αυτό θα θεωρείτο αδύνατο. Έχει όμως τόσο πολύ προχωρήσει η γλώσσα μας ως προς τις αρχαίες γλώσσες της Μ. Ανατολής, ώστε ο Πεττινάτο μπόρεσε να διαβάσει τα Σουμεριακά των επιγραφών, δηλαδή την παλαιότερη γραπτή γλώσσα του λαού που ανέπτυξε τον παλαιότερο πολιτισμό που ξέρει η Ιστορία.
Η Έμπλα δεν ήταν ακρόπολη σουμεριακή. Η Σουμερία βρίσκεται 800 χλμ. πιο μακριά, στον κάτω ρου του Ευφράτη. Το ζήτημα όμως γρήγορα διευκρινίστηκε. Στο 20% περίπου των πινακίδων ο Πεττινάτο ανακάλυψε σφηνοειδείς χαρακτήρες που δεν ανήκαν στη γλώσσα των Σουμερίων, αλλά σε μια μέχρι τώρα άγνωστη ΒΔ σημιτική γλώσσα, που την ονόμασε Παλαιοχαναανιτική.[1] Προφανώς οι γραφείς της Έμπλας παρέλαβαν το γραφικό σύστημα που είχε αναπτυχθεί στη Σουμερία, δηλαδή τη σφηνοειδή γραφή, σαν όργανο της δικής τους γλώσσας, όπως το λατινικό αλφάβητο εξυπηρετεί τη γαλλική, τη γερμανική ή την αγγλική γλώσσα.
Εκείνο που δίνει τόσο εξαιρετική σπουδαιότητα στο εύρημα αυτό, δεν είναι τόσο η ανακάλυψη μιας χαμένης αρχαίας γλώσσας, όσο η παλαιότητα της γλώσσας αυτής. Από το αρχαιολογικό στρώμα όπου βρέθηκαν, καθώς και από τις πληροφορίες που οι πινακίδες αυτές παρείχαν, οι Ιταλοί αρχαιολόγοι τις χρονολογούσαν στην Προτεραία Ορειχάλκινη Εποχή IV, δηλαδή το 2400-2250 π.Χ. Προηγούνται λοιπόν του πιο παλαιού κειμένου της Π. Διαθήκης, το λιγότερο κατά 1.000 χρόνια. Όμως κατασκευάστηκαν σε περιοχή που αναφέρεται στη Βίβλο, ώστε να γίνονται φανερές μερικές αντιστοιχίες ανάμεσα σε ονόματα, τόπους και θεσμούς των πινακίδων της Έμπλας και των παλαιότερων βιβλίων της Π. Διαθήκης.
Τι λένε οι πινακίδες;
Οι Ματτίε και Πεττινάτο λένε ότι θα χρειαστούν 200 χρόνια για να ολοκληρωθεί η εξερεύνηση του τελλ Μαρντίχ και των γειτονικών συριακών θέσεων και να μελετηθούν καλά τα ευρήματα. Ήδη έχουν μεταφραστεί αρκετές επιγραφές του βασιλικού αρχείου κι έτσι επιτεύχθηκε η κατάταξη των πινακίδων στις εξής κατηγορίες:
Κείμενα Οικονομικά και Διοικητικά
Είναι πολύ περισσότερα από όσα θα περίμενε κανείς. Αν ο δικός μας πολιτισμός καταστρεφόταν απότομα, ενώ όλα τα γραπτά δεδομένα θα διατηρούνταν ώστε να ανακαλυφθούν έπειτα από χιλιάδες χρόνια, την πιο ογκώδη κατηγορία θα αποτελούσαν η εμπορική αλληλογραφία, τα γράμματα, οι επιταγές, τα λογιστικά βιβλία, οι διαφημίσεις κα. Όμως οι πινακίδες της Έμπλας περιλαμβάνουν καταλόγους συσσιτίων κι απογραφών, φορολογικούς πίνακες, καταμετρήσεις ζώων και συγκομιδής σταριού και κυρίως περίπλοκους υπολογισμούς διεθνούς εμπορίου μετάλλων και υφασμάτων (κυριότερων εξαγώγιμων ειδών της Έμπλας), που δείχνουν τους καταπληκτικά εκτεταμένους εμπορικούς και πολιτικούς ορίζοντες της Έμπλας που έφταναν από το Σινά και τα αιγυπτιακά σύνορα, ΝΔ, μέχρι τη Μεσοποταμία ανατολικά και τις πηγές του Τίγρη στα βόρεια.
Κανείς απ’ τους ιστορικούς που ασχολήθηκαν με τη Μ. Ανατολή δεν είχε φανταστεί τόσο εκτεταμένο εμπόριο σε τόσο αρχαίους χρόνους και μάλιστα από εμπορικό κέντρο που μόλις πριν από 40 χρόνια θεωρείτο ως τόπος που είχε κατοικηθεί μόνο από νομαδικές φυλές. Μια πινακίδα ανεβάζει τον πληθυσμό της Έμπλας την εποχή εκείνη στον απίστευτο αριθμό των 260.000 κατοίκων. Όμως, ο πληθυσμός αυτός πρέπει μάλλον να ήταν απλωμένος σε ολόκληρο το κράτος παρά μόνο στην πόλη.
Κείμενα Επιστημονικά και Γεωγραφικά
Αυτά περιλαμβάνουν σχολικά μαθήματα, καταλόγους κτηνών, ψαριών και πουλιών, καταγραφή τόπων και επαγγελμάτων, καθώς και άλλο υλικό που θυμίζει πολύ παρόμοιους καταλόγους που προέρχονται από τη Μεσοποταμία.
Κείμενα Ιστορικά
Αφορούν πλήθος λεπτομερειακών πληροφοριών για το διοικητικό σύστημα της Έμπλας και τις εξωτερικές σχέσεις της. Είναι φανερό ότι επικεφαλής του κράτους ήταν ένας βασιλιάς και η βασίλισσά του απολάμβανε την ίδια τιμή. Ο πρωτότοκός τους, ο διάδοχος, ασχολείτο με την εσωτερική διοίκηση, ενώ ο δευτερότοκος φρόντιζε για τις εξωτερικές υποθέσεις. Παράλληλα ένα σώμα από δημογέροντες είχε κάποια σημαντική πολιτική ισχύ.
Τα κείμενα αναφέρονται ακόμα στις πιο σημαντικές διαμάχες με τους ανατολικούς γείτονές τους. Αν και οι κάτοικοι της Έμπλας προτιμούσαν να συναλλάσσονται παρά να πολεμούν, ήταν και περιπτώσεις που εμπλέκονταν σε πόλεμο. Κάποτε π.χ. η πόλη Μάρι (επί του Ευφράτη, στα μισά της απόστασης από τη Μεσοποταμία) σταμάτησε να καταβάλει φόρο στην Έμπλα και τότε ο στρατός της εξόρμησε προς τα ανατολικά, μπήκε στη Μάρι και συγκέντρωσε 2.700 κιλά ασήμι μαζί με 400 γραμμάρια χρυσάφι, προφανώς καθυστερούμενους φόρους μαζί με τους τόκους.
Αυτές όμως οι βίαιες ενέργειες ανησύχησαν τον Σαργών, το μεγάλο βασιλιά της Ακκάδ στη Μεσοποταμία, ο οποίος έστειλε τα στρατεύματά του στον Ευφράτη να μπουν στη Μάρι και να τιμωρήσουν την Έμπλα. Η στιγμή για την Έμπλα ήταν δύσκολη, έως ότου ο νέος βασιλιάς της, κάποιος Έμπρουμ ή Έμπριμ, με τολμηρή ενέργεια ανέκτησε τη Μάρι. Ο Έμπρουμ πέτυχε να επεκτείνει το κράτος της Έμπλας σε σημείο που να κάνει φόρου υποτελή και αυτήν την υπεροπτική Ακκάδ, καθιστώντας μεγαλύτερη δύναμη της αρχαίας Μ. Ανατολής των χρόνων εκείνων, την Έμπλα που μέχρι πριν από μερικά χρόνια παρέμενε τελείως άγνωστη.
Τέλος, ένας μεταγενέστερος Ακκάδιος βασιλιάς, ο Ναράμ-Σιμ, πολιόρκησε την Έμπλα, διέρρηξε τα τείχη της και την πυρπόλησε, θέτοντας τέρμα στην ιστορία της πόλης και ολόκληρου του κράτους της, μέχρι το 1968 μ.Χ.
Κείμενα Νομικά
Καλύπτουν πολλούς τόμους από συμβόλαια μέχρι εγκλήματα. Το πρόστιμο για μοιχεία με τη γυναίκα άλλου ήταν τρία βόδια, η απαγωγή όμως κοπέλας επέσυρε το θάνατο. Η πολυγαμία ήταν επιτρεπτή, τουλάχιστον για το βασιλιά κι αναφέρεται ένας βασιλιάς που είχε 38 γιους.
Κείμενα Λογοτεχνικά
Έχουν περιεχόμενο θρησκευτικό ή μυθολογικό, όπως γενικά συμβαίνει με τα παρόμοια αρχαία κείμενα της Μ. Ανατολής. Θεότητες της Μεσοποταμίας, όπως ο Ένκι ή ο θεός της καταιγίδας Ένλιλ, απαντώνται στα κείμενα αυτά, καθώς και 500 άλλες θεότητες, ανάμεσα στις οποίες κι ο Δαγών, που ο ναός του στην Παλαιστίνη γκρεμίστηκε αργότερα από τον Σαμψών (Κριτές 16:23-30). Ιερείς και ιέρειες ιερουργούσαν σε ναούς των σημιτικών θεών της Έμπλας και οι ύμνοι τους βρίσκονται χαραγμένοι στις πινακίδες. Τα λογοτεχνικά κείμενα περιλαμβάνουν και παροιμίες.
Λεξικό με αντιστοιχία λέξεων
Περιλαμβάνει 32 δίγλωσσα λεξικά με μεταφράσεις από τα σουμερικά στη γλώσσα της Έμπλας. Είναι φανερό ότι οι γραφείς της Έμπλας ήταν δίγλωσσοι, όπως και όλος ο πληθυσμός. Τα λεξιλόγια αυτά (τα παλαιότερα από όσα μνημονεύει η Ιστορία) επέτρεψαν στον Πεττινάτο να κάνει γρήγορα μετάφραση της νέας αυτής γλώσσας. Μερικοί όροι έχουν διαφορετικές ρίζες στην καθεμία από τις δυο αυτές σημιτικές γλώσσες. Π.χ. ο «βασιλιάς» στα σουμερικά είναι «εν», ενώ στη γλώσσα της Έμπλας είναι «μαλίκ».[2] Άλλες λέξεις δείχνουν επίδραση των σουμερικών, όπως η «μητέρα» στα σουμερικά είναι «αμάμου» και στη γλώσσα της Έμπλας είναι «αμούμου».
Μια αρχαιολογική ανακάλυψη σε τι συνίσταται; Στο να έρθει στο φως κάποιος χαμένος πολιτισμός; Να ανακαλυφθεί μια γλώσσα, ως τώρα άγνωστη; Στο να προωθηθεί η ιστορική γνώση κατά μια χιλιετία πιο πίσω, ώστε να αναγκαστούν οι εκπαιδευτικοί να ξαναγράψουν τα διδακτικά τους βιβλία; Η Έμπλα είναι κάτι πιο πολύ από όλα αυτά μαζί. Οι ανακαλύψεις στη βόρεια Συρία σχετίζονται άμεσα με τους πολιτισμούς και τις γλώσσες των εποχών πριν την Παλαιά Διαθήκη, που όμως σχετίζονται με τον κόσμο της Βίβλου.
Μερικές από τις 16.000 πινακίδες με σφηνοειδή γραφή που ανασκάφτηκαν στην Έμπλα και μεταφράστηκαν, περιέχουν:
- Αναφορά σ’ ένα Θεό, που το όνομά του έχει την ίδια ρίζα με το «ΓΧΒΧ» της Π. Διαθήκης.
- Μνεία διαφόρων βιβλικών πόλεων, όπως Σόδομα, Γόμορρα και Ιερουσαλήμ, πολύ πριν τα αναφέρει η Παλαιά Διαθήκη.
- Έναν πρόγονο του Αβραάμ, τον Έβερ (Γένεση 10:24-25), ο οποίος δεν πρέπει να ήταν απλώς πρόσωπο ιστορικό, αλλά και βασιλιάς της Έμπλας κατά την εποχή της μεγαλύτερης επέκτασής της.
- Ονόματα όπως Αδάμ, Ισραήλ, Δαβίδ, που εμφανίζονται για πολίτες της Έμπλας, 1.000 χρόνια πριν τα ονόματα αυτά αναφερθούν στην Αγία Γραφή.
Ήδη από το 1964 ένας νεαρός καθηγητής της Αρχαιολογίας της Μέσης Ανατολής στο πανεπιστήμιο της Ρώμης, ο Παύλος Ματτίε, είχε φτάσει στη Συρία με μια μικρή αρχαιολογική ομάδα για να ερευνήσει μια περιοχή που γενικά ήταν απαράδεκτο, γιατί δεν υποσχόταν πολλά: ένα άθροισμα γηλόφων στη ΒΔ Συρία. Βέβαια αυτοί οι λόφοι (ή τελλ, όπως τους λένε εκεί κατά την αραβική ορολογία) υποδηλώνουν την ύπαρξη ερειπίων αρχαίων πολιτισμών. Όμως μεγάλος αριθμός παρόμοιων λόφων στην Αίγυπτο και στη Μεσοποταμία (τα μεγάλα αυτά βασίλεια της Μ. Ανατολής) περίμεναν να ανασκαφούν, ώστε οι συνάδελφοι του απορούσαν για το ενδιαφέρον του Ματίε για τα ΒΔ της «Εύφορης Ημισελήνου».
Ο Ματτίε ξεκίνησε την ανασκαφή από το μεγαλύτερο λόφο, περί τα 30 χλμ. νότια από το Χαλέπι της Συρίας. Οι ντόπιοι τον αποκαλούσαν Τελλ Μαρντίχ και είναι ένα ύψωμα 150 περίπου μέτρων πάνω από τη συριακή πεδιάδα και απλώνεται σε 560 στρέμματα πάνω της. Γιατί αυτός ο γήλοφος ήταν τόσο εκτεταμένος; Πριν από 4.000 χρόνια, εκεί ήταν η μητρόπολη της Έμπλας, πρωτεύουσα ενός τεράστιου κράτους που απλωνόταν από την Αίγυπτο μέχρι την Ασσυρία και ακόμα πιο πέρα. Κατά περίεργο τρόπο, κάθε πληροφορία για την Έμπλα εξαφανίστηκε, έτσι ώστε ο νεαρός Ιταλός αρχαιολόγος δεν ήξερε ούτε το όνομα της αρχαίας τοποθεσίας που ανέσκαπτε.
Ο Τελλ Μαρντίχ με μεγάλη βραδύτητα αποκάλυπτε τα μυστικά του. Μετά από 4 ετήσιες εξορμήσεις η ιταλική αρχαιολογική αποστολή ανακάλυπτε ένα άγαλμα με επιγραφή που έγραφε ότι το αφιέρωνε στην Εστάρ, θεά της γονιμότητας, ο Ίμπιτ-Λιμ, βασιλιάς της Έμπλας. Έτσι επιτέλους διαπιστώθηκε ότι ο Τελλ Μαρντίχ ήταν η αρχαία Έμπλα, πόλη σχεδόν άγνωστη στους αρχαίους ιστορικούς. Σε μερικές σφηνοειδείς επιγραφές, οι Ακκάδιοι (από τα παλαιότερα κράτη της Μεσοποταμίας) καυχιόνταν ότι είχαν καταλάβει ένα μέρος που λεγόταν Έμπλα. Επειδή όμως εκατοντάδες άλλες πινακίδες ανέφεραν την πόλη αυτή παρεμπιπτόντως, είχε σχηματιστεί η εντύπωση ότι δεν επρόκειτο παρά για ένα μεγάλο χωριό.
Τελικά η επιμονή κι η υπομονή των Ιταλών αμείφθηκε. Μετά δεκαετείς ανασκαφές ο Ματτίε και οι συνεργάτες του έφεραν στο φως ευρήματα πολύ πιο σημαντικά από τα συνηθισμένα κεραμικά αντικείμενα, όπως εργαλεία, κοσμήματα κα. Το 1974 συνάντησαν ένα αρχείο από 42 πινακίδες με σφηνοειδείς επιγραφές, δηλαδή με το γραφικό σύστημα που πρώτη φορά αναπτύχθηκε στη Μεσοποταμία. Τον επόμενο χρόνο κατά την ανασκαφή της ακρόπολης ή του ανακτόρου, ανακάλυψαν δυο αίθουσες γεμάτες με 16.000 ενεπίγραφες πινακίδες. Επρόκειτο για τα βασιλικά αρχεία της Έμπλας. Ο αρχαιολογικός αυτός θησαυρός θα απαιτήσει δεκαετίες για να διαβαστεί και να εξηγηθεί.
Πάντως μερικές επιγραφές άρχισαν αμέσως να μεταφράζονται. Ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Ρώμης, Ιωάννης Πεττινάτο, άρχισε να αποκρυπτογραφεί τις πήλινες πινακίδες. Πριν από 100 χρόνια το έργο αυτό θα θεωρείτο αδύνατο. Έχει όμως τόσο πολύ προχωρήσει η γλώσσα μας ως προς τις αρχαίες γλώσσες της Μ. Ανατολής, ώστε ο Πεττινάτο μπόρεσε να διαβάσει τα Σουμεριακά των επιγραφών, δηλαδή την παλαιότερη γραπτή γλώσσα του λαού που ανέπτυξε τον παλαιότερο πολιτισμό που ξέρει η Ιστορία.
Η Έμπλα δεν ήταν ακρόπολη σουμεριακή. Η Σουμερία βρίσκεται 800 χλμ. πιο μακριά, στον κάτω ρου του Ευφράτη. Το ζήτημα όμως γρήγορα διευκρινίστηκε. Στο 20% περίπου των πινακίδων ο Πεττινάτο ανακάλυψε σφηνοειδείς χαρακτήρες που δεν ανήκαν στη γλώσσα των Σουμερίων, αλλά σε μια μέχρι τώρα άγνωστη ΒΔ σημιτική γλώσσα, που την ονόμασε Παλαιοχαναανιτική.[1] Προφανώς οι γραφείς της Έμπλας παρέλαβαν το γραφικό σύστημα που είχε αναπτυχθεί στη Σουμερία, δηλαδή τη σφηνοειδή γραφή, σαν όργανο της δικής τους γλώσσας, όπως το λατινικό αλφάβητο εξυπηρετεί τη γαλλική, τη γερμανική ή την αγγλική γλώσσα.
Εκείνο που δίνει τόσο εξαιρετική σπουδαιότητα στο εύρημα αυτό, δεν είναι τόσο η ανακάλυψη μιας χαμένης αρχαίας γλώσσας, όσο η παλαιότητα της γλώσσας αυτής. Από το αρχαιολογικό στρώμα όπου βρέθηκαν, καθώς και από τις πληροφορίες που οι πινακίδες αυτές παρείχαν, οι Ιταλοί αρχαιολόγοι τις χρονολογούσαν στην Προτεραία Ορειχάλκινη Εποχή IV, δηλαδή το 2400-2250 π.Χ. Προηγούνται λοιπόν του πιο παλαιού κειμένου της Π. Διαθήκης, το λιγότερο κατά 1.000 χρόνια. Όμως κατασκευάστηκαν σε περιοχή που αναφέρεται στη Βίβλο, ώστε να γίνονται φανερές μερικές αντιστοιχίες ανάμεσα σε ονόματα, τόπους και θεσμούς των πινακίδων της Έμπλας και των παλαιότερων βιβλίων της Π. Διαθήκης.
Τι λένε οι πινακίδες;
Οι Ματτίε και Πεττινάτο λένε ότι θα χρειαστούν 200 χρόνια για να ολοκληρωθεί η εξερεύνηση του τελλ Μαρντίχ και των γειτονικών συριακών θέσεων και να μελετηθούν καλά τα ευρήματα. Ήδη έχουν μεταφραστεί αρκετές επιγραφές του βασιλικού αρχείου κι έτσι επιτεύχθηκε η κατάταξη των πινακίδων στις εξής κατηγορίες:
Κείμενα Οικονομικά και Διοικητικά
Είναι πολύ περισσότερα από όσα θα περίμενε κανείς. Αν ο δικός μας πολιτισμός καταστρεφόταν απότομα, ενώ όλα τα γραπτά δεδομένα θα διατηρούνταν ώστε να ανακαλυφθούν έπειτα από χιλιάδες χρόνια, την πιο ογκώδη κατηγορία θα αποτελούσαν η εμπορική αλληλογραφία, τα γράμματα, οι επιταγές, τα λογιστικά βιβλία, οι διαφημίσεις κα. Όμως οι πινακίδες της Έμπλας περιλαμβάνουν καταλόγους συσσιτίων κι απογραφών, φορολογικούς πίνακες, καταμετρήσεις ζώων και συγκομιδής σταριού και κυρίως περίπλοκους υπολογισμούς διεθνούς εμπορίου μετάλλων και υφασμάτων (κυριότερων εξαγώγιμων ειδών της Έμπλας), που δείχνουν τους καταπληκτικά εκτεταμένους εμπορικούς και πολιτικούς ορίζοντες της Έμπλας που έφταναν από το Σινά και τα αιγυπτιακά σύνορα, ΝΔ, μέχρι τη Μεσοποταμία ανατολικά και τις πηγές του Τίγρη στα βόρεια.
Κανείς απ’ τους ιστορικούς που ασχολήθηκαν με τη Μ. Ανατολή δεν είχε φανταστεί τόσο εκτεταμένο εμπόριο σε τόσο αρχαίους χρόνους και μάλιστα από εμπορικό κέντρο που μόλις πριν από 40 χρόνια θεωρείτο ως τόπος που είχε κατοικηθεί μόνο από νομαδικές φυλές. Μια πινακίδα ανεβάζει τον πληθυσμό της Έμπλας την εποχή εκείνη στον απίστευτο αριθμό των 260.000 κατοίκων. Όμως, ο πληθυσμός αυτός πρέπει μάλλον να ήταν απλωμένος σε ολόκληρο το κράτος παρά μόνο στην πόλη.
Κείμενα Επιστημονικά και Γεωγραφικά
Αυτά περιλαμβάνουν σχολικά μαθήματα, καταλόγους κτηνών, ψαριών και πουλιών, καταγραφή τόπων και επαγγελμάτων, καθώς και άλλο υλικό που θυμίζει πολύ παρόμοιους καταλόγους που προέρχονται από τη Μεσοποταμία.
Κείμενα Ιστορικά
Αφορούν πλήθος λεπτομερειακών πληροφοριών για το διοικητικό σύστημα της Έμπλας και τις εξωτερικές σχέσεις της. Είναι φανερό ότι επικεφαλής του κράτους ήταν ένας βασιλιάς και η βασίλισσά του απολάμβανε την ίδια τιμή. Ο πρωτότοκός τους, ο διάδοχος, ασχολείτο με την εσωτερική διοίκηση, ενώ ο δευτερότοκος φρόντιζε για τις εξωτερικές υποθέσεις. Παράλληλα ένα σώμα από δημογέροντες είχε κάποια σημαντική πολιτική ισχύ.
Τα κείμενα αναφέρονται ακόμα στις πιο σημαντικές διαμάχες με τους ανατολικούς γείτονές τους. Αν και οι κάτοικοι της Έμπλας προτιμούσαν να συναλλάσσονται παρά να πολεμούν, ήταν και περιπτώσεις που εμπλέκονταν σε πόλεμο. Κάποτε π.χ. η πόλη Μάρι (επί του Ευφράτη, στα μισά της απόστασης από τη Μεσοποταμία) σταμάτησε να καταβάλει φόρο στην Έμπλα και τότε ο στρατός της εξόρμησε προς τα ανατολικά, μπήκε στη Μάρι και συγκέντρωσε 2.700 κιλά ασήμι μαζί με 400 γραμμάρια χρυσάφι, προφανώς καθυστερούμενους φόρους μαζί με τους τόκους.
Αυτές όμως οι βίαιες ενέργειες ανησύχησαν τον Σαργών, το μεγάλο βασιλιά της Ακκάδ στη Μεσοποταμία, ο οποίος έστειλε τα στρατεύματά του στον Ευφράτη να μπουν στη Μάρι και να τιμωρήσουν την Έμπλα. Η στιγμή για την Έμπλα ήταν δύσκολη, έως ότου ο νέος βασιλιάς της, κάποιος Έμπρουμ ή Έμπριμ, με τολμηρή ενέργεια ανέκτησε τη Μάρι. Ο Έμπρουμ πέτυχε να επεκτείνει το κράτος της Έμπλας σε σημείο που να κάνει φόρου υποτελή και αυτήν την υπεροπτική Ακκάδ, καθιστώντας μεγαλύτερη δύναμη της αρχαίας Μ. Ανατολής των χρόνων εκείνων, την Έμπλα που μέχρι πριν από μερικά χρόνια παρέμενε τελείως άγνωστη.
Τέλος, ένας μεταγενέστερος Ακκάδιος βασιλιάς, ο Ναράμ-Σιμ, πολιόρκησε την Έμπλα, διέρρηξε τα τείχη της και την πυρπόλησε, θέτοντας τέρμα στην ιστορία της πόλης και ολόκληρου του κράτους της, μέχρι το 1968 μ.Χ.
Κείμενα Νομικά
Καλύπτουν πολλούς τόμους από συμβόλαια μέχρι εγκλήματα. Το πρόστιμο για μοιχεία με τη γυναίκα άλλου ήταν τρία βόδια, η απαγωγή όμως κοπέλας επέσυρε το θάνατο. Η πολυγαμία ήταν επιτρεπτή, τουλάχιστον για το βασιλιά κι αναφέρεται ένας βασιλιάς που είχε 38 γιους.
Κείμενα Λογοτεχνικά
Έχουν περιεχόμενο θρησκευτικό ή μυθολογικό, όπως γενικά συμβαίνει με τα παρόμοια αρχαία κείμενα της Μ. Ανατολής. Θεότητες της Μεσοποταμίας, όπως ο Ένκι ή ο θεός της καταιγίδας Ένλιλ, απαντώνται στα κείμενα αυτά, καθώς και 500 άλλες θεότητες, ανάμεσα στις οποίες κι ο Δαγών, που ο ναός του στην Παλαιστίνη γκρεμίστηκε αργότερα από τον Σαμψών (Κριτές 16:23-30). Ιερείς και ιέρειες ιερουργούσαν σε ναούς των σημιτικών θεών της Έμπλας και οι ύμνοι τους βρίσκονται χαραγμένοι στις πινακίδες. Τα λογοτεχνικά κείμενα περιλαμβάνουν και παροιμίες.
Λεξικό με αντιστοιχία λέξεων
Περιλαμβάνει 32 δίγλωσσα λεξικά με μεταφράσεις από τα σουμερικά στη γλώσσα της Έμπλας. Είναι φανερό ότι οι γραφείς της Έμπλας ήταν δίγλωσσοι, όπως και όλος ο πληθυσμός. Τα λεξιλόγια αυτά (τα παλαιότερα από όσα μνημονεύει η Ιστορία) επέτρεψαν στον Πεττινάτο να κάνει γρήγορα μετάφραση της νέας αυτής γλώσσας. Μερικοί όροι έχουν διαφορετικές ρίζες στην καθεμία από τις δυο αυτές σημιτικές γλώσσες. Π.χ. ο «βασιλιάς» στα σουμερικά είναι «εν», ενώ στη γλώσσα της Έμπλας είναι «μαλίκ».[2] Άλλες λέξεις δείχνουν επίδραση των σουμερικών, όπως η «μητέρα» στα σουμερικά είναι «αμάμου» και στη γλώσσα της Έμπλας είναι «αμούμου».
Η Βίβλος και οι πινακίδες
Δεδομένου ότι η Γένεση και άλλα από τα πρώτα βιβλία της Αγίας Γραφής γράφτηκαν τουλάχιστον 1.000 χρόνια αργότερα από αυτές τις πινακίδες, δεν θα περίμενε κανείς μεγάλη σχέση ανάμεσα στις νέες αυτές ανακαλύψεις και στη Βίβλο. Όμως η Π. Διαθήκη εξιστορεί γεγονότα που έγιναν πολύ πριν αναγραφούν σ’ αυτήν. Ο Αβραάμ πρέπει να μετακινήθηκε από τη Μεσοποταμία στη Χαναάν, 3 ή 4 εκατονταετηρίδες μετά την πτώση της Έμπλας.
Οι πινακίδες που ανακαλύφθηκαν στην Έμπλα σχετίζονται πολύ με τις βιβλικές αφηγήσεις, αυξάνοντας σημαντικά το παγκόσμιο ενδιαφέρον γι’ αυτήν την ανακάλυψη. Οι κάτοικοι της Έμπλας ήταν πολυθεϊστές και όχι μονοθεϊστές όπως οι Εβραίοι. Όμως μια από τις θεότητές τους αποκαλείται Ιλ ή Ελ, που είναι και η κύρια ρίζα για τον όρο «θεός». Επιπλέον «ελ» είναι ένας από τους εβραϊκούς όρους για το Θεό.
Το ιερό και μη προφερόμενο εβραϊκό όνομα για το Θεό στην Π. Διαθήκη είναι ΓΧΒΧ και η πιθανή ρίζα του ονόματος αυτού εμφανίζεται στις πινακίδες. Κατά τη βασιλεία του Έμπρουμ, του κατακτητή βασιλιά, η θεότητα Για κυριαρχεί στις πινακίδες, καθώς και ονόματα Ισραήλ (Ισρα-Για) και Μιχαήλ (Μικα-Για), ενώ έως τώρα το γλωσσικό στοιχείο Για ήταν άγνωστο έξω από τον αρχαίο Ισραήλ.
Και άλλα ονόματα πολιτών της Έμπλας εμφανίζονται στις πινακίδες, τα οποία ποτέ δεν είχαν βρεθεί έξω από τη Βίβλο. Αλλά και στην Π. Διαθήκη ένα μόνο πρόσωπο αναφέρεται με το καθένα από τα ονόματα αυτά, όπως: Αδάμ, Αβραάμ, Ησαύ, Σαούλ και Δαβίδ, επιπλέον από αυτά για τα οποία ήδη μιλήσαμε, δηλαδή Ισραήλ και Μιχαήλ.
Αλλά τι έχουμε να πούμε για το βασιλιά Έμπρουμ; Στη γλώσσα της Έμπλας, το όνομά του μπορεί να διαβαστεί με δυο τρόπους. Αν η σωστή ανάγνωση είναι Έμπρουουμ, αυτό μπορεί να συμπίπτει με τον Έβερ (Γένεση 10:24-25, 11:14-17), που ήταν γενάρχης των Εβραίων, πρόγονος του Αβραάμ. Αν πάλι η σωστή ανάγνωση του ονόματος είναι Έμπριουμ, θα πρέπει να σημαίνει Εβραίος. Όπως και να έχει, ορισμένοι αρνητικοί «κριτικοί της Π. Διαθήκης» (που θεωρούσαν συμβολικά ή μυθικά πολλά από τα πρόσωπα των πρώτων 12 κεφαλαίων της Γένεσης) θα πρέπει να επανεξετάσουν τα συμπεράσματά τους. Στο περιοδικό «Time» αναφέρονται (18 Οκτωβρίου 1976) τα εξής λόγια του David Noel Freedman, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν: «Πάντοτε εκλαμβάναμε τον Έβερ σαν πρόσωπο συμβολικό. Κανείς δεν τον θεωρούσε σαν ιστορικό πρόσωπο, έως ότου βρέθηκαν αυτές οι πινακίδες».
Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η μνημόνευση βιβλικών τοπωνυμίων που η αρνητική κριτική τα θεωρούσε μυθικά. Στις πινακίδες της Έμπλας βρίσκονται για πρώτη φορά τοπωνύμια που ποτέ δεν είχαν απαντηθεί σε κείμενα έξω από τη Βίβλο. Όταν τα Σόδομα και τα Γόμορρα καταστράφηκαν από φωτιά και θειάφι, ο Λωτ κατέφυγε σε μια πόλη που λεγόταν Σηγώρ (στα εβραϊκά Τσαόρ) (Γένεση 19:22), όνομα που απαντάται στις πινακίδες. Το ίδιο και με το όνομα Σαλήμ (την πόλη του Μελχισεδέκ), τη Λαχείς, τη Μεγιδδώ, την Ασώρ, τη Γάζα, τη Δωρ, το Σινά, την Ασταρώθ και την Ιόππη. Αναφέρεται επίσης μια τοποθεσία «Ουρουσαλίμα», που δεν μπορεί παρά να είναι παλαιότερος χαρακτηρισμός για την Ιερουσαλήμ.
Η Ουρ, η περίφημη σουμερική πόλη της Ν. Μεσοποταμίας, όπου έγιναν συστηματικές ανασκαφές, έχει γενικά αναγνωριστεί σαν ο τόπος από όπου ξεκίνησε ο Αβραάμ, παρόλο που μερικοί ερευνητές δέχονταν μια τοποθεσία βορειότερη. Πρέπει να υπήρξαν δυο αρχαίες πόλεις που έφεραν το όνομα Ουρ, επειδή μια από τις πινακίδες της Έμπλας περιγράφει μια Ουρ που βρισκόταν στη Χαρράν, στα βόρεια της Εύφορης Ημισελήνου. Ο Αβραάμ, ταξιδεύοντας για τη Χαναάν, σταμάτησε στη Χαρράν, κοντά στην Έμπλα. Ενδέχεται, λοιπόν, ο Πατριάρχης να καταγόταν από τα βόρεια και όχι από τα νότια της Μ. Ανατολής.
Άλλοι αξιοπρόσεκτοι συσχετισμοί με την Π. Διαθήκη περιλαμβάνουν αναφορά βασιλέων των χρόνων εκείνων που είχαν χριστεί με λάδι, όπως βλέπουμε κατά τις στέψεις, στη Βίβλο. Η περιγραφή της Δημιουργίας στις πινακίδες της Έμπλας αναφέρει τον ουρανό, τη γη, τον ήλιο και τη σελήνη κατά τη βιβλική σειρά, ενώ μια άλλη πινακίδα μαρτυρεί ότι ένας μεγάλος κατακλυσμός εξαπολύθηκε από τον Ένλιλ, το θεό της καταιγίδας και ότι ο κατακλυσμός αυτός πλημμύρισε τη περιοχή βρέχοντας 6 ημέρες.
Αφού το 95% των βασιλικών αρχείων της Έμπλας δεν έχουν ακόμα μεταφραστεί, μπορεί να υποτεθεί, με βάση αυτά που μέχρι τώρα δεδομένα ότι πρέπει να αναμένονται καταπληκτικές αποκαλύψεις από τα μη αποκρυπτογραφημένα σφηνοειδή σημεία των πινακίδων. Πάντως δεν πρέπει να υπερεκτιμώνται τα συριακά αυτά ευρήματα. Οι καθηγητές Ματτίε και Πεττινάτο, όταν ανάγγειλαν τις ανακαλύψεις τους στον Άγιο Λουδοβίκο των Η.Π.Α. μπροστά σε επιστημονικό ακροατήριο, εξήγησαν ότι οι ανασκαφές της Έμπλας δεν πρέπει να θεωρηθούν σαν το οριστικό κλειδί για την απόδειξη της ιστορικότητας ή μη των αφηγήσεων της Π. Διαθήκης. Η διστακτικότητα αυτή ήταν μέτρα πρόνοιας των δύο Ιταλών επιστημόνων, που δεν ήθελαν να προωθήσουν περισσότερο τα συμπεράσματά τους. Επέστρεψαν στο Ίδρυμα Μεσοανατολικών Σπουδών στη Ρώμη και επιδόθηκαν δραστήρια στη μετάφραση των πινακίδων πριν εξορμήσουν ξανά το καλοκαίρι στη Συρία.
Αναμφίβολα η αρχαία ιστορία της Μ. Ανατολής θα περιλάβει ήδη πολλά καινούργια στοιχεία και συγχρόνως η βιβλική έρευνα θα γνωρίσει νέα φάση χάρις στα συριακά ευρήματα. Όταν ο Πεττινάτο, κατά τη διάλεξή του στον Άγιο Λουδοβίκο, ρωτήθηκε κατά πόσο οι πινακίδες της Έμπλας θα συντελέσουν στο να θεωρηθούν απαρχαιωμένες οι θεωρίες που σήμερα ισχύουν σχετικά με την προέλευση και ερμηνεία του πρώτου βιβλίου της Π. Διαθήκης, δεν το αρνήθηκε, αλλά απάντησε «ίσως».
Η απάντηση αυτή έχει κάποια δικαιολογία. Μέχρι τώρα η Μεσοποταμία θεωρείτο το λίκνο του αρχαίου εβραϊκού πολιτισμού. Τώρα αυτό το λίκνο άρχισε να αιωρείται. Στις τέφρες του αρχαίου συριακού κράτους, που άλλοτε στεκόταν ισότιμα με αυτό του Σαργών του Μεγάλου, πινακίδες γραμμένες στην παλαιότερη γνωστή σημιτική γλώσσα ώθησαν τον κόσμο της αρχαιότητας μια χιλιετία πιο πίσω. Αν οι κάτοικοι της Έμπλας υπήρξαν πρόγονοι των Εβραίων, τότε και ο πολιτισμός τους πρέπει να έχει προέλθει από τον πολιτισμό της Έμπλας.
Σωστά έχει διαπιστωθεί ότι τα ευρήματα της Έμπλας αποτελούν τη μεγαλύτερη αρχαιολογική ανακάλυψη της γενιάς μας, αν όχι του περασμένου αιώνα.
από τον Paul Maier
καθηγητή της Ιστορίας στο
πανεπιστήμιο του Δ. Μίσιγκαν
καθηγητή της Ιστορίας στο
πανεπιστήμιο του Δ. Μίσιγκαν
.JPG)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου