Οι κύλινδροι της Νεκράς Θάλασσας

Στο νεαρό Βεδουίνο βοσκό, Μοχάμεντ Αντ Ντίμπα, χρωστάμε μια από τις πιο σημαντικές και πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις του 20ου αιώνα. Ποιος ξέρει; Αν δεν έχανε την κατσίκα του εκείνη την ανοιξιάτική μέρα του 1947, ίσως το γεγονός αυτό να μην είχε συμβεί.
Ψάχνοντας πάνω στους γυμνούς βράχους στα ΒΔ της Νεκράς Θάλασσας, άρχισε να ρίχνει μερικές πέτρες, μήπως κι η κατσίκα του φανεί κάπου. Αντί όμως γι’ αυτό κάτι άλλο συνέβη. Η πέτρα χτύπησε κάπου μέσα στους βράχους και έκανε έναν ασυνήθιστο χτύπο. Του φάνηκε σαν να έσπασαν κεραμίδια. Σκαρφάλωσε πάνω στα βράχια και μπήκε στη σπηλιά. Είδε πιθάρια μπροστά του και σπασμένα κεραμίδια. Ο νους του πήγε σε κάποιο κρυμμένο θησαυρό. Δεν τόλμησε όμως να προχωρήσει. Πήγε και φανέρωσε το μυστικό σε κάποιους φίλους του, από την ίδια φυλή των Τα-Αμίρεχ. Την επομένη πήγαν μαζί του, αλλά δεν βρήκαν ούτε χρυσάφι, ούτε κοσμήματα. Το μόνο που βρήκαν ήταν μερικά άδεια πιθάρια και κυλίνδρους από παμπάλαιο δέρμα και πάπυρο τυλιγμένο σε μισοσαπισμένο πανί. Αγανακτισμένοι τα πετούν κάτω και μάλιστα μερικά τα ποδοπάτησαν. Μετά όμως σκέφτηκαν, ότι αυτά τα παλιά και φθαρμένα δέρματα ίσως να έχουν κάποια αξία, και τα πήραν. Από δω αρχίζει η περιπέτεια των χειρογράφων της Νεκράς Θάλασσας. Για κάμποσο καιρό ο βοσκός τα κουβαλούσε μαζί του. Όταν αργότερα η φυλή του έστησε τις σκηνές της κοντά στη Βηθλεέμ ο βοσκός θυμήθηκε ένα γνωστό του μπακάλη, τον Καντό. Από αυτόν οι Βεδουίνοι αγόραζαν συχνά τρόφιμα. Μόλις εκείνος τα είδε έκανε τον αδιάφορο, αλλά η καρδιά του από μέσα χτυπούσε: «Παλιό δέρμα, δόξα να έχει ο Θεός, γεμάτο είναι το μαγαζί». Και ο βοσκός παρατήρησε: «Μα, έχουν μέσα και γράμματα», αλλά ο πονηρός μπακάλης απάντησε: «Τι με αυτό; Ποιος μπορεί να τα διαβάσει; Έπειτα, μήπως το δέρμα παίρνει αξία με τα γράμματα; Αλλά δε βαριέσαι, ίσως χρειαστούν για τίποτα μπαλώματα!» Και τα πήρε, χωρίς να δώσει στο βοσκό σχεδόν τίποτε. Δεν παρέλειψε όμως να τον ρωτήσει πού τα βρήκε και να μάθει ακριβώς.
Πέρασε καιρός και τα χειρόγραφα ήταν στο μπακάλικο του Καντό. Μια μέρα, ενώ τα κοίταζε, σκέφτηκε να τα πάει στους μοναχούς στο μοναστήρι του Αγίου Μάρκου στην Ιερουσαλήμ. Έτσι έφτασαν στα χέρια του μητροπολίτη Σαμουήλ, που μιας και δεν μπορούσε να τα διαβάσει, άρχισε σιγά - σιγά να τα παρουσιάζει σε ειδικούς, χωρίς βέβαια και να αποκαλύπτει που τα βρήκε. Όταν κατάλαβε την αξία τους και ότι μπορεί να είναι πολύ παλιά, δε δίστασε να τα μεταφέρει στην Αμερική, όπου, όπως λέγεται, τα πούλησε για 250.000 δολάρια. Αργότερα, όταν έγινε πια βέβαιο περί τίνος επρόκειτο, η ισραηλινή κυβέρνηση διέθεσε 1.000.00 δολάρια για να τα ξαναφέρει πίσω στο Ισραήλ.
Πριν όμως τα χειρόγραφα ταξιδέψουν για την Αμερική, ένας κύλινδρος έπεσε στα χέρια του καθηγητή της αρχαιολογίας του πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ Ελεάζαρ Σούκενικ. Μόλις ο καθηγητής είδε για λίγο το περιεχόμενό του, έφυγε αμέσως για τη Βηθλεέμ. Πρέπει να ήρθε σε επαφή με τον Καντό. Το βέβαιο είναι ότι γύρισε στην Ιερουσαλήμ με τρεις νέους κυλίνδρους. Πού αλλού θα μπορούσε να τους βρει; Άρχισε αμέσως τη μελέτη και την έρευνα. Την 1η Δεκεμβρίου 1947 έγραφε στο ημερολόγιό του: «Φοβάμαι να αφήσω ελεύθερο τον εαυτό μου σε σκέψεις. Ίσως, όμως να πρόκειται για τη μεγαλύτερη ανακάλυψη που έγινε έως τώρα στην Παλαιστίνη, για μια ανακάλυψη που ήταν εντελώς απροσδόκητη για όλον τον επιστημονικό κόσμο».
Στο μεταξύ, ένας από τους πιο ειδικούς καθηγητές του Πανεπιστημίου Τζων Χόπκινς στην Αμερική, ο Β.Φ. Όλμπραϊτ, έστειλε στο νεαρό επιστήμονα Τρέβερ, που βρισκόταν στην Ιερουσαλήμ για τη μελέτη των χειρογράφων, το εξής τηλεγράφημα: «Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια μεγαλειώδη ανακάλυψη. Καμιά αμφιβολία δεν υπάρχει για τη γνησιότητα των κειμένων και για τη σημασία τους» και μάλιστα προσδιορίζει και την ηλικία τους, στο 100 π.Χ.
Τώρα που η ανακάλυψη έγινε γνωστή, η τιμή των δερμάτινων κυλίνδρων έφτασε μια λίρα το τετραγωνικό εκατοστό. Επιστήμονες και ντόπιοι άρχισαν τις έρευνες σε όλη την περιοχή γύρω από τη Νεκρά Θάλασσα, ακόμα και στους λόφους της Ιουδαίας. Όλα τα απάτητα έως τότε μέρη ερευνήθηκαν. Δεν έμεινε σπήλαιο στο οποίο να μη μπουν. Το αποτέλεσμα ήταν να έλθει στο φως πληθώρα χειρογράφων και αποσπασμάτων της Π. Διαθήκης, για τα οποία ακόμα δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Και ίσως άλλα έλθουν ακόμα στο φως.

ΤΙ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ
Ο αριθμός των κυλίνδρων ή κομματιών που μάζεψαν οι Βεδουίνοι από τα σπήλαια του Κουμράν το 1947, ήταν έντεκα. Μόνον έξι από αυτά αποτελούν ξεχωριστές συγγραφές. Υπάρχουν όμως δύο εκδόσεις, από το ίδιο έργο που αποτελούν στην ουσία, ένα έργο κι έτσι έχουμε συνολικά επτά χειρόγραφα. Αυτό εννοούμε όταν λέμε οι επτά κύλινδροι της Νεκράς Θάλασσας.
Όταν οι επιστήμονες μιλούν έτσι για ένα χειρόγραφο, δεν εννοούν το πρωτότυπο, το αρχικό. Μπορεί να είναι αντίγραφο ενός άλλου αντίγραφου και αυτό κάποιου άλλου κλπ. Στην περίπτωση των κυλίνδρων, είναι πολύ πιθανόν ότι όλα να είναι αντίγραφα, αν και μερικά από τα χειρόγραφα, που δεν έχουν καθαρά Βιβλικό περιεχόμενο, μπορεί να πει κανείς ότι είναι τα γνήσια και αρχικά εκείνα έργα που γράφηκαν κάποτε για πρώτη φορά. Και μάλιστα αυτό ισχύει, δυστυχώς, για εκείνα τα χειρόγραφα που είναι εντελώς θρυμματισμένα.
1. Το πιο μακροσκελές από τα χειρόγραφα, είναι γνωστό σαν «ο Κύλινδρος του Ησαΐα του Αγίου Μάρκου». Λέγεται έτσι επειδή είναι ένα από τα χειρόγραφα που αγοράστηκαν από τον μητροπολίτη Σαμουήλ κι έμειναν στο μοναστήρι του Αγίου Μάρκου.
Είναι γραμμένο πάνω σε λωρίδες από δέρμα που έχουν ενωθεί μεταξύ τους στις άκρες για να αποτελέσουν ένα ενιαίο σύνολο. Έχει πλάτος περίπου 35 εκατοστά και μήκος περίπου 8 μέτρα. Φυλάγεται στο Μουσείο της Βίβλου στην Ιερουσαλήμ, που χτίστηκε ακριβώς για τα χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας και έχει το σχήμα πιθαριού.

Αν και είναι πολύ φθαρμένο, έχει συγκολληθεί προσεκτικά, ώστε η κατάστασή του να θεωρείται καλή. Το κείμενο είναι στην εβραϊκή γλώσσα και στις 54 στήλες του περιέχει όλο το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα. Υπάρχουν σύμβολα στο περιθώριο, που ακόμα δεν έχει γίνει γνωστή η σημασία τους. Πιθανόν τα σύμβολα αυτά να ήταν ενδείξεις για τη χρήση των χειρογράφων σε δημόσιες αναγνώσεις ή για λειτουργικούς σκοπούς.
Αν και το κείμενο διαφέρει σε λεπτομέρειες σε σχέση με το Μασωριτικό κείμενο, από το οποίο έχουν γίνει οι νεώτερες ξενόγλωσσες μεταφράσεις της Π. Διαθήκης, μπορούμε να πούμε ότι είναι ουσιαστικά το ίδιο.
Αυτός είναι ο αρχαιότερος κύλινδρος και το αρχαιότερο πλήρες γνωστό χειρόγραφο, που περιέχει ολόκληρο βιβλίο της Βίβλου.
2. Ένας από τους κυλίνδρους που έχει αγοραστεί από τον καθηγητή Ελεάζαρ Σούκενικ, είναι επίσης ένα χειρόγραφο του Ησαΐα, αλλά δεν είναι πλήρες και είναι πιο πολύ φθαρμένος. Είναι γνωστός σαν «ο Κύλινδρος του Ησαΐα του Εβραϊκού Πανεπιστημίου», για να διακρίνεται από αυτόν του Αγίου Μάρκου. Αποτελείται από ένα μεγάλο κομμάτι που περιέχει το μεγαλύτερο περιεχόμενο από τα κεφάλαια 38-66 μέχρι το τέλος. Μερικά άλλα μικρότερα κομμάτια περιέχουν αποσπάσματα από προηγούμενα κεφάλαια. Το κείμενο του κυλίνδρου αυτού βρίσκεται πιο κοντά προς το Μασωριτικό. Οι κύλινδροι του Ησαΐα δε χρειάζεται να περιγραφούν περισσότερο γιατί το περιεχόμενό τους είναι το ίδιο με εκείνο που έχουμε στην Αγία Γραφή.
3. Ένα τρίτο χειρόγραφο, από τη συλλογή του μητροπολίτη Σαμουήλ, είναι ένα Μιντράς στο βιβλίο του Αβακκούμ. Μιντράς είναι μια εξήγηση ή ένα σχόλιο πάνω στο ιερό κείμενο, αλλά με τέτοιο τρόπο που στο σύγχρονο πνεύμα να φαίνεται παράξενος. Κι είναι ο ειδικός και ιδιαίτερος τρόπος σχολιασμού αυτού του κειμένου και μάλιστα οι αναφορές του στο Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης, που έχουν δημιουργήσει τόσες αντιγνωμίες μεταξύ των ερευνητών.
Ο κύλινδρος του Αβακκούμ έχει μόνο 1,5 μέτρο μήκος και λιγότερο από 15 εκατοστά πλάτος. Η αρχή του λείπει κι υπάρχουν εδώ κι εκεί τρύπες στο κείμενο, αλλά γενικά μπορεί να ειπωθεί ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση.
Πρέπει να προσθέσουμε, ότι το βιβλίο του Αβακκούμ έχει δημιουργήσει πολλές δυσκολίες ήδη, ακόμα και χωρίς αυτό το Μιντράς. Στη μορφή που εμφανίζεται στη Βίβλο, πρέπει να έχει γραφεί περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. ή ίσως δύο αιώνες αργότερα. Μπορούσε κάλλιστα να είναι μια προειδοποίηση για την επερχόμενη εισβολή των Χαλδαίων, σαν όργανα μιας θεϊκής παιδαγωγικής ή ανταπόδοσης. Ακόμα, αυτή η εκδίκηση ή τιμωρία θα μπορούσε να είναι από τους Μακεδόνες υπό τον Μ. Αλέξανδρο. Η αρχαιότερη χρονολογία γίνεται αποδεκτή σαν η πιο φυσική και πιο αιτιολογημένη.
Πάντως, τα περιεχόμενα στον κύλινδρο του Αβακκούμ βρίσκουν εφαρμογή σε γεγονότα μεταγενέστερα από εκείνα που ο συγγραφέας είχε υπόψη του, όταν έγραφε το βιβλίο. Για παράδειγμα, το Αβακκούμ 1:4 έχει ως εξής σύμφωνα με τον κύλινδρο: «Γι’ αυτό ο νόμος είναι αργός», ακολουθεί η εξήγηση: «Αυτό σημαίνει ότι αυτοί απέρριψαν το Νόμο του Θεού» και μετά από το υπόλοιπο χωρίο που απομένει, υπάρχει η εξήγηση: «Αυτό εννοεί, ότι ο ασεβής άνθρωπος, είναι ο ασεβής ιερέας και ο δίκαιος άνθρωπος είναι ο Διδάσκαλος της Δικαιοσύνης». Αυτή είναι η πρώτη από τις αναφορές στον Διδάσκαλο της Δικαιοσύνης και υπάρχουν άλλες έξι.
4. Ένα τέταρτο χειρόγραφο (από τη συλλογή του μητροπολίτη Σαμουήλ) λέγεται «Εγχειρίδιο Πειθαρχίας ή Κανονισμός της Κοινότητας», όπως το ονόμασε ο καθηγητής Σούκενικ και ο τίτλος αυτός ταιριάζει και ανταποκρίνεται πιο πολύ στο περιεχόμενο του χειρογράφου.
Αυτό είναι το χειρόγραφο που ήταν χωρισμένο σε δύο κυλίνδρους. Ενωμένα και τα δυο κομμάτια έχουν περίπου 1,8 μέτρα μήκος και 25 εκατοστά πλάτος. Το αρχικό πρέπει να έχει ακόμα κάτι περισσότερο από 30 εκατοστά μάκρος. Το δέρμα αυτού του κυλίνδρου είναι κατώτερης ποιότητας σε σχέση με τα άλλα, αλλά δεν έχει χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ, γι’ αυτό και διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Ανάμεσα στα κομμάτια που βρίσκονται στο Μουσείο είναι δυο στήλες, όχι πλήρεις, που όπως πιστεύεται ήταν κάποτε μέρος αυτού του χειρόγραφου. Αυτές ανήκουν στην αρχή του χειρόγραφου, αλλά λείπει ένα κομμάτι πριν από αυτές για να αποκαταστήσουμε πλήρως την αρχή.
Το αρχικό μέρος αυτού του χειρόγραφου αναφέρεται «στη συνθήκη της σταθερής αγάπης» κατά την οποία τα μέλη μιας αφιερωμένης κοινότητας είναι ενωμένα με τον Θεό. Μετά ακολουθεί μια έκθεση με «τα δύο πνεύματα στον άνθρωπο», το πνεύμα του φωτός και της αλήθειας και το ανταγωνιστικό, «του σκότους και της πλάνης». Μετά έρχονται οι Κανόνες της Τάξης, που αναφέρονται με λεπτομέρειες στις προϋποθέσεις της εισόδου κάποιου στην κοινότητα και στις τιμωρίες που θα έπρεπε να επιβληθούν σε όσους παραβαίνουν τους Κανόνες. Και το χειρόγραφο τελειώνει με ένα μεγάλο ψαλμό ευχαριστίας.
5. Το πέμπτο χειρόγραφο, με τη σειρά που τα περιγράφουμε εδώ, ονομάζεται «ο πόλεμος των υιών του Φωτός με τους υιούς του Σκότους». Ανήκει στη συλλογή του καθηγητή Σούκενικ και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Ο κύλινδρος αυτός έχει μήκος 2,7 μέτρα και 15 εκατοστά πλάτος και διατηρεί ακόμα τις ραφές του. Περιγράφει μάλλον με γλαφυρότητα την πάλη μεταξύ του δίκαιου και του άδικου και φαίνεται απίθανο να αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός. Ίσως είναι εσχατολογικό βιβλίο, ανάλογο με το βιβλίο της Αποκάλυψης της Κ. Διαθήκης.
6. Έκτο έρχεται το χειρόγραφο «Ευχαριστήριοι Ψαλμοί» (είναι κι αυτό από τη συλλογή του καθηγητή Σούκενικ). Οι «ευχαριστήριοι ψαλμοί» όταν αγοράστηκαν ήταν σε τέσσερα δέρματα, τρία από τα οποία ήταν τυλιγμένα μαζί. Το τέταρτο ήταν πολύ δύσκολο να ανοιχθεί και είναι το τελευταίο που ξετυλίχθηκε. Ο μέσος όρος του πλάτους αυτών των χειρογράφων είναι 30 εκατοστά. Υπάρχουν αποσπάσματα από είκοσι ψαλμούς που είναι όμοιοι με εκείνους της Π. Διαθήκης. Και σαν φιλολογικό έργο είναι κάτι το ανώτερο και υπέροχο.
7. Ο έβδομος και τελευταίος κύλινδρος (συλλογή μητροπολίτου Σαμουήλ) ονομάστηκε «Κύλινδρος Λάμεχ» πριν ακόμα ανοιχθεί, γιατί από το λίγο γράψιμο που οι επιστήμονες μπορούσαν να δουν, νόμισαν ότι μπορεί να ήταν η χαμένη «Αποκάλυψη του Λάμεχ». Τώρα που ο κύλινδρος έχει ξετυλιχθεί, φαίνεται ότι η άποψη αυτή ήταν λανθασμένη. Εξάλλου αμφισβητείται το αν υπήρξε ποτέ τέτοιο βιβλίο.
Ο κύλινδρος αυτός, που είναι γραμμένος στα Αραμαϊκά κι όχι στα Εβραϊκά, μπορεί να ονομαστεί «ο Αραμαϊκός Κύλινδρος», μέχρι να του δοθεί κάποιο άλλο όνομα. Περιέχει κεφάλαια από το βιβλίο της Γένεσης που έχουν διαπλατυνθεί κι εξωραϊστεί με εισαγωγές από υλικό που φαίνεται να προέρχεται από κάποια εθιμοτυπική παράδοση.
Εκτός από τους επτά κυλίνδρους που είναι από δέρμα, υπάρχουν και άλλοι δύο χάλκινοι που βρέθηκαν σε μια σπηλιά, στα βόρεια του Κουμράν. Οι κύλινδροι αυτοί ανοίχθηκαν προσεχτικά, μετά από σειρά χημικών πειραμάτων στο Κολλέγιο Τεχνολογίας του Μάντσεστερ, το 1955-56. Έχουν έναν περίεργο κατάλογο κρυμμένων θησαυρών. Μεταξύ των άλλων υπάρχει μια αναφορά για την κολυμβήθρα Βηθεσδά, μαρτυρία που έρχεται σαν μια απόδειξη της αξιοπιστίας του 4ου Ευαγγελίου (Ιωάν.5:2).
Η ανακάλυψη των χειρογράφων της Νεκράς Θάλασσας είναι κάτι περισσότερο από ένα επιστημονικό γεγονός. Πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι το κείμενο των νεώτερων ξενόγλωσσων μεταφράσεων της Π. Διαθήκης στηρίζεται στο Μασωριτικό κείμενο, που χρονολογείται από τον 7ο μέχρι το 10ο αιώνα μ.Χ.
Οι Μασωρίτες ήταν λόγιοι Ιουδαίοι, οι οποίοι για μερικούς αιώνες της χριστιανικής περιόδου εργάστηκαν πολύ για να αποκαταστήσουν το γνήσιο κείμενο της Π. Διαθήκης. Την εργασία τους στο κείμενο τη διακρίνει σχολαστικότητα, ακριβολογία, ειλικρίνεια και υπευθυνότητα. Η λέξη «Μασώρα» σημαίνει απλά «παράδοση», αλλά όταν αναφέρεται στην εργασία των Μασωριτών, εκφράζει την παραδοσιακή απαίτηση για την ανόθευτη διατήρηση του ιερού κειμένου. Τα μασωριτικά κείμενα είναι κυρίως εκείνα του Μπεν Ασέρ και του Μπεν Ναφταλί του 10ου αιώνα μ.Χ. Δεν υπήρχε τρόπος, έως τώρα, να ελέγξουμε την αυθεντικότητα και το κύρος αυτών των κειμένων και πόσο κοντά βρίσκονται στα πρωτότυπα. Καταλαβαίνουμε λοιπόν τη σημασία που έχει ο κύλινδρος του Ησαΐα του εβραϊκού πανεπιστήμιου, που χρονολογείται 1.000 χρόνια πριν από το μασωριτικό κείμενο.
Όσο για την ηλικία των χειρογράφων, χρησιμοποιήθηκε ένα υψηλής ευαισθησίας μηχάνημα (Geiger) που μπορεί να μετρήσει την ελάττωση της ακτινοβολίας του C-14 (ραδιενεργό ισότοπο του άνθρακα), ώστε να προσδιοριστεί η ηλικία μιας νεκρής οργανικής ουσίας, εφόσον ίσως είναι γνωστό ότι με την πάροδο 5.570 ετών ελαττώνεται στο μισό η αρχική ακτινοβολία που προέρχεται από τον περιεχόμενο C-14.
Στους ζωντανούς οργανισμούς (ανθρώπους, ζώα, φυτά) η ακτινοβολία παραμένει σταθερή, επειδή αυτοί συνεχώς προσλαμβάνουν άνθρακα από τις τροφές ή με την αφομοίωση (αν πρόκειται για φυτά).
Ο καθηγητής Λίμπυ επιφορτίστηκε με την εξακρίβωση της ηλικίας των κυλίνδρων. Χρησιμοποίησε τη μέθοδο του C-14, ή όπως αλλιώς λέγεται, του «ατομικού ημερολογίου», που ο ίδιος είχε επινοήσει. Πήρε ένα κομμάτι ύφασμα από εκείνο που ήταν τυλιγμένα τα χειρόγραφα, το έκαψε ώστε ο άνθρακάς του να γίνει CΟ2 (διοξείδιο του άνθρακα) και μετά το συνέδεσε με το μετρητή Geiger. Το ύφασμα βρέθηκε ότι προερχόταν από λινάρι που είχε καλλιεργηθεί την εποχή του Χριστού. Ασφαλώς τα χειρόγραφα ήταν πολύ παλαιότερα. Ο Β.Φ. Όλμπραϊτ είχε δίκιο, όταν τα χρονολογούσε στα 100 π.Χ.
Στον Ησαΐα 40:8 διαβάζουμε: «Το χορτάρι ξεράθηκε, το άνθος μαράθηκε. Ο λόγος όμως του Θεού μας μένει στον αιώνα».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Η Βίβλος ως ιστορία λαών και πολιτισμών», Werner Keller.
«The meaning of the Dead Sea scrolls», Powell Davies.
«Η μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη της ερήμου», καθηγητής Βάρσοου, εφημερίδα «Τα Νέα», Φεβρουάριος 1968.