ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η λέξη μαγκούστα (mongoose) δεν έχει καμιά σχέση με τις χήνες (geese, πληθυντικός του goose, που σημαίνει χήνα), αλλά προήλθε από την ινδική λέξη «mangus». Υπάρχουν περισσότερα από 30 είδη μαγκούστας σε Ασία και Αφρική. Οι ινδικές μαγκούστες απαντούν ακόμα στα νησιά του Ειρηνικού και στην Καραϊβική. Οι μαγκούστες μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τα φίδια χρησιμοποιώντας ταχύτητα και επιδεξιότητα. Μάλιστα κάποια είδη είναι ανθεκτικά στο δηλητήριο των φιδιών. Οι ραβδωτές μαγκούστες ανήκουν στην κατηγορία των θηλαστικών που είναι φανατικά... οπαδοί της ισότητας. Κυνηγούν, γεννούν και δίνουν μάχες όλες μαζί, ως ομάδα, υπερνικώντας έτσι κάθε δυσκολία που παρουσιάζεται.
ΡΑΒΔΩΤΕΣ ΜΑΓΚΟΥΣΤΕΣ
Οι ραβδωτές μαγκούστες ίσως να μην έχουν τόση φωτογένεια όση τα «διάσημα» ξαδέλφια τους, οι σουρικάτες, όμως πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η κοινωνική συμπεριφορά τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και σε πολλές περιπτώσεις ιδιότυπη. Η εικόνα που προκύπτει είναι αυτή μιας άρτια οργανωμένης ομάδας, μέσα στην οποία παρατηρούνται έντονα στοιχεία συνεργασίας αλλά και εγωισμού. Ένα κράμα καταφανούς αλτρουισμού, κυνικής ιδιοτέλειας και αξιοσημείωτου συγχρονισμού!
Οι ραβδωτές μαγκούστες απαντούν συχνά στην ανατολική και νότια Αφρική. Αγέλες αποτελούμενες από 20 ή και περισσότερα μέλη έχουν παρατηρηθεί να διασχίζουν τη σαβάνα και να κινούνται από την Ουγκάντα στη νότια Αφρική. Κάθε αγέλη είναι μια στενά συνδεδεμένη οικογένεια, στην οποία περιλαμβάνονται ενήλικοι και των δύο φύλων, τα μωρά τους, τα ετεροθαλή και αμφιθαλή αδέλφια, αλλά και τα ξαδέλφια τους.
Η χερσόνησος Mweya ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Queen Elizabeth της δυτικής Ουγκάντα, που βρίσκεται στις όχθες της λίμνης Edward, δυτικά στο Rift Valley, στους πρόποδες της οροσειράς Rwenzori. Εκεί οι μαγκούστες είναι πολλές και η βλάστηση σχετικά χαμηλή, πράγμα που διευκολύνει την παρατήρησή τους. Για 12 χρόνια μελετώ τις συνήθειες 10 αγελών, 8 από τις οποίες ζουν στη χερσόνησο, δηλαδή συνολικά 350 μαγκούστες. Όταν οι αγέλες επικαλύπτονται, οι διαμάχες μεταξύ τους είναι αναπόφευκτες. Οι άλλες δύο αγέλες κινούνταν πολύ κοντά σε κατοικημένη περιοχή, στο χωριό Mweya και συγκεκριμένα σε ακτίνα κοντά στο πολυτελές ξενοδοχείο Mweya Safari lodge, επειδή εκεί βρίσκουν άφθονη τροφή από τα σκουπίδια των τουριστών! Με την πάροδο των χρόνων οι δύο αγέλες συνήθισαν στην ανθρώπινη παρουσία και πια κυκλοφορούν ανάμεσά τους ακόμα και μέρα μεσημέρι, γρυλίζοντας πάνω στο φρεσκοκομμένο γκαζόν και ανακατεύοντας τους κάδους σκουπιδιών. Τα ζώα αυτά ήρθαν το 1993 να παρατηρήσουν ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και από τότε μελετητές και ζωολόγοι από το Κέιμπριτζ και το Έξετερ ταξιδεύουν εκεί για να εμπλουτίσουν την έρευνά τους.
Κάθε αγέλη διαβιεί σε μια περιοχή γεμάτη από κρυψώνες, οι οποίες είναι συνήθως εγκαταλειμμένοι λοφίσκοι, όπου ζούσαν τερμίτες, ή βαθιές ρωγμές στο έδαφος. Οι μαγκούστες βγαίνουν από τις κρυψώνες τους με την ανατολή του Ηλίου σε αναζήτηση τροφής. Τρώνε κάμπιες, έντομα, αλλά και μικρά ερπετά, βατράχια και αβγά πουλιών. Η αναζήτηση πολλές φορές είναι εξαιρετικά θορυβώδης, αφού κινούνται όλες μαζί σε περιοχές με πυκνό χορτάρι και ανάμεσα σε χαμηλή βλάστηση, προσπαθώντας να μη χάσουν επαφή η μία με την άλλη. Όταν μάλιστα το φαγητό είναι λιγοστό, στους θορύβους προστίθενται οι τσιριχτές κραυγές και τα απειλητικά γρυλίσματα τους προκειμένου να μην τους βουτήξουν την μπουκιά μέσα από το στόμα! Πρόκειται για ιδιαίτερα νευρικά και φωνακλάδικα πλάσματα!
Παρ’ ότι το μέγεθος της μαγκούστας είναι περίπου αυτό της γάτας, όλη μαζί η αγέλη μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε άτακτη φυγή επικίνδυνους εχθρούς, όπως μεγάλες σαύρες της οικογένειας Varanidae, τσακάλια και μεγάλα πουλιά. Η μία δίπλα στην άλλη, γρυλίζοντας και απειλώντας με τα νύχια τους, λειτουργούν σαν αποτελεσματική φάλαγγα. Η μαγκούστα μπορεί χωρίς φόβο να αντιμετωπίσει την κόμπρα και να τη νικήσει.
Οι μαγκούστες χρειάστηκαν χρόνο μέχρι να συνηθίσουν την παρουσία μας. Αλλά το αποτέλεσμα άξιζε τον κόπο! Η έρευνα μας αποκάλυψε ότι αυτά τα ζώα έχουν αναπτύξει ένα κοινωνικό σύστημα γεμάτο εκπλήξεις, που ρίχνει λίγο φως και στη διάρθρωση της κοινωνίας των ανθρώπων.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Μήκος: 33-40 εκ. το σώμα, 15-28 εκ. η ουρά.
Βάρος: 1-2 κιλά.
Αναπαραγωγή: αναπαράγονται ομαδικά και το ζευγάρωμα διαρκεί συνολικά 6 μέρες. Έπειτα από δύο μήνες οι θηλυκές γεννούν μέχρι και 4 μικρά, αλλά λιγότερα από τα μισά επιβιώνουν μέχρι τον 3ο μήνα της ζωής τους. Κάθε θηλυκιά γεννά μέχρι και 4 φορές το χρόνο.
Περιβάλλον: ζουν κυρίως σε σαβάνες και σε μέρη με δέντρα και χαμηλή βλάστηση. Μερικές φορές σουλατσάρουν και σε πεδιάδες, όπως στη Σερενγκέτι.
Διανομή πληθυσμών: κατάγονται από την Αφρική και απαντούν συχνότερα σε σαβάνες και άνυδρες περιοχές της νότιας Αφρικής.
Κατάσταση: στη λίστα με τα είδη υπό εξαφάνιση, που συνέταξε το 1996 η , οι μαγκούστες δεν φαίνεται να διατρέχουν μεγάλο και άμεσο κίνδυνο.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ
Οι ραβδωτές μαγκούστες συνεργάζονται στις γέννες, πράγμα που σημαίνει ότι τα αρσενικά της αγέλης βοηθούν στο μεγάλωμα όλων των μωρών. Ανάλογα παραδείγματα έχουμε παρατηρήσει ξανά στο ζωικό βασίλειο: στα κοινωνικά έντομα, όπως οι μέλισσες και οι σφήκες της υποοικογένειας Olistinae, στα πουλιά, όπως οι αιγίθαλοι (Aegithalos caudatus) και οι τρυποκάρυδοι (Melanerpes formicivorus), και στα θηλαστικά, όπως τα λιοντάρια και οι μαϊμούδες του γένους Callitrix. Η συμπεριφορά αυτών των ειδών παγιδεύει τους εξελικτικούς βιολόγους, επειδή μοιάζει να ξεφεύγει από τη θεωρία της φυσικής επιλογής που διατύπωσε ο Δαρβίνος. Πώς είναι δυνατόν η κοινή βοήθεια στις γέννες να ωφελεί, αφού η επιτυχία (κατά τον Δαρβίνο) εξαρτάται από τη μεγιστοποίηση της προσωπικής αναπαραγωγής κάθε μέλους χωριστά;
Η βάση της απάντησης στο ερώτημα δόθηκε τη δεκαετία του 1960 από τον Βρετανό εξελικτικό βιολόγο W.D. Hamilton. Ο Hamilton απέδειξε ότι η «βοήθεια» μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική στις περιπτώσεις που αυτή δίνεται σε στενούς συγγενείς. Ο Δαρβίνος θεωρούσε ότι η επιτυχία μετράται με τον αριθμό των γονιδίων που κάθε οντότητα περνά στην επόμενη γενιά. Αλλά η τεκνοποίηση φαίνεται ότι δεν είναι ο μόνος δρόμος για την επιτυχία. Αν ένα ζώο δεν μπορεί να αναπαραχθεί, μια καλή εναλλακτική είναι να βοηθήσει τον αδελφό του ή την αδελφή του να κάνει περισσότερα μικρά, αφού τα ανίψια που θα προκύψουν θα έχουν και κάποια από τα δικά του γονίδια. Με το να βοηθούν τους συγγενείς να αναπαραχθούν, αυτά τα ζώα αποκομίζουν ορισμένα οφέλη. Με βάση όμως αυστηρά τη θεωρία της φυσικής επιλογής, είναι σαφώς καλύτερο να αναπαράγονται τα ίδια.
Σε άλλες περιπτώσεις ειδών που συνεργάζονται στο θέμα της αναπαραγωγής, έχει παρατηρηθεί ότι οι θηλυκές συναγωνίζονται έντονα μεταξύ τους ώστε να πετύχουν ένα είδος μονοπωλίου στις γέννες. Σ’ αυτά τα είδη επικρατεί τελικά μια θηλυκιά στην αγέλη που έχει το προνόμιο να γεννά, και οι υπόλοιπες λειτουργούν υποβοηθητικά. Ωστόσο, όπως φάνηκε από τη μελέτη που έκανε τη δεκαετία του 1970 ο Jon Rood του Ινστιτούτου Smithsonian, ειδικά για τις ραβδωτές μαγκούστες ισχύει το εξής ιδιότυπο: αρκετές από αυτές είναι σε οίστρο, κυοφορούν και γεννούν μαζί. Επιχειρήσαμε να μάθουμε πώς ανέπτυξαν αυτό το ιδιόρρυθμο σύστημα ισοτιμίας.
ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ
Ανακαλύψαμε γρήγορα ότι είναι εντελώς φυσικό να μείνουν έγκυες και να γεννήσουν ταυτόχρονα 3 ή και περισσότερες θηλυκές μέσα στην αγέλη. Και αφού κάθε θηλυκό γεννά από 3 ως 5 μικρά, τα μωρά της αγέλης είναι περίπου 20 με κάθε γέννα. Η δεύτερη εντυπωσιακή και λίγο τρομακτική ανακάλυψή μας ήταν ότι όσα θηλυκά της αγέλης έμεναν έγκυες, είτε επρόκειτο για νεαρές είτε για πιο ηλικιωμένες μαγκούστες, γεννούσαν την ίδια μέρα! Αυτός ο απίστευτος συγχρονισμός είναι μοναδικός στο βασίλειο των ζώων και ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς στο καλό τα καταφέρνουν!
Αυτό που γνωρίζουμε πέρα από κάθε αμφιβολία, είναι ότι ο συγχρονισμός φαίνεται ότι διασφαλίζει την επιβίωση περισσότερων μωρών. Όταν οι θηλυκές γεννούν με διαφορά μερικών ημερών (σε ποσοστό περίπου 1/3 των περιπτώσεων), τρεις εβδομάδες αργότερα τα μικρά που ξεπροβάλλουν από τη φωλιά είναι σαφώς λιγότερα απ’ όταν γεννούν όλες μαζί. Έτσι, λοιπόν, οι θηλυκές βελτιώνουν τα ποσοστά επιτυχίας τους στην αναπαραγωγή συγχρονιζόμενες, ώστε να γεννούν ταυτόχρονα! Σε άλλα είδη σαρκοβόρων, τα κυρίαρχα θηλυκά, προκειμένου να επιβάλλουν δικτατορία στην αναπαραγωγή, σκοτώνουν τα μωρά των υπόλοιπων θηλυκών της αγέλης. Γιατί οι μαγκούστες δεν κάνουν το ίδιο; Η απάντηση είναι απλή. Τα πιο μεγάλα σε ηλικία κυρίαρχα θηλυκά επιτρέπουν στις νεότερες μαγκούστες να αναπαραχθούν επειδή το καθεστώς της ταυτόχρονης γέννας τα ευνοεί. Παρατηρώντας αγέλες στις οποίες μόνο ένα θηλυκό γεννούσε, είδαμε ότι τα μωρά τις περισσότερες φορές πέθαιναν. Και τούτο επειδή, μάλλον, η αγέλη δεν νοιαζόταν και πολύ να μεγαλώσει λίγα μόνο μωρά. Αντίθετα, η αγέλη δραστηριοποιόταν όταν πολλές θηλυκές γεννούσαν μαζί και ο αριθμός των μωρών ήταν μεγάλος. Έτσι καταλήξαμε ότι οι ταυτόχρονες γέννες εγγυώνται την επιβίωση περισσότερων μικρών.
Όμως η βασική αρχή «όσο πιο πολλά τόσο πιο καλά» δουλεύει μέχρις ενός σημείου. Όταν περισσότερες από 4 θηλυκές γεννούν ταυτόχρονα, γεννιούνται και προβλήματα: το φαγητό είναι λιγότερο και κάθε μικρό λαμβάνει λιγότερη φροντίδα και προσοχή. Τότε, τα κυρίαρχα αρσενικά και θηλυκά αντιδρούν διώχνοντας βίαια τα υποδεέστερα μέλη της αγέλης. Τέτοιες εξώσεις είναι συνηθισμένες. Αν οι θηλυκές που είναι σε οίστρο ή αυτές που μένουν έγκυες είναι περισσότερες από όσες θα έπρεπε, τότε δέχονται βάναυσες επιθέσεις από τα υπόλοιπα μέλη της αγέλης. Τις γρατσουνίζουν, τις δαγκώνουν και τελικά τις διώχνουν μακριά. Περίπου οι μισές από τις διωκόμενες αναβάλλουν την επιθυμία τους για ζευγάρωμα κι έτσι ξαναγυρνούν στην αγέλη. Οι υπόλοιπες αποδέχονται τη μοίρα τους και εγκαταλείπουν τη χερσόνησο ή επιχειρούν να δημιουργήσουν τη δική τους αγέλη.
Μετά τη γέννα τα μωρά, που ανήκουν σε όλους, παραμένουν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους για περίπου ένα μήνα. Σ’ αυτό το διάστημα, ένα ή περισσότερα από τα υποδεέστερα αρσενικά μένουν καθημερινά φρουροί στη φωλιά και προσέχουν τα μικρά όσο η υπόλοιπη ομάδα ψάχνει για τροφή. Ο ρόλος «μπέιμπι σίτερ» είναι ζωτικής σημασίας, αφού προστατεύουν τα ευάλωτα μωρά. Κάποια από τα αρσενικά, μάλιστα, λειτουργούν και ως «σούπερ μαμάδες», αφού φρουρούν ασταμάτητα για 8 συνεχείς μέρες τη φωλιά. Μια επίπονη εργασία, αφού μένουν χωρίς τροφή για μεγάλο διάστημα και κατά συνέπεια χάνουν βάρος και δύναμη.
Είδαμε τα μωρά την πρώτη μέρα που ξεπρόβαλαν από τη φωλιά και ξεπετάχτηκαν στον έξω κόσμο. Συνοδευόμενα από ενήλικες μαγκούστες, θα μάθουν πώς να βρίσκουν την τροφή τους. Κάθε πιτσιρίκι δένεται μ’ έναν ενήλικο «συνοδό», που συνήθως δεν είναι ο γονιός του. Αυτός ο μέντορας βοηθά το μικρό να ανακαλύπτει και να χειρίζεται την τροφή του. Σκάβει στο έδαφος για να βρει σκαθάρια και άλλα έντομα, τα δαγκώνει για να τα κόψει σε κομματάκια και κάποιες φορές, μάλιστα, μασάει την τροφή προτού ταΐσει το μωρό. Αυτό διαρκεί μέχρι τα μωρά να γίνουν 2 μηνών και να μπορούν να βρίσκουν μόνα τους τροφή.
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΗΧΟΥΣ ΚΑΙ ΜΥΡΩΔΙΕΣ
Οι ραβδωτές μαγκούστες, όπως ανακαλύψαμε κατά την έρευνα, επικοινωνούν με ήχους και μυρωδιές. Για παράδειγμα, τα μωρά και οι ενήλικοι συνοδοί τους χρησιμοποιούν ήχους για να συνεννοηθούν σχετικά με το φαγητό! Κάθε μωρό εκπέμπει έναν ήχο που μοιάζει με τερέτισμα για να δείξει πόσο πολύ πεινάει και ο συνοδός καταλαβαίνει από τον ήχο με πόση ποσότητα τροφής να γυρίσει στη φωλιά. Ο συνοδός ξέρει να ξεχωρίζει τη φωνή του προστατευόμενού του και να τρέχει αν αντιληφθεί ότι αυτό τον καλεί επειδή βρίσκεται σε κίνδυνο ή χρειάζεται κάποια βοήθεια. Ανακαλύψαμε επίσης κι ένα σύστημα επικοινωνίας που βασίζεται στις μυρωδιές. Χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι κάθε μαγκούστα διαθέτει ξεχωριστή και μοναδική μυρωδιά. Έτσι, κάθε μέλος της αγέλης μπορεί να αναγνωρίσει μόνο με την όσφρηση ποια μαγκούστα είναι κοντά! Κάθε αγέλη περνά πολύ χρόνο οριοθετώντας με περιττώματα την περιοχή της, αποτρέποντας κάποια άλλη να πλησιάσει. Αυτό το μαρκάρισμα, εκτός από την οριοθέτηση, δίνει πληροφορίες στις άλλες αγέλες για το πόσες μαγκούστες μένουν στην περιοχή, αν οι θηλυκές είναι σε οίστρο κλπ. Υποψιαζόμαστε ακόμα ότι στη μυρωδιά οφείλεται και ο εκπληκτικός συγχρονισμός που παρατηρείται στις γέννες!
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΔΙΑΜΑΧΕΣ
Μέχρις στιγμής υπερτονίσαμε τα καλά στοιχεία που παρατηρήσαμε στις κοινωνίες αυτών των ζώων: τα κυρίαρχα θηλυκά δεν μονοπωλούν την αναπαραγωγή, οι «μπέιμπι σίτερ» προστατεύον τα μικρά, τα συνοδεύουν και τα μαθαίνουν να τρέφονται. Όμως οι μαγκούστες έχουν και τη σκοτεινή τους πλευρά. Η βίαιη απομάκρυνση των εγκύων, όταν αυτές είναι πολλές, είναι μόνο ένα από τα κακώς κείμενα.
Η κοντινή γειτονιά που έχει 8 από τις αγέλες που ζουν στη χερσόνησο Mweya οδηγεί πολλές φορές σε άγριους καυγάδες. Και τα βίαια επεισόδια μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο από μια ώρα! Κάθε ζώο που απομακρύνεται από την αγέλη του είναι πιθανό να πέσει θύμα συντονισμένης επίθεσης από 6-7 εχθρούς, να το δαγκώσουν άσχημα, να το γρατσουνίσουν, ακόμα και να το σκοτώσουν. Πολλές φορές αγέλες εισβάλλουν σε γειτονικές περιοχές, ιδίως όταν οι θηλυκές που ζουν εκεί είναι σε οίστρο. Αν κατά την εξόρμηση βρεθούν μπροστά σε φωλιά με μικρά, οι εισβολείς διώχνουν με λύσσα τις «μπέιμπι σίτερ», σέρνουν έξω από την ασφάλεια της κρυψώνας τα μωρά που τσιρίζουν τρομαγμένα, τα σκοτώνουν και τα τρώνε. Η ειρωνεία είναι ότι κατά τη διάρκεια τέτοιων βάναυσων και βίαιων επιδρομών, οι θηλυκές ζευγαρώνουν με τους εισβολείς. Τους δολοφόνους των παιδιών τους! Αυτή η συμπεριφορά έχει να κάνει με τα προβλήματα που υπάρχουν σε μια μικρή και κλειστή αγέλη: δεν μπορεί να αποφευχθεί η αιμομιξία. Έτσι, το ζευγάρωμα με τον εισβολέα είναι η λύση για υγιή μικρά χωρίς γενετικές ανωμαλίες.
ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΡΟΤΥΠΟ;
Οι ραβδωτές μαγκούστες είναι ασυνήθιστες. Έχουν ένα μοναδικό σύστημα ισότητας στο θέμα της αναπαραγωγής, έναν πρωτοφανή συγχρονισμό στις γέννες και μια ιδιότυπη τακτική στην ανατροφή των μικρών τους. Εξαιτίας αυτών των ιδιαιτεροτήτων τους αποτελούν προσφιλές αντικείμενο έρευνας για τους μελετητές που προσπαθούν να ανακαλύψουν πώς εξελίσσονται τα ζώα που συνεργάζονται μέσα στην αγέλη σε σχέση με αυτά που αντιμάχονται μεταξύ τους. Τα είδη που δεν κατηγοριοποιούνται εύκολα είναι πολλές φορές πιο αποκαλυπτικά από τα υπόλοιπα. Μελετώντας τις ραβδωτές μαγκούστες αναθεωρήσαμε πολλές φορές τις εδραιωμένες θεωρίες σχετικά με την κοινωνική εξέλιξη.
Η λέξη μαγκούστα (mongoose) δεν έχει καμιά σχέση με τις χήνες (geese, πληθυντικός του goose, που σημαίνει χήνα), αλλά προήλθε από την ινδική λέξη «mangus». Υπάρχουν περισσότερα από 30 είδη μαγκούστας σε Ασία και Αφρική. Οι ινδικές μαγκούστες απαντούν ακόμα στα νησιά του Ειρηνικού και στην Καραϊβική. Οι μαγκούστες μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τα φίδια χρησιμοποιώντας ταχύτητα και επιδεξιότητα. Μάλιστα κάποια είδη είναι ανθεκτικά στο δηλητήριο των φιδιών. Οι ραβδωτές μαγκούστες ανήκουν στην κατηγορία των θηλαστικών που είναι φανατικά... οπαδοί της ισότητας. Κυνηγούν, γεννούν και δίνουν μάχες όλες μαζί, ως ομάδα, υπερνικώντας έτσι κάθε δυσκολία που παρουσιάζεται.
Οι ραβδωτές μαγκούστες ίσως να μην έχουν τόση φωτογένεια όση τα «διάσημα» ξαδέλφια τους, οι σουρικάτες, όμως πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η κοινωνική συμπεριφορά τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και σε πολλές περιπτώσεις ιδιότυπη. Η εικόνα που προκύπτει είναι αυτή μιας άρτια οργανωμένης ομάδας, μέσα στην οποία παρατηρούνται έντονα στοιχεία συνεργασίας αλλά και εγωισμού. Ένα κράμα καταφανούς αλτρουισμού, κυνικής ιδιοτέλειας και αξιοσημείωτου συγχρονισμού!
Οι ραβδωτές μαγκούστες απαντούν συχνά στην ανατολική και νότια Αφρική. Αγέλες αποτελούμενες από 20 ή και περισσότερα μέλη έχουν παρατηρηθεί να διασχίζουν τη σαβάνα και να κινούνται από την Ουγκάντα στη νότια Αφρική. Κάθε αγέλη είναι μια στενά συνδεδεμένη οικογένεια, στην οποία περιλαμβάνονται ενήλικοι και των δύο φύλων, τα μωρά τους, τα ετεροθαλή και αμφιθαλή αδέλφια, αλλά και τα ξαδέλφια τους.
Μήκος: 33-40 εκ. το σώμα, 15-28 εκ. η ουρά.
Βάρος: 1-2 κιλά.
Διατροφή: σκαθάρια, κάμπιες και άλλα έντομα. Ακόμα τρώνε μικρά σπονδυλωτά, όπως πουλάκια ή τα αβγά τους, ποντίκια, ερπετά και αμφίβια.
Οι ραβδωτές μαγκούστες συνεργάζονται στις γέννες, πράγμα που σημαίνει ότι τα αρσενικά της αγέλης βοηθούν στο μεγάλωμα όλων των μωρών. Ανάλογα παραδείγματα έχουμε παρατηρήσει ξανά στο ζωικό βασίλειο: στα κοινωνικά έντομα, όπως οι μέλισσες και οι σφήκες της υποοικογένειας Olistinae, στα πουλιά, όπως οι αιγίθαλοι (Aegithalos caudatus) και οι τρυποκάρυδοι (Melanerpes formicivorus), και στα θηλαστικά, όπως τα λιοντάρια και οι μαϊμούδες του γένους Callitrix. Η συμπεριφορά αυτών των ειδών παγιδεύει τους εξελικτικούς βιολόγους, επειδή μοιάζει να ξεφεύγει από τη θεωρία της φυσικής επιλογής που διατύπωσε ο Δαρβίνος. Πώς είναι δυνατόν η κοινή βοήθεια στις γέννες να ωφελεί, αφού η επιτυχία (κατά τον Δαρβίνο) εξαρτάται από τη μεγιστοποίηση της προσωπικής αναπαραγωγής κάθε μέλους χωριστά;
Η βάση της απάντησης στο ερώτημα δόθηκε τη δεκαετία του 1960 από τον Βρετανό εξελικτικό βιολόγο W.D. Hamilton. Ο Hamilton απέδειξε ότι η «βοήθεια» μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική στις περιπτώσεις που αυτή δίνεται σε στενούς συγγενείς. Ο Δαρβίνος θεωρούσε ότι η επιτυχία μετράται με τον αριθμό των γονιδίων που κάθε οντότητα περνά στην επόμενη γενιά. Αλλά η τεκνοποίηση φαίνεται ότι δεν είναι ο μόνος δρόμος για την επιτυχία. Αν ένα ζώο δεν μπορεί να αναπαραχθεί, μια καλή εναλλακτική είναι να βοηθήσει τον αδελφό του ή την αδελφή του να κάνει περισσότερα μικρά, αφού τα ανίψια που θα προκύψουν θα έχουν και κάποια από τα δικά του γονίδια. Με το να βοηθούν τους συγγενείς να αναπαραχθούν, αυτά τα ζώα αποκομίζουν ορισμένα οφέλη. Με βάση όμως αυστηρά τη θεωρία της φυσικής επιλογής, είναι σαφώς καλύτερο να αναπαράγονται τα ίδια.
Ανακαλύψαμε γρήγορα ότι είναι εντελώς φυσικό να μείνουν έγκυες και να γεννήσουν ταυτόχρονα 3 ή και περισσότερες θηλυκές μέσα στην αγέλη. Και αφού κάθε θηλυκό γεννά από 3 ως 5 μικρά, τα μωρά της αγέλης είναι περίπου 20 με κάθε γέννα. Η δεύτερη εντυπωσιακή και λίγο τρομακτική ανακάλυψή μας ήταν ότι όσα θηλυκά της αγέλης έμεναν έγκυες, είτε επρόκειτο για νεαρές είτε για πιο ηλικιωμένες μαγκούστες, γεννούσαν την ίδια μέρα! Αυτός ο απίστευτος συγχρονισμός είναι μοναδικός στο βασίλειο των ζώων και ακόμα προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς στο καλό τα καταφέρνουν!
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΗΧΟΥΣ ΚΑΙ ΜΥΡΩΔΙΕΣ
Οι ραβδωτές μαγκούστες, όπως ανακαλύψαμε κατά την έρευνα, επικοινωνούν με ήχους και μυρωδιές. Για παράδειγμα, τα μωρά και οι ενήλικοι συνοδοί τους χρησιμοποιούν ήχους για να συνεννοηθούν σχετικά με το φαγητό! Κάθε μωρό εκπέμπει έναν ήχο που μοιάζει με τερέτισμα για να δείξει πόσο πολύ πεινάει και ο συνοδός καταλαβαίνει από τον ήχο με πόση ποσότητα τροφής να γυρίσει στη φωλιά. Ο συνοδός ξέρει να ξεχωρίζει τη φωνή του προστατευόμενού του και να τρέχει αν αντιληφθεί ότι αυτό τον καλεί επειδή βρίσκεται σε κίνδυνο ή χρειάζεται κάποια βοήθεια. Ανακαλύψαμε επίσης κι ένα σύστημα επικοινωνίας που βασίζεται στις μυρωδιές. Χημικές αναλύσεις έδειξαν ότι κάθε μαγκούστα διαθέτει ξεχωριστή και μοναδική μυρωδιά. Έτσι, κάθε μέλος της αγέλης μπορεί να αναγνωρίσει μόνο με την όσφρηση ποια μαγκούστα είναι κοντά! Κάθε αγέλη περνά πολύ χρόνο οριοθετώντας με περιττώματα την περιοχή της, αποτρέποντας κάποια άλλη να πλησιάσει. Αυτό το μαρκάρισμα, εκτός από την οριοθέτηση, δίνει πληροφορίες στις άλλες αγέλες για το πόσες μαγκούστες μένουν στην περιοχή, αν οι θηλυκές είναι σε οίστρο κλπ. Υποψιαζόμαστε ακόμα ότι στη μυρωδιά οφείλεται και ο εκπληκτικός συγχρονισμός που παρατηρείται στις γέννες!
Μέχρις στιγμής υπερτονίσαμε τα καλά στοιχεία που παρατηρήσαμε στις κοινωνίες αυτών των ζώων: τα κυρίαρχα θηλυκά δεν μονοπωλούν την αναπαραγωγή, οι «μπέιμπι σίτερ» προστατεύον τα μικρά, τα συνοδεύουν και τα μαθαίνουν να τρέφονται. Όμως οι μαγκούστες έχουν και τη σκοτεινή τους πλευρά. Η βίαιη απομάκρυνση των εγκύων, όταν αυτές είναι πολλές, είναι μόνο ένα από τα κακώς κείμενα.
Οι ραβδωτές μαγκούστες είναι ασυνήθιστες. Έχουν ένα μοναδικό σύστημα ισότητας στο θέμα της αναπαραγωγής, έναν πρωτοφανή συγχρονισμό στις γέννες και μια ιδιότυπη τακτική στην ανατροφή των μικρών τους. Εξαιτίας αυτών των ιδιαιτεροτήτων τους αποτελούν προσφιλές αντικείμενο έρευνας για τους μελετητές που προσπαθούν να ανακαλύψουν πώς εξελίσσονται τα ζώα που συνεργάζονται μέσα στην αγέλη σε σχέση με αυτά που αντιμάχονται μεταξύ τους. Τα είδη που δεν κατηγοριοποιούνται εύκολα είναι πολλές φορές πιο αποκαλυπτικά από τα υπόλοιπα. Μελετώντας τις ραβδωτές μαγκούστες αναθεωρήσαμε πολλές φορές τις εδραιωμένες θεωρίες σχετικά με την κοινωνική εξέλιξη.
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει ακόμα ένας λόγος που αυτά τα ζώα είναι τόσο συναρπαστικά. Διατηρούν στενούς δεσμούς μεταξύ τους, βοηθούν όλα στην αναπαραγωγή, οι δουλειές στην αγέλη είναι μοιρασμένες και στα δυο φύλα και οι εσωτερικές αψιμαχίες δεν λείπουν. Έχουν, δηλαδή, πολλά από τα χαρακτηριστικά που παρατηρούνται και στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Michael Cant
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου