ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ηφαίστειο είναι το φυσικό σύστημα που αποτελείται από τη δίοδο μέσω της οποίας μάγμα, υλικό πετρωμάτων και αέρια από το εσωτερικό της Γης διαφεύγουν στην επιφάνεια, καθώς επίσης και από το ανάγλυφο που δημιουργείται ως αποτέλεσμα της έκρηξης.
Η λατινική λέξη volcano προήλθε από το νησί Vulcano, ένα από τα νησιά του συμπλέγματος Lipari της Μεσογείου, όπου σύμφωνα με τη ρωμαίκή μυθολογία, ο θεός της φωτιάς Vulkan, ο αντίστοιχος του Ηφαίστου της ελληνικής μυθολογίας, είχε το ορμητήριό του.
Μετά από μιάμιση ώρα τρομερής προσπάθειας φτάσαμε επιτέλους στο χείλος της μεγάλης καλδέρας του ηφαιστείου Poas στην Κόστα Ρίκα, μιας καλδέρας που δεσπόζει στη στενή λωρίδα γης που ενώνει τη βόρεια και τη Νότια Αμερική, έχοντας στα ανατολικά τον Ατλαντικό και στα δυτικά τον Ειρηνικό ωκεανό. Μιας καλδέρας από τις μεγαλύτερες, τις πιο εντυπωσιακές, αλλά και από τις πιο δυσπρόσιτες στον κόσμο.
Μπροστά μας το κενό, μια γήινη χοάνη διαμέτρου περίπου 3 χλμ. στα 2.000 μέτρα και από το βαθύτερο σημείο της να αναδύεται μια στήλη καπνού από ηφαιστειακά αέρια που διασκορπίζονταν ανάλογα με τη διεύθυνση του ανέμου τριγύρω, κάνοντας την παραμονή μας στιγμιαία αφόρητη. Και ξαφνικά σε λίγα λεπτά, σαν σε κινηματογραφικό καρέ, η εικόνα εξαφανίστηκε από ένα πυκνό, υγρό σύννεφο που ήρθε και «εγκαταστάθηκε» στην περιοχή, σαν η φύση να ήθελε να προφυλάξει ένα πολύτιμο στολίδι από τα αδηφάγα μάτια μας.
Μάταια περιμέναμε. Αρχίσαμε να κατεβαίνουμε την απότομη πλαγιά απελπισμένοι και στενοχωρημένοι, αφού δεν προλάβαμε ούτε και αξιοπρεπείς φωτογραφίες να πάρουμε. Ευτυχώς υπάρχουν σήμερα και οι δορυφόροι, οι οποίοι αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο της γήινες μορφές, σκεφτήκαμε, θέλοντας να μετριάσουμε την έντονη στενοχώρια μας.
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ
Το ηφαίστειο Poas στην Κεντρική Αμερική είναι ένα από τα περίπου 500 ενεργά ηφαίστεια που υπάρχουν σε όλη τη Γη και βρίσκονται στη στεριά, αν και ο αριθμός τους είναι δύσκολο να καθοριστεί, επειδή δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε παύει ένα ηφαίστειο πραγματικά να υπάρχει. Από αυτά, περίπου 50 κάθε χρόνο παρουσιάζουν κάποια μορφή εκρηκτικής δραστηριότητας, όπως έντονη σεισμοηφαιστειακή δραστηριότητα, υδροθερμικές εκρήξεις, εκτόξευση πυροκλαστικών υλικών και λασπορροές, εκρήξεις και ροές λάβας.
α) Ανάλογα με τις συνθήκες και τη φορά κίνησης των ρευμάτων, άλλες φορές δύο γειτονικές λιθοσφαιρικές πλάκες απομακρύνονται, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στον πυθμένα του Ατλαντικού ωκεανού, που τουλάχιστον τα τελευταία 100 εκατομμύρια χρόνια ανοίγει συνεχώς. Στο βόρειο τμήμα του, η διαδικασία φαίνεται ξεκάθαρα, γιατί η ουλή αυτή περνά από την Ισλανδία, όπου υπάρχουν καταπληκτικά ηφαίστεια και φαίνεται χρόνο με το χρόνο το συνεχές άνοιγμα μέσα από το οποίο ξεπηδούν λάβα και θερμά αέρια θερμοκρασίας, χωρίς όμως να έχουν εκρηκτικό χαρακτήρα, γιατί η λάβα δεν περιέχει πολλά πτητικά και όξινα στοιχεία.
β) Μια άλλη περίπτωση είναι οι λιθοσφαιρικές πλάκες να κινούνται στα όριά τους παράλληλα, αλλά με αντίθετη φορά η μία με την άλλη, οπότε και παρατηρούνται ανάλογες αλλά σχετικά ηπιότερες εκδηλώσεις ηφαιστειακής δραστηριότητας.
γ) Η πιο εντυπωσιακή όμως περίπτωση ανάπτυξης ηφαιστείων είναι εκεί όπου οι πλάκες συγκρούονται η μία με την άλλη, οπότε συνήθως η μία υποβυθίζεται και η άλλη επωθείται, όπως συμβαίνει στο δικό μας χώρο, το χώρο του Αιγαίου. Η πλάκα της Αφρικής κινείται προς το Βορρά και συγκρουόμενη βυθίζεται σιγα-σιγά κάτω από την Ευρώπη, που κινείται προς την αντίθετη διεύθυνση. Στη συνέχεια, η αφρικανική πλάκα λιώνει και το λιωμένο υλικό διαμέσου περιοχών με ρήγματα στην επωθούμενη πλάκα ανεβαίνει στην επιφάνεια για να εμφανιστεί έτσι η αλυσίδα των ηφαιστείων του Αιγαίου, το Σουκάκι, τα Μέθανα, η Μήλος, η Σαντορίνη, η Κως, η Νίσυρος και ενδεχομένως πολλά άλλα που τα κρύβει με επιμέλεια η θάλασσα στον πυθμένα της και σιγά-σιγά ανιχνεύονται από μακροχρόνιες έρευνες, όπως το ηφαίστειο του Παυσανία ανοιχτά των Μεθάνων. Η ίδια ακριβώς διαδικασία γίνεται με άλλες βέβαια πλάκες και στην Ιαπωνία και στη δυτική ακτή της Αμερικής, όπου τα ηφαίστεια καταλαμβάνουν σχεδόν όλη την περιοχή γύρω από τον Ειρηνικό ωκεανό, κάνοντας έτσι το γνωστό «δακτυλίδι της φωτιάς».
Τα ηφαίστεια, σ’ αυτό το γεωτεκτονικό περιβάλλον των πλακών που συγκλίνουν, είναι πιο εντυπωσιακά και αναπτύσσονται συνήθως στα πρώτα στάδια της εξέλιξής τους σε κώνους. Οι κώνοι, με τη συνεχή λειτουργία τους και την έξοδο του υλικού, κάποια περίοδο καταρρέουν, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι εντυπωσιακές καλδέρες, οι τεράστιες γήινες χοάνες, οι οποίες άλλοτε είναι πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, όπως στη Νίσυρο, άλλες φορές κάτω από αυτήν, όπως στη Σαντορίνη.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η διαδικασία αυτή πολλές φορές γίνεται μέσα από μικρές ή μεγάλες εκρήξεις που εκτινάσσουν από τα ηφαίστεια εκατομμύρια κυβικά μέτρα υλικών, επειδή το μάγμα έχει μικρό ιξώδες και είναι εμπλουτισμένο με πολλά αέρια και συστατικά, τα οποία δημιουργούν τεράστιες πιέσεις στο εσωτερικό των ηφαιστείων, το μαγματικό θάλαμο.
δ) Τέλος, τα ηφαίστεια εμφανίζονται καμιά φορά και στο κέντρο των πλακών, εκεί όπου ο φλοιός έχει πολύ μικρό πάχος της τάξης των μερικών, μόνο, χιλιομέτρων. Τα ηφαίστεια της Χαβάης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και είναι εντυπωσιακά και ήρεμα, μια και η λάβα ρέει σαν ποτάμι πολύ σιγά και δεν περιέχει αρκετά αέρια (όπως στις προηγούμενες περιπτώσεις) που θα μπορούσαν να κάνουν τα ηφαίστεια να έχουν εκρηκτικό χαρακτήρα, επιτρέποντας έτσι στους επισκέπτες και επιστήμονες, ακόμα και κατά τη διάρκεια έντονης δραστηριότητας, να προσεγγίσουν από πολύ κοντά τη διάπυρη λάβα.
β) Η οργή του Βεζούβιου ξέσπασε τρομερή το 79 μ.Χ. και κατέστρεψε την Πομπηία, την Ηράκλεια, την Οπλοντίδα και άλλες σημαντικές πόλεις της νότιας Ιταλίας. «Η κορυφή της κόλασης που αναδύεται μέσα από τον παράδεισο», έγραφε ο Γκαίτε.
Και όμως οι άνθρωποι επανέρχονται στις ηφαιστιακές περιοχές, εκμεταλλευόμενοι τα εύφορα εδάφη που προήλθαν από τις θερμές πηγές, τα πολύτιμα υλικά που εκτινάχθηκαν, αλλά και την απαράμιλλη ομορφιά του τοπίου. Με το οξύ πνεύμα που τους διακρίνει, σμιλευμένο από τη συνεχή πάλη με τα στοιχεία της φύσης, δημιούργησαν πολιτισμικά θαύματα. Μερικά από αυτά έφτασαν στο φως της σύγχρονης εποχής μέσα από ανασκαφές που έγιναν στις θέσεις όπου η ηφαιστειακή σποδός, που ξεπήδησε από τον κρατήρα του ηφαιστείου, τα διατήρησε άθικτα. Μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις επηρέασαν όχι μόνο την πορεία του ανθρώπινου γένους και την εξέλιξη του πολιτισμού, αλλά συνέβαλαν έτσι ώστε να διαμορφωθεί το κατάλληλο ατμοσφαιρικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο εξελίχθηκε η ανθρώπινη ζωή. Αυτό έγινε εκατομμύρια χρονία πριν να εμφανιστεί ο άνθρωπος στη Γη και εξακολουθεί να γίνεται ακόμα και σήμερα. Σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, η έκρηξη του ηφαιστείου Pinatubo καθυστέρησε την άνοδο της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, αναβάλλοντας έτσι έστω και για λίγο την εξέλιξη του φαινομένου του θερμοκηπίου.
.jpg)
ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Μια συνεχής πάλη επικράτησης, αλλά και μια συνεχής συνύπαρξη. Η φύση απέναντι στον άνθρωπο αμυνόμενη ή ο άνθρωπος απέναντι στη φύση παίρνοντας τους πιο πολύτιμους καρπούς της; Όπως όμως και να έχει, σήμερα για ένα είμαστε σίγουροι: έχουμε μπορέσει να αφουγκραστούμε τη φύση και, όσο και να μην το έχουμε κατορθώσει, προσπαθούμε να προφυλάξουμε αυτές τις περιοχές από την αλόγιστη εκμετάλλευση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.
Παράλληλα, η επιστημονική κοινότητα σήμερα έχει κατορθώσει να ανιχνεύσει, να αποκρυπτογραφήσει ορισμένα από τα πιο κρυφά μυστικά των ηφαιστείων. Έχει αναπτύξει μεθόδους παρακολούθησης και πρόγνωσης των ηφαιστειακών εκρήξεων, έτσι ώστε με τις έγκαιρες προειδοποιήσεις να εκκενώνονται, όταν πραγματικά συντρέχει λόγος, οι περιοχές γύρω από τα ηφαίστεια. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται πολυκλαδικές προσεγγίσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν παρακολουθήσεις της σεισμηκότητας των ηφαιστειακών κέντρων, παρακολουθήσεις των τοπογραφικών μεταβολών μέσα από δορυφορικές μετρήσεις, μετρήσεις γεωχημικών δεικτών στα θερμά νερά και στα αέρια που εκλύονται, μετρήσεις της θερμοκρασίας, καταγραφή των μεταβολών στο γήινο ηλεκτρικό και μαγνητικό πεδίο κ.ά.
Τα ηφαίστεια, οι ανοικτές πληγές της Γης, τα πιο εντυπωσιακά δημιουργήματα της φύσης, σήμερα δεν τα φοβόμαστε, όπως άλλες εποχές. Αντίθετα, ζητούν την προστασία μας από τις αλόγιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις και τη λογική της «αξιοποίησης» και της «ανάπτυξης». Πρέπει να τηρήσουμε το μέτρο στο «συναγωνισμό» με τη φύση.
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Η ταξινόμηση των ηφαιστείων σε ενεργά, αδρανή και σβησμένα συχνά οδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις και συμπεράσματα, καθώς συνήθως δεν υπάρχει αξιόπιστος τρόπος καθορισμού τους για μεγάλες χρονικές περιόδους. Με βάση την αυξανόμενη εκρηξιμότητά τους τα ηφαίστεια ταξινομούνται σε:
Ηφαίστεια καλανδικού τύπου: Χαρακτηρίζονται από μεγάλης κλίμακας εκχύσεις λάβας μεγάλης κινητικότητας. Τα ηφαίστεια αυτού του τύπου εντοπίζονται σε περιοχές όπου ο γήινος φλοιός υπόκειται σε εφελκυστικό τεκτονικό καθεστώς και δημιουργούνται ασυνέχειες μεγάλου βάθους, μέσω των οποίων μετακινείται ελεύθερα η λάβα σχηματίζοντας έτσι εκτεταμένα καλύμματα.
+1.jpg)
Ηφαίστεια τύπου Χαβάης: Πρόκειται για ηφαίστεια παρόμοια με αυτά του ισλανδικού τύπου. Οι εκχύσεις λάβας μεγάλης κινητικότητας επικρατούν, ενώ τα συνοδά αέρια απελευθερώνονται σχεδόν αθόρυβα.
Ηφαίστεια τύπου Στρόμπολι: Δραστηριότητα ελαφρώς περισσότερο εκρηκτική λόγω της έκθεσης λιγότερο κινητικής λάβας στην ατμόσφαιρα. Τα συνοδά αέρια απελευθερώνονται με μέτριας έντασης εκρήξεις, ρυθμικές ή συνεχιζόμενες.
Ηφαίστεια τύπου Vulcanian: Οι εκρήξεις αυτού του τύπου περιλαμβάνουν την απελευθέρωση λάβας μεγαλύτερου ιξώδους, η οποία στερεοποιείται κατά το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στις διαδοχικές εκρήξεις. Τα συνοδά αέρια απελευθερώνονται για μακρύτερες περιόδους με αναλογικά μεγαλύτερη ένταση.
Ηφαίστεια τύπου Βεζούβιου: Πρόκειται για ακόμα περισσότερο εκρηκτικά φαινόμενα με μεγάλες περιόδους επανάληψης. Λόγω της μακράς περιόδου ηρεμίας, το μάγμα είναι πολύ εμπλουτισμένο σε αέρια, ενώ τα ηφαιστειακά νέφη που δημιουργούνται ανεβαίνουν ψηλά στην ατμόσφαιρα και η σποδός μεταφέρεται σε πολλές και απομακρυσμένες περιοχές.
+1.jpg)
ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ
Η ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης, ίσως του πιο φημισμένου ηφαιστείου στον κόσμο, αρχίζει με το τέλος του Κατώτερου Πλειστοκαίνου, δηλαδή την εποχή του πρώτου σχηματισμού των νησιών του Αιγαίου. Το αρχικό νησί ήταν η σημερινή περιοχή του Προφήτη Ηλία της Θήρας. Τα αρχαιότερα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται στο νότιο τμήμα του νησιού, στην περιοχή του Ακρωτηρίου. Πολύ αργότερα, και αφού είχε επικρατήσει ηρεμία στην περιοχή του Ακρωτηρίου, βορειότερα, και σε απόσταση 3.200 μ. από το Ακρωτήρι, αρχίζει τη δραστηριότητά του το ηφαίστειο της Θήρας, που ήταν στην αρχή υποθαλάσσιο. Οι μεγάλες ποσότητες των ηφαιστειακών υλικών που εκτοξεύτηκαν κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος της Θήρας, με αποτέλεσμα το υποθαλάσσιο ηφαίστειο να αναδυθεί και να ενωθεί με το υπόλοιπο νησί.
Την εποχή που είναι ενεργό το ηφαίστειο της Θήρας παρουσιάζεται βορειότερα, και στη θέση που είναι σήμερα ο όρμος Περιστέρια, μια ανεξάρτητη ομάδα ηφαιστειακών κέντρων, τα ηφαίστεια Περιστεριών. Από τα ηφαιστειακά υλικά που ήρθαν στην επιφάνεια σχηματίστηκαν οι δυο κορυφές του Μικρού Προφήτη Ηλία και ένα μεγάλο τμήμα του Μεγάλου Βουνού και του Κόκκινου Βουνού.
Ακολουθεί μια πολύ μακρά περίοδος ηρεμίας και το 1500 π.Χ. (κατά άλλους το 1650 π.Χ.) έρχεται η μεγάλη καταστροφή. Η καταστροφή αυτή ήταν η μεγαλύτερη των τελευταίων 10.000 χρόνων και πιθανότατα αποτελεί και τη βάση των γραπτών του Πλάτωνα περί της χαμένης ηπείρου της Ατλαντίδας. Περίπου 30 κυβικά χλμ. μάγματος εκτοξεύθηκαν, στάχτη έπεσε σε μια μεγάλη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ενώ πιθανότατα, η έκρηξη αυτή προκάλεσε και την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού. Τα εκρηκτικά φαινόμενα που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακρήμνιση του τεράστιου ηφαιστειακού θόλου και τη δημιουργία έτσι της θηραϊκής καλδέρας, είναι γνωστά με την ονομασία «έκρηξη της κίσσηρης». Με την αποβολή της κίσσηρης δημιουργήθηκαν μεγάλα κενά κάτω από τη στέγη του ηφαιστείου, που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακρήμνιση ολόκληρου του ηφαιστειακού θόλου. Έτσι δημιουργήθηκαν τα 3 νησιά, η Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι, που περιβάλλουν τη νεοσχηματισμένη καλδέρα. Έτσι, η Σαντορίνη παίρνει την τελική της μορφή, χωρίς να έχουν ακόμα σχηματιστεί στη μεγάλη κεντρική θαλάσσια έκταση τα νησάκια του κέντρου, η Παλαιά και η Νέα Καμένη.
Ο Στράβωνας, για την ηφαιστειακή δράση του 197 π.Χ., γράφει ότι από το μέσο της απόστασης μεταξύ Θήρας και Θηρασιάς έβγαιναν φλόγες από το πέλαγος επί 4 ημέρες και από την ανύψωση του εδάφους σχηματίστηκε το νησί Ιερά, περιμέτρου περίπου 2 χλμ. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, κατά την ηφαιστειακή δράση του 19 μ.Χ., σχηματίστηκε ένα νέο νησί, η Θεία, σε απόσταση περίπου 300 μ. από την Ιερά, ένα μέρος του οποίου προσκολλήθηκε σε αυτήν. Κατά την έκρηξη του 46 μ.Χ. προκλήθηκε σεισμός που έγινε αισθητός στη βόρεια Κρήτη, ενώ οι ακτές της πλήγηκαν από κύμα τσουνάμι.
Αύξηση του μεγέθους της Παλαιάς Καμένης στο ανατολικό τμήμα της έγινε το 1457, κατά την έκρηξη του ηφαιστείου, την οποία προανήγγειλαν βίαιοι σεισμοί και τρομεροί υποχθόνιοι κρότοι. Το 1508 έγινε νέα έκρηξη προς το μέρος της Παλαιάς Καμένης και πάλι, ενώ η νήσος Μικρή Καμένη σχηματίστηκε ΒΑ της Παλαιάς από την έκρηξη το 1573. Το 1650, σε απόσταση 6,5 χλμ. ΒΑ του ακρωτηρίου Κολούμπο της Σαντορίνης, έγινε σφοδρότατη έκρηξη. Από τη λάβα σχηματίστηκε νησίδα, που λόγω της δράσης των κυμάτων διαβρώθηκε γρήγορα και στη θέση της παρέμεινε ύφαλος γνωστός ως Ύφαλος Κολούμπο, με κορυφή σε βάθος 19 μ. και βάση στο 300 μ.
Κατά την περίοδο από 6 Ιανουαρίου 1866 έως τον Οκτώβριο του 1870 σημειώνεται νέα ηφαιστειακή δράση, με αποτέλεσμα τον τετραπλασιασμό της Νέας Καμένης. Την 1η Φεβρουαρίου 1866, όταν τα φαινόμενα εντάθηκαν πολύ, άρχισε να εμφανίζεται στο μέσο του κόλπου Βουλκάνος, μαύρος βράχος που μεγάλωνε συνεχώς, ενώ κόκκινη λάμψη φώτιζε τη στήλη του λευκού ατμού και σχηματίστηκε έτσι νησίδα, που για τους λόγους αυτούς ονομάστηκε Άγιος Γεώργιος. Αργότερα σχηματίστηκε και άλλη νησίδα στο ΝΔ άκρο της Νέας Καμένης, που ονομάστηκε Αφρόεσσα και τελικά όλα ενώθηκαν με τη Νέα Καμένη.
Η περίοδος 1925-1928 είναι νέα περίοδος ηφαιστειακής δράσης, με πρώτη και κύρια φάση μεταξύ 11 Αυγούστου 1925 και Ιανουαρίου 1926, με αποτέλεσμα την οριστική ένωση της Μικρής με τη Νέα Καμένη. Η δεύτερη φάση πραγματοποιήθηκε μεταξύ 23 Ιανουαρίου και 17 Μαρτίου 1928. Η ηφαιστειακή δράση 1939-1941 πραγματοποιήθηκε με 5 εκρήξεις στη Νέα Καμένη μεταξύ 20 Αυγούστου 1939 και Ιουλίου 1941. Η ηφαιστειακή δράση, τέλος, του 1950 διήρκεσε από τις 10 Ιανουαρίου μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου και είχε σαν συνέπεια το σχηματισμό ηφαιστειακού δόμου σε απόσταση 220 μ. ανατολικά του κρατήρα του Αγίου Γεωργίου.
Ο ΒΕΖΟΥΒΙΟΣ
Ο Βεζούβιος βρίσκεται στη νότια Ιταλία, κοντά στις ακτές του κόλπου και της πόλης της Νάπολης. Το όρος, που υψώνεται στην πεδιάδα της Καμπανίας, έχει βάση με περίμετρο περίπου 48 χλμ. και καταλήγει σε δύο κορυφές, από τις οποίες η ψηλότερη είναι ο κώνος του Βεζούβιου. Η δραστηριότητα του ηφαιστείου άρχισε στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ. Η κορυφή του βουνού εκτινάσσεται από την έκρηξη με αποτέλεσμα οι πόλεις Ηράκλεια, Σταβία και Πομπηία να κατακλυστούν από βροχή στάχτης και λάσπης. Περίπου 2.000 άτομα σκοτώθηκαν. Μια νέα έκρηξη το 1631 καταστρέφει 5 πόλεις και προκαλεί το θάνατο σε περισσότερους από 3.000 ανθρώπους. Το 1794 μια βίαιη έκρηξη κατέστρεψε την πόλη Torre del Greco. Έπειτα από μια σειρά πολυάριθμων μικρότερων εκρήξεων, μια εξαιρετικά βίαιη έκρηξη, συνοδευόμενη από έντονη σεισμικότητα τον Απρίλιο του 1906, που διήρκεσε 10 μέρες, προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και το θάνατο σε 2.000 ανθρώπους. Από τότε, μικρότερης έντασης εκρήξεις σημειώνονται το 1913, το 1926, το 1929 και το 1944.
ΤΟ PELEE
Το ηφαίστειο Pelee, στη βόρεια Μαρτινίκα των Γαλλικών Αντιλών, έχει υψόμετρο περίπου 1.463 μ. Κατά την έκρηξη και τη σεισμική δραστηριότητα της 8ης Μαΐου 1902, καταστράφηκε η πόλη Saint-Pierre και σκοτώθηκαν 30.000 άτομα, σχεδόν όλα από ασφυξία, στην πόλη και στις γύρω περιοχές. Υπήρξε μόνο ένας επιζών, κάποιος κατάδικος που ήταν φυλακισμένος σε υπόγειο κελί. Προηγούμενες εκρήξεις είχαν σημειωθεί το 1792 και το 1851.
ΤΟ KRAKATAU
Το μικρό ηφαιστειακό νησί Krakatau βρίσκεται στη ΝΔ Ινδονησία μεταξύ των νήσων Ιάβα και Σουμάτρα. Μέχρι τη νύχτα της 26ης-27ης Αυγούστου 1883, το νησί κατείχε έκταση περίπου 47 τετρ. χλμ. Η έκρηξη είχε σαν αποτέλεσμα την καταπόντιση του μεγαλύτερου μέρους του νησιού. Τα κύματα που προκλήθηκαν από τον υποθαλάσσιο σεισμό και συνόδευσαν την έκρηξη είχαν μέγιστο ύψος 35 μ. και έφτασαν σε απόσταση 13.000 χλμ., προκαλώντας το θάνατο σε 36.000 άτομα. Η κύρια έκρηξη προκάλεσε το μεγαλύτερο θόρυβο που έχει ποτέ καταγραφεί στην ιστορία, αφού ακούστηκε σε απόσταση περίπου 4.800 χλμ. Το 1927 ηφαιστειακές εκρήξεις και σεισμικές δονήσεις στον ωκεάνιο πυθμένα οδήγησαν στη δημιουργία ενός νέου νησιού, στο ίδιο ακριβώς σημείο, που είναι γνωστό ως «παιδί του Krakatau» Το νέο νησί χέρσευσε το 1928 και μέχρι το 1973 έφτασε στα 190 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.
ΤΟ KILAUEA
Το ηφαίστειο Kilauea, το πιο ενεργό ηφαίστειο του κόσμου, βρίσκεται στο κεντρικό νησί της Χαβάης. Εντοπίζεται στο ΝΑ πρανές του μεγάλου ηφαιστειακού όρους Mauna Loa, σε ύψος 1.111 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και περισσότερο από 3.000 μ. χαμηλότερα από την κορυφή του όρους. Ο κρατήρας, μια μεγάλη κοιλότητα στο πρανές του βουνού, κατέχει έκταση 10 τετρ. χλμ., με πρανή ύψους από 60 έως 210 μ. Κατά τις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, μεγάλες ροές λάβας παρατηρήθηκαν κατά τα έτη 1920-1921, 1950, 1955, 1959, 1965 και 1969, οι οποίες συνοδεύτηκαν από ασθενή σεισμική σραστηριότητα. Ο πιο πρόσφατος εκρηκτικός κύκλος, ο μικρότερος στην ιστορία της Χαβάη, ξεκίνησε το 1983.
Η ΑΙΤΝΑ
Το ηφαίστειο της Αίτνας βρίσκεται στη νότια Ιταλία, στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Η βάση του όρους Αίτνα, του ψηλότερου ενεργού ηφαιστείου στην Ευρώπη, καλύπτει έκταση περίπου 1.605 τετρ. χλμ. και το ύψος του, που αλλάζει με το χρόνο, ήταν 3.323 μ. στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η Valle del Bove, μια άβυσσος πλάτους 4,8 χλμ. στην ανατολική πλευρά του όρους, είναι ο πρωτογενής κρατήρας. Η πρώτη καταγεγραμμένη έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας σημειώθηκε το 18ο αιώνα π.Χ. Από τότε έχουν καταγραφεί περίπου 90 εκρήξεις, οι οποίες συχνά συνοδεύονταν από σεισμική δραστηριότητα, με πιο καταστροφικές αυτή του 1169 μ.Χ., όταν η πόλη Catania καταστράφηκε με περίπου 15.000 απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, και αυτή του 1669 που προκάλεσε 20.000 θανάτους. Το 1928 δυο χωριά θάφτηκαν από το κύμα της λάβας και το 1947 δυο νέοι κρατήρες δημιουργήθηκαν από την επαναδραστηριοποίηση του ηφαιστείου.
ΤΟ ΣΤΡΟΜΠΟΛΙ
Το Στρόμπολι στην Ιταλία έχει διάμετρο 2 χλμ., υψόμετρο 900 μ. και είναι ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια παγκοσμίως. Βρίσκεται σε κατάσταση συνεχούς έκρηξης εδώ και περίπου 2.000 χρόνια, η οποία συνοδεύεται από ασθενή σεισμικότητα. Η συχνότητά τους είναι μεγάλη, ενώ οι μεγαλύτερες εκρήξεις και ροές λάβας είναι λιγότερο συχνές. Το 1919, 4 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 12 σπίτια καταστράφηκαν από μεγάλα τεμάχια που εκτοξεύθηκαν, μερικά από τα οποία ζύγιζαν περίπου 60 τόνους. Το 1930, κατά τη σφοδρότερη έκρηξη του ηφαιστείου τον πρηγούμενο αιώνα, 3 άτομα σκοτώθηκαν από τις ροές πυροκλαστικών.
ΤΟ PINATUBO
Το ηφαίστειο Pinatubo είναι ενεργό ηφαίστειο στις Φιλιππίνες, στο κεντρικό τμήμα της νήσου Luzon. Το όρος Pinatubo βρίσκεται περίπου 90 χλμ. βόρεια της Μανίλας. Μέχρι το 1991, το ηφαίστειο ήταν χαρακτηρισμένο ως ανενεργό, αφού δεν είχε δραστηροποιηθεί για 600 χρόνια. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1991 το ηφαίστειο εξερράγη αρκετές φορές, με παράλληλη σεισμική δραστηριότητα, εκτοξεύοντας εκατομμύρια τόνους στάχτης και άλλων ηφαιστειακών προϊόντων σε απόσταση 15.000 μ. στην ατμόσφαιρα. Πολύ από αυτό το ηφαιστειακό υλικό διασκορπίστηκε στην ανώτερη ατμόσφαιρα σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα τέλη του Αυγούστου 1991 υπολογίστηκε ότι 550 άτομα σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Μια νέα έκρηξη τον Αύγουστο του 1992 προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή. Το όρος έχει σήμερα ύψος 1.760 μ.
ΤΟ POPOCATEPETL
Το ηφαίστειο Popocatepetl βρίσκεται στο νότιο κεντρικό Μεξικό, στην Πολιτεία Puebla, κοντά στην Πόλη του Μεξικού. Πρόκειται για τη δεύτερη ψηλότερη κορυφή στο Μεξικό, με υψόμετρο 5.452 μ. και είναι σκεπασμένη με χιόνια. Ο κρατήρας έχει διάμετρο 612 μ. στο πιο φαρδύ σημείο και 400 μ. στην πιο στενή διατομή του, με μέγιστο βάθος 505 μ. Τον Ιούνιο του 1997 το ηφαίστειο είχε τη μεγαλύτερη έκρηξή του από το 1925. Εκτοξεύθηκε λάβα σε απόσταση 450 μ. στον αέρα και για πρώτη φορά στην ιστορία ηφαιστειακή στάχτη έπεσε στην Πόλη του Μεξικού, 70 χλμ. μακριά.
Η ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ
Το ηφαίστειο της Αγίας Ελένης είναι ένα ενεργό ηφαίστειο στα ΝΔ της πολιτείας Ουάσιγκτον. Το ηφαίστειο που παρέμενε ανενεργό από το 1857, άρχισε να δίνει σημεία επαναδραστηριοποίησης στις αρχές του 1980. Στις 18 Μαΐου εξερράγη με τέτοια ένταση, που η κορυφή του βουνού εκτινάχθηκε και ένα σύννεφο στάχτης και αερίων έφτασε σε υψόμετρο 19 χλμ., ενώ παρατηρήθηκε και αξιοσημείωτη σεισμική δραστηριότητα. Από την έκρηξη σκοτώθηκαν τουλάχιστον 60 άτομα και καταστράφηκε κάθε είδος ζωής σε μια περιοχή 180 χλμ., ενώ μια ακόμα μεγαλύτερη περιοχή καλύφθηκε αμέσως από στάχτη και θερμούς ατμούς. Μετά την έκρηξη, το ύψος του ηφαιστείου μειώθηκε από τα 2.950 μ. στα 2.549 μ.
Ηφαίστειο είναι το φυσικό σύστημα που αποτελείται από τη δίοδο μέσω της οποίας μάγμα, υλικό πετρωμάτων και αέρια από το εσωτερικό της Γης διαφεύγουν στην επιφάνεια, καθώς επίσης και από το ανάγλυφο που δημιουργείται ως αποτέλεσμα της έκρηξης.
Περίπου 50 ηφαίστεια κάθε χρόνο παρουσιάζουν εκρηκτική δραστηριότητα. Αν και είναι δύσκολο να υπολογιστεί ακριβώς, εκτιμάται ότι περίπου 500 είναι τα ενεργά ηφαίστεια στη Γη. Και από αυτά, το 80% εμφανίζεται στο λεγόμενο «δακτυλίδι της φωτιάς» που περιβάλλει τον Ειρηνικό ωκεανό, ο οποίος αντιστοιχεί σε μια τεράστια λιθοσφαιρική τεκτονική πλάκα.
Στη Μεσόγειο, τα ηφαίστεια τόσο του ελλαδικού όσο και του ιταλικού χώρου είναι αποτέλεσμα της σύγκλισης δύο πλακών, της ευρωπαϊκής που επωθείται και της αφρικανικής που υποβυθίζεται.
ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ POAS
Ήταν 7 η ώρα το πρωί και με αργά βήματα ανεβαίναμε το δαιδαλώδες μονοπάτι που οδηγούσε προς την κορυφή. Ο ιθαγενής οδηγός μάταια προσπαθούσε να μας εμψυχώσει για να τον ακολουθήσουμε και να μην εγκαταλείψουμε την προσπάθεια. Θα ήταν, έλεγε, μια μοναδική εμπειρία. Αλλά το οξυγόνο σιγά-σιγά ελαττωνόταν από το μεγάλο υψόμετρο, τα πόδια μας ήταν βαριά και οι πρώτες οσμές θειαφιού άρχισαν να διαχέονται στην ατμόσφαιρα.
Το ηφαίστειο Poas στην Κεντρική Αμερική είναι ένα από τα περίπου 500 ενεργά ηφαίστεια που υπάρχουν σε όλη τη Γη και βρίσκονται στη στεριά, αν και ο αριθμός τους είναι δύσκολο να καθοριστεί, επειδή δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε παύει ένα ηφαίστειο πραγματικά να υπάρχει. Από αυτά, περίπου 50 κάθε χρόνο παρουσιάζουν κάποια μορφή εκρηκτικής δραστηριότητας, όπως έντονη σεισμοηφαιστειακή δραστηριότητα, υδροθερμικές εκρήξεις, εκτόξευση πυροκλαστικών υλικών και λασπορροές, εκρήξεις και ροές λάβας.
Σύμφωνα με έναν παλιό μύθο, τα ηφαίστεια δεν είναι τίποτε άλλο παρά ανοιχτές πληγές της Γης, πληγές μέσα από τις οποίες ο πλανήτης μας ανασαίνει, ανανεώνεται, ωριμάζει, γερνάει...
Έπειτα από πολλές εκατοντάδες χρόνια ο μύθος αυτός σήμερα φαίνεται να επιβεβαιώνεται, αν σκεφτεί κανείς ότι ο συντριπτικός αριθμός ηφαιστείων στον πλανήτη διατάσσεται κατά μήκος των ορίων των λιθοσφαιρικών πλακών, δηλαδή την μεγάλων ραφών ή ουλών, που υπάρχουν εκεί που συνδέονται οι περίπου 12 τεκτονικές πλάκες που συγκροτούν το γήινο φλοιό και «επιπλέουν» πάνω σ’ ένα παχύρευστο υγρό που είναι το διάπυρο μάγμα. Οι τεκτονικές-λιθοσφαιρικές πλάκες κινούνται αργά, με ένα ρυθμό μερικών εκατοστών ανά έτος, επιδή παρασύρονται από τα ρεύματα και τις κινήσεις του παχύρρευστου διάπυρου υγρού του μανδύα.
Η Σαντορίνη, ο Βεζούβιος, η Αίτνα, το Στρόμπολι είναι μερικά ηφαίστεια αυτού του τύπου που έχουν προκαλέσει τεράστιες καταστροφές μέσα στην ιστορική περίοδο, με χιλιάδες θύματα και αλλαγή των πολιτικο-οικονομικών συνθηκών μέσα σε λίγες ώρες.
Ηφαίστεια που έχουν σηματοδοτήσει με την παρουσία τους και τη δραστηριότητά τους ολόκληρες ιστορικές περιόδους του πολιτισμού που αναπτύχθηκε πάνω στη Γη:
α) Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης περί το 1500 π.Χ. προκάλεσε το τέλος του μινωικού πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην Κρήτη, 150 χλμ. μακριά από το ηφαιστειακό κέντρο, ενώ είχε καθοριστικές επιπτώσεις σε όλο τον αιγυπτιακό χώρο.
.jpg)
Μια συνεχής πάλη επικράτησης, αλλά και μια συνεχής συνύπαρξη. Η φύση απέναντι στον άνθρωπο αμυνόμενη ή ο άνθρωπος απέναντι στη φύση παίρνοντας τους πιο πολύτιμους καρπούς της; Όπως όμως και να έχει, σήμερα για ένα είμαστε σίγουροι: έχουμε μπορέσει να αφουγκραστούμε τη φύση και, όσο και να μην το έχουμε κατορθώσει, προσπαθούμε να προφυλάξουμε αυτές τις περιοχές από την αλόγιστη εκμετάλλευση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.
Η ταξινόμηση των ηφαιστείων σε ενεργά, αδρανή και σβησμένα συχνά οδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις και συμπεράσματα, καθώς συνήθως δεν υπάρχει αξιόπιστος τρόπος καθορισμού τους για μεγάλες χρονικές περιόδους. Με βάση την αυξανόμενη εκρηξιμότητά τους τα ηφαίστεια ταξινομούνται σε:
Ηφαίστεια καλανδικού τύπου: Χαρακτηρίζονται από μεγάλης κλίμακας εκχύσεις λάβας μεγάλης κινητικότητας. Τα ηφαίστεια αυτού του τύπου εντοπίζονται σε περιοχές όπου ο γήινος φλοιός υπόκειται σε εφελκυστικό τεκτονικό καθεστώς και δημιουργούνται ασυνέχειες μεγάλου βάθους, μέσω των οποίων μετακινείται ελεύθερα η λάβα σχηματίζοντας έτσι εκτεταμένα καλύμματα.
+1.jpg)
+1.jpg)
Ηφαίστεια Πλίνιου τύπου: Οι εκρήξεις αυτού του τύπου περιλαμβάνουν τις πιο βίαιες εκτοξεύσεις αερίων, καθώς απελευθερώνονται. Το ηφαιστειακό νέφος εκτείνεται αρκετά χιλιόμετρα.
Ηφαίστεια τύπου Πελέ: Πρόκειται για το δυνητικά περισσότερο καταστροφικό παράδειγμα. Η απελευθέρωση των πολύ εκρηκτικών υλικών παρεμποδίζεται από την παρουσία ενός δόμου συμπαγούς λάβας πάνω από τον κύριο ηφαιστειακό αγωγό. Το μάγμα που βρίσκεται υπό συμπίεση, ακολουθώντας κάποια ασυνέχεια, προκαλεί νέο άνοιγμα απ’ όπου και απελευθερώνεται βίαια πλευρικά καταστρέφοντας σχεδόν οτιδήποτε στο πέρασμά του.
Η ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης, ίσως του πιο φημισμένου ηφαιστείου στον κόσμο, αρχίζει με το τέλος του Κατώτερου Πλειστοκαίνου, δηλαδή την εποχή του πρώτου σχηματισμού των νησιών του Αιγαίου. Το αρχικό νησί ήταν η σημερινή περιοχή του Προφήτη Ηλία της Θήρας. Τα αρχαιότερα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται στο νότιο τμήμα του νησιού, στην περιοχή του Ακρωτηρίου. Πολύ αργότερα, και αφού είχε επικρατήσει ηρεμία στην περιοχή του Ακρωτηρίου, βορειότερα, και σε απόσταση 3.200 μ. από το Ακρωτήρι, αρχίζει τη δραστηριότητά του το ηφαίστειο της Θήρας, που ήταν στην αρχή υποθαλάσσιο. Οι μεγάλες ποσότητες των ηφαιστειακών υλικών που εκτοξεύτηκαν κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος της Θήρας, με αποτέλεσμα το υποθαλάσσιο ηφαίστειο να αναδυθεί και να ενωθεί με το υπόλοιπο νησί.
Ακολουθεί μια πολύ μακρά περίοδος ηρεμίας και το 1500 π.Χ. (κατά άλλους το 1650 π.Χ.) έρχεται η μεγάλη καταστροφή. Η καταστροφή αυτή ήταν η μεγαλύτερη των τελευταίων 10.000 χρόνων και πιθανότατα αποτελεί και τη βάση των γραπτών του Πλάτωνα περί της χαμένης ηπείρου της Ατλαντίδας. Περίπου 30 κυβικά χλμ. μάγματος εκτοξεύθηκαν, στάχτη έπεσε σε μια μεγάλη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ενώ πιθανότατα, η έκρηξη αυτή προκάλεσε και την καταστροφή του μινωικού πολιτισμού. Τα εκρηκτικά φαινόμενα που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακρήμνιση του τεράστιου ηφαιστειακού θόλου και τη δημιουργία έτσι της θηραϊκής καλδέρας, είναι γνωστά με την ονομασία «έκρηξη της κίσσηρης». Με την αποβολή της κίσσηρης δημιουργήθηκαν μεγάλα κενά κάτω από τη στέγη του ηφαιστείου, που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατακρήμνιση ολόκληρου του ηφαιστειακού θόλου. Έτσι δημιουργήθηκαν τα 3 νησιά, η Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι, που περιβάλλουν τη νεοσχηματισμένη καλδέρα. Έτσι, η Σαντορίνη παίρνει την τελική της μορφή, χωρίς να έχουν ακόμα σχηματιστεί στη μεγάλη κεντρική θαλάσσια έκταση τα νησάκια του κέντρου, η Παλαιά και η Νέα Καμένη.
Το πρώτο τμήμα της Νέας Καμένης σχηματίστηκε κατά τις εκρήξεις της περιόδου 1707-1711 και αργότερα ενώθηκε με τη Μικρή Καμένη. Η έξοδος της λάβας συνεχίστηκε σιγά και αθόρυβα και σχηματίστηκε έτσι το Ασπρονήσι. Η έξοδος της λάβας συνεχίστηκε μέχρι το 1712 και αυτά τα δύο μικρά νησιά, το Μαυρονήσι και το Ασπρονήσι, ενώθηκαν για να σχηματίσουν τη Νέα Καμένη.
Ο Βεζούβιος βρίσκεται στη νότια Ιταλία, κοντά στις ακτές του κόλπου και της πόλης της Νάπολης. Το όρος, που υψώνεται στην πεδιάδα της Καμπανίας, έχει βάση με περίμετρο περίπου 48 χλμ. και καταλήγει σε δύο κορυφές, από τις οποίες η ψηλότερη είναι ο κώνος του Βεζούβιου. Η δραστηριότητα του ηφαιστείου άρχισε στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ. Η κορυφή του βουνού εκτινάσσεται από την έκρηξη με αποτέλεσμα οι πόλεις Ηράκλεια, Σταβία και Πομπηία να κατακλυστούν από βροχή στάχτης και λάσπης. Περίπου 2.000 άτομα σκοτώθηκαν. Μια νέα έκρηξη το 1631 καταστρέφει 5 πόλεις και προκαλεί το θάνατο σε περισσότερους από 3.000 ανθρώπους. Το 1794 μια βίαιη έκρηξη κατέστρεψε την πόλη Torre del Greco. Έπειτα από μια σειρά πολυάριθμων μικρότερων εκρήξεων, μια εξαιρετικά βίαιη έκρηξη, συνοδευόμενη από έντονη σεισμικότητα τον Απρίλιο του 1906, που διήρκεσε 10 μέρες, προκάλεσε μεγάλες καταστροφές και το θάνατο σε 2.000 ανθρώπους. Από τότε, μικρότερης έντασης εκρήξεις σημειώνονται το 1913, το 1926, το 1929 και το 1944.
Το ηφαίστειο Pelee, στη βόρεια Μαρτινίκα των Γαλλικών Αντιλών, έχει υψόμετρο περίπου 1.463 μ. Κατά την έκρηξη και τη σεισμική δραστηριότητα της 8ης Μαΐου 1902, καταστράφηκε η πόλη Saint-Pierre και σκοτώθηκαν 30.000 άτομα, σχεδόν όλα από ασφυξία, στην πόλη και στις γύρω περιοχές. Υπήρξε μόνο ένας επιζών, κάποιος κατάδικος που ήταν φυλακισμένος σε υπόγειο κελί. Προηγούμενες εκρήξεις είχαν σημειωθεί το 1792 και το 1851.
Το μικρό ηφαιστειακό νησί Krakatau βρίσκεται στη ΝΔ Ινδονησία μεταξύ των νήσων Ιάβα και Σουμάτρα. Μέχρι τη νύχτα της 26ης-27ης Αυγούστου 1883, το νησί κατείχε έκταση περίπου 47 τετρ. χλμ. Η έκρηξη είχε σαν αποτέλεσμα την καταπόντιση του μεγαλύτερου μέρους του νησιού. Τα κύματα που προκλήθηκαν από τον υποθαλάσσιο σεισμό και συνόδευσαν την έκρηξη είχαν μέγιστο ύψος 35 μ. και έφτασαν σε απόσταση 13.000 χλμ., προκαλώντας το θάνατο σε 36.000 άτομα. Η κύρια έκρηξη προκάλεσε το μεγαλύτερο θόρυβο που έχει ποτέ καταγραφεί στην ιστορία, αφού ακούστηκε σε απόσταση περίπου 4.800 χλμ. Το 1927 ηφαιστειακές εκρήξεις και σεισμικές δονήσεις στον ωκεάνιο πυθμένα οδήγησαν στη δημιουργία ενός νέου νησιού, στο ίδιο ακριβώς σημείο, που είναι γνωστό ως «παιδί του Krakatau» Το νέο νησί χέρσευσε το 1928 και μέχρι το 1973 έφτασε στα 190 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.
Το ηφαίστειο Kilauea, το πιο ενεργό ηφαίστειο του κόσμου, βρίσκεται στο κεντρικό νησί της Χαβάης. Εντοπίζεται στο ΝΑ πρανές του μεγάλου ηφαιστειακού όρους Mauna Loa, σε ύψος 1.111 μ. πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και περισσότερο από 3.000 μ. χαμηλότερα από την κορυφή του όρους. Ο κρατήρας, μια μεγάλη κοιλότητα στο πρανές του βουνού, κατέχει έκταση 10 τετρ. χλμ., με πρανή ύψους από 60 έως 210 μ. Κατά τις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, μεγάλες ροές λάβας παρατηρήθηκαν κατά τα έτη 1920-1921, 1950, 1955, 1959, 1965 και 1969, οι οποίες συνοδεύτηκαν από ασθενή σεισμική σραστηριότητα. Ο πιο πρόσφατος εκρηκτικός κύκλος, ο μικρότερος στην ιστορία της Χαβάη, ξεκίνησε το 1983.
Το ηφαίστειο της Αίτνας βρίσκεται στη νότια Ιταλία, στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Η βάση του όρους Αίτνα, του ψηλότερου ενεργού ηφαιστείου στην Ευρώπη, καλύπτει έκταση περίπου 1.605 τετρ. χλμ. και το ύψος του, που αλλάζει με το χρόνο, ήταν 3.323 μ. στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η Valle del Bove, μια άβυσσος πλάτους 4,8 χλμ. στην ανατολική πλευρά του όρους, είναι ο πρωτογενής κρατήρας. Η πρώτη καταγεγραμμένη έκρηξη του ηφαιστείου της Αίτνας σημειώθηκε το 18ο αιώνα π.Χ. Από τότε έχουν καταγραφεί περίπου 90 εκρήξεις, οι οποίες συχνά συνοδεύονταν από σεισμική δραστηριότητα, με πιο καταστροφικές αυτή του 1169 μ.Χ., όταν η πόλη Catania καταστράφηκε με περίπου 15.000 απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, και αυτή του 1669 που προκάλεσε 20.000 θανάτους. Το 1928 δυο χωριά θάφτηκαν από το κύμα της λάβας και το 1947 δυο νέοι κρατήρες δημιουργήθηκαν από την επαναδραστηριοποίηση του ηφαιστείου.
Το Στρόμπολι στην Ιταλία έχει διάμετρο 2 χλμ., υψόμετρο 900 μ. και είναι ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια παγκοσμίως. Βρίσκεται σε κατάσταση συνεχούς έκρηξης εδώ και περίπου 2.000 χρόνια, η οποία συνοδεύεται από ασθενή σεισμικότητα. Η συχνότητά τους είναι μεγάλη, ενώ οι μεγαλύτερες εκρήξεις και ροές λάβας είναι λιγότερο συχνές. Το 1919, 4 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 12 σπίτια καταστράφηκαν από μεγάλα τεμάχια που εκτοξεύθηκαν, μερικά από τα οποία ζύγιζαν περίπου 60 τόνους. Το 1930, κατά τη σφοδρότερη έκρηξη του ηφαιστείου τον πρηγούμενο αιώνα, 3 άτομα σκοτώθηκαν από τις ροές πυροκλαστικών.
Το ηφαίστειο Pinatubo είναι ενεργό ηφαίστειο στις Φιλιππίνες, στο κεντρικό τμήμα της νήσου Luzon. Το όρος Pinatubo βρίσκεται περίπου 90 χλμ. βόρεια της Μανίλας. Μέχρι το 1991, το ηφαίστειο ήταν χαρακτηρισμένο ως ανενεργό, αφού δεν είχε δραστηροποιηθεί για 600 χρόνια. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1991 το ηφαίστειο εξερράγη αρκετές φορές, με παράλληλη σεισμική δραστηριότητα, εκτοξεύοντας εκατομμύρια τόνους στάχτης και άλλων ηφαιστειακών προϊόντων σε απόσταση 15.000 μ. στην ατμόσφαιρα. Πολύ από αυτό το ηφαιστειακό υλικό διασκορπίστηκε στην ανώτερη ατμόσφαιρα σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα τέλη του Αυγούστου 1991 υπολογίστηκε ότι 550 άτομα σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Μια νέα έκρηξη τον Αύγουστο του 1992 προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή. Το όρος έχει σήμερα ύψος 1.760 μ.
Το ηφαίστειο Popocatepetl βρίσκεται στο νότιο κεντρικό Μεξικό, στην Πολιτεία Puebla, κοντά στην Πόλη του Μεξικού. Πρόκειται για τη δεύτερη ψηλότερη κορυφή στο Μεξικό, με υψόμετρο 5.452 μ. και είναι σκεπασμένη με χιόνια. Ο κρατήρας έχει διάμετρο 612 μ. στο πιο φαρδύ σημείο και 400 μ. στην πιο στενή διατομή του, με μέγιστο βάθος 505 μ. Τον Ιούνιο του 1997 το ηφαίστειο είχε τη μεγαλύτερη έκρηξή του από το 1925. Εκτοξεύθηκε λάβα σε απόσταση 450 μ. στον αέρα και για πρώτη φορά στην ιστορία ηφαιστειακή στάχτη έπεσε στην Πόλη του Μεξικού, 70 χλμ. μακριά.
Το ηφαίστειο της Αγίας Ελένης είναι ένα ενεργό ηφαίστειο στα ΝΔ της πολιτείας Ουάσιγκτον. Το ηφαίστειο που παρέμενε ανενεργό από το 1857, άρχισε να δίνει σημεία επαναδραστηριοποίησης στις αρχές του 1980. Στις 18 Μαΐου εξερράγη με τέτοια ένταση, που η κορυφή του βουνού εκτινάχθηκε και ένα σύννεφο στάχτης και αερίων έφτασε σε υψόμετρο 19 χλμ., ενώ παρατηρήθηκε και αξιοσημείωτη σεισμική δραστηριότητα. Από την έκρηξη σκοτώθηκαν τουλάχιστον 60 άτομα και καταστράφηκε κάθε είδος ζωής σε μια περιοχή 180 χλμ., ενώ μια ακόμα μεγαλύτερη περιοχή καλύφθηκε αμέσως από στάχτη και θερμούς ατμούς. Μετά την έκρηξη, το ύψος του ηφαιστείου μειώθηκε από τα 2.950 μ. στα 2.549 μ.
Ευθύμιος Λ. Λέκκας
αν. καθηγητής Γεωλογίας
Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου