Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου - Γ' Μέρος

Χαρακτηρίσαμε τη νύχτα αυτή του Αγίου Βαρθολομαίου σαν «κορύφωση της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας». Ίσως θα ήταν πιο σωστό να τη χαρακτηρίζαμε σαν «κορύφωση της πολιτικής μηχανορραφίας» από μέρους των κρατούντων, της πολιτείας και του κλήρου, που τεχνητά δημιούργησαν τη μισαλλοδοξία ανάμεσα στα πλήθη. Ο Γάλλος ακαδημαϊκός Αντρέ Σαμσόν σε ένα άρθρο του το καλοκαίρι του 1972, με τη συμπλήρωση 400 ακριβώς χρόνων από τη σφαγή των Ουγενότων, γράφει τα εξής χαρακτηριστικά πάνω στο θέμα αυτό: «Η σύγχρονη ιστορική κριτική φαίνεται να έχει εισχωρήσει με επιτυχία μέσα στο μυστήριο εκείνης της τερατώδους νύχτας και των ημερών εκείνων της παραφροσύνης, χωρίς όμως πάντοτε να τις τοποθετεί μέσα στο φως της απόλυτης αλήθειας. Συνέπεια της αποτυχημένης απόπειρας ενάντια στον Γκασπάρ ντε Κολινύ, προετοιμασμένη από τη βασιλομήτορα, η νύχτα του Αγ. Βαρθολομαίου υπήρξε χωρίς αμφιβολία ένας αυτοσχεδιασμός ομαδικού παραληρήματος, αιφνίδια εκτέλεση σχεδίων θεμελιωμένων από πολύ καιρό πριν. Χαιρετίζουμε τη μορφή αυτού του μεγάλου άρχοντα - του Κολινύ - που ήταν συγχρόνως κι ο αρχηγός της μερίδας των μεταρρυθμιστών και που άξιζε τη θέση τούτη. Η μανία των εχθρών του εναντίον του αποτελεί μια τρανή απόδειξη γι’ αυτό. Η σφαγή υπήρξε ένας αυτοσχεδιασμός, αλλά η επιτυχία της ήταν εξασφαλισμένη από πολλά χρόνια πριν. Χρόνια και χρόνια πιο πριν, κήρυκες στο άγιο βήμα, δόκτορες στη Σορβόννη και ρήτορες στα σταυροδρόμια, δίδασκαν στα πιο ανύποπτα πλήθη το μίσος ενάντια σ’ αυτούς που ήθελαν να διαβάσουν τη Βίβλο στη γλώσσα τους, που ήθελαν να κανονίσουν τη ζωή τους σύμφωνα με το ευαγγέλιο και που μιλούσαν στον ενικό προς τον Θεό.[1] Οι πυρές, από τα πρώτα χρόνια του αιώνα αναμμένες και πολλαπλασιασμένες, διακήρυτταν πως οι αιρετικοί ήταν άξιοι για κάθε βασανιστήριο και πως δεν θα έπρεπε να ανήκουν στην κοινωνία των ανθρώπων». Και συνεχίζει ο Γάλλος ακαδημαϊκός: «Οι μεγάλοι δεν είχαν ανάγκη από τέτοιου είδους δικαιολογίες. Ήταν έτοιμοι να σκοτώσουν για τα επίγεια συμφέροντά τους. Έτσι λοιπόν, από τους πιο επιφανείς μέσα στο βασίλειο μέχρι τους τελευταίους αλήτες κι όλοι οι έντιμοι άνθρωποι, όλοι τους ήταν εξοικειωμένοι με την ιδέα της γενοκτονίας των Ουγενότων, πριν ακόμα από την πραγματοποίησή της. Περισσότερο από τις μηχανορραφίες της Αικατερίνης των Μεδίκων και το φαρμάκι της καρδιάς της, περισσότερο από την απόφαση του βασιλιά, αυτή διαμόρφωση της κοινής γνώμης εξηγεί τη σφαγή και την κάνει αναπόφευκτη, μέσα σε όλη της τη φρίκη κι αγριότητα. Εκεί ακριβώς βρίσκεται το έγκλημα με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του. Ήταν αυτή μακροχρόνια προετοιμασία που έκανε δυνατή και πραγματοποιήσιμη τη σφαγή των ανυπεράσπιστων γερόντων και των μικρών παιδιών, που μέχρι την ώρα του θανάτου τους έπαιζαν μέσα στην αγκαλιά των δολοφόνων τους και τους αγκάλιαζαν τη γενειάδα. Ήταν αυτή που έκανε φονικά μαχαίρια να βυθιστούν στα στήθη εγκύων γυναικών και που μεταμόρφωσε σε φονιάδες τα χαμίνια των 10 και 12 ετών».
Αυτά γράφει ο Αντρέ Σαμσόν. Κι έχω τη γνώμη πως πιο πετυχημένα δε μπορούσε να περιγραφεί το ψυχολογικό υπόβαθρο και τα βαθύτερα αίτια της φονικής νύχτας. Κι είναι απερίγραπτα τραγικό το να σκέπτεται κανείς πως η ανθρωπότητα σε παρόμοιες καταστάσεις δεν έχει κάνει μπροστά από τότε μέχρι σήμερα ούτε ένα βήμα. Γιατί δεν άκουσε τη φωνή του Γιου του Θεού ή και πολλοί από αυτούς που την άκουσαν δεν είχαν τη δύναμη ή ξεχώρισαν την πίστη τους από τη σκοπιμότητα για να μπορέσουν να επιβιώσουν σαν δυνατοί. Κι είναι τούτο το μεγάλο πρόβλημα κι η τραγωδία της ανθρωπότητας...
Σύντομα αποδεικνύεται πως η σφαγή τόσων και τόσων Διαμαρτυρομένων δεν ωφέλησε τους Καθολικούς. Πότε άλλωστε η εξολόθρευση και η σφαγή ωφέλησαν εκείνον που τα έκανε; Οι Ουγενότοι, αν και αποδεκατισμένοι, συνασπίζονται, οχυρώνουν τα φρούριά τους και οι πόλεμοι ξαναρχίζουν. Ο βασιλιάς Κάρολος από τη μέρα της σφαγής αδυνατίζει όλο και πιο πολύ και μέσα σε δυο χρόνια πεθαίνει, προφανώς από τύψεις. 26 χρόνια μετά τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου, το 1598, ο συνετός κι έξυπνος βασιλιάς Ερρίκος Δ΄, πρώην Ερρίκος της Ναβάρας, παλιός Ουγενότος που αναγκάστηκε σε εξωμοσία για να γλιτώσει, εκδίδει το περίφημο «Διάταγμα της Ναντ», βάζοντας τέλος στους θρησκευτικούς πολέμους κι αναγνωρίζοντας ισοτιμία δικαιωμάτων ανάμεσα σε Καθολικούς και Διαμαρτυρομένους. Κι η σημερινή Γαλλία, τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου τέκνου της, έκοψε με την ευκαιρία των 400 χρόνων από τη νύχτα του Αγ. Βαρθολομαίου ειδικό αναμνηστικό μετάλλιο. Στη μια πλευρά εικονίζεται ο ναύαρχος με τα λόγια: «Gaspar de Coligny - Ναύαρχος της Γαλλίας, 1519-1572». Και στην άλλη πλευρά, κάτω από μια ανοιχτή Βίβλο, είναι γραμμένα τα λόγια του μεγάλου Χριστιανού: «Ο θάνατος για μένα είναι ένα σίγουρο βήμα για να μπω στη ζωή». Κι από κάτω η υπογραφή: Coligny. Η λογική σ’ αυτόν τον κόσμο είναι τόσο απλή, όσο και σπάνια. Και η έλλειψη τούτη της λογικής, συνδυασμένη με τα αβυσσαλέα πάθη της χαλασμένης εσωτερικά ανθρώπινης καρδιάς, είναι που δημιουργεί νύχτες σαν εκείνη του Αγίου Βαρθολομαίου. Και θα εξακολουθήσει να το κάνει...
Αν όμως η γενοκτονία των Ουγενότων δεν ωφέλησε τους Καθολικούς, σίγουρα έβλαψε τη Γαλλία κι ολόκληρη την ανθρωπότητα. Γιατί έκοψε τη φυσική πορεία της χώρας προς την απελευθέρωση από τα μεσαιωνικά δεσμά πάνω στην ανθρώπινη πνευματική ελευθερία και αξιοπρέπεια. Η μερίδα των Ουγενότων - το είπαμε - είχε στους κόλπους της ό,τι εξοχότερο είχε να επιδείξει η Γαλλία σε πνευματική αριστοκρατία, όπως ομολογεί κι ο σύγχρονός μας Γάλλος ιστορικός και συγγραφέας Αντρέ Μωρουά. Ο αγώνας των Διαμαρτυρομένων ενάντια στο σκοταδισμό είναι μαζί κι ο αγώνας για την ελευθερία της συνείδησης και την ανεξαρτησία των θρησκευτικών πεποιθήσεων, αξίες που εκπροσωπούν την εποχή εκείνη την ελευθερία του πνεύματος στο σύνολό της. Με τη σφαγή των Ουγενότων, όχι μόνο χάνονται οι επιφανέστεροι από αυτούς, μα μαζί ό,τι καλό έχει απομείνει προτιμά να εγκαταλείψει την πατρίδα και να ζητήσει καταφύγιο σε χώρες που έχουν ασπαστεί τη Διαμαρτύρηση, όπως η Αγγλία, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες, τα σκανδιναβικά κράτη. Άλλοι πάλι εξαναγκάζονται σε εξωμοσία. Στο Παρίσι μόνο, 5.000 ξαναγυρίζουν με τη βία στο δόγμα των πατέρων τους. Ο «νόμος» και η «τάξη» έχουν επιβληθεί και πάλι οριστικά στη χώρα...
Δεν ξέρω πόσοι από τους αναγνώστες που έχουν μια στοιχειώδη γνώση της νεότερης ιστορίας, θα δεχτούν σα σωστό τον παρακάτω ισχυρισμό μου. Δεν επιμένω να τον επιβάλω. Μα έχω δικαίωμα να τον εκφράσω: Δυο αιώνες αργότερα θα σαρώσει τη Γαλλία ένα ανατρεπτικό και αθεϊστικό κίνημα, προετοιμασμένο από πολλές δεκαετίες από ανθρώπους του πνεύματος, που δεν έχουν πια καμιά σχέση με την πίστη, ίσως από εντονότερη αντίδραση προς το εκκλησιαστικό κατεστημένο. Τα αναμφισβήτητα αγαθά της Γαλλικής Επανάστασης θα μπορούσαν ίσως να γίνουν κτήμα του λαού με την επικράτηση της μεταρρύθμισης με τρόπο πιο ομαλό και χωρίς τις ακρότητες και τις σκοτεινές πλευρές και θα μπορούσαν να συνυπάρξουν με την πίστη. Το δείχνουν χώρες, όπως η Αγγλία, οι Κάτω Χώρες, τα σκανδιναβικά κράτη, η Γερμανία, έξω από τις περιόδους της παραφροσύνης της, όπου η πορεία στάθηκε πολύ πιο ομαλή και η εξέλιξη πολύ λιγότερο επώδυνη. Κι είναι ακόμα ένα ερώτημα, που θα το αφήσω αναπάντητο. Ο καθένας μας μπορεί να φιλοσοφήσει πάνω σ’ αυτό: Μήπως άραγε με ανάλογους συλλογισμούς εξηγείται το φαινόμενο, ότι σε χώρες που αποδέσμευσαν το πνεύμα κι ακολούθησαν τη θρησκευτική μεταρρύθμιση και πορεύτηκαν κατά το δυνατόν ομαλά και χωρίς κλυδωνισμούς, δεν μπόρεσε να στεριώσει στα νεότερα χρόνια η κομουνιστική ιδεολογία στην κακοήθη καρκινωματώδη μορφή της;
Η παρουσίασή μας αυτή δεν είχε απλώς σαν σκοπό να ξαναζωντανέψει μια φρικιαστική σελίδα της ιστορίας, μόνο και μόνο επειδή έχει κάποια σχέση με τη Διαμαρτύρηση, ούτε φυσικά να αναμοχλεύσει τα θρησκευτικά πάθη με το να ενημερώσει τον αναγνώστη ή να του ξαναθυμίσει ένα έγκλημα, που προπάντων σήμερα για την αδιάφορη θρησκευτικά Γαλλία μόνο ιστορική σημασία έχει, και που στο κάτω - κάτω μετά από τα ομαδικά εγκλήματα του 20ου αιώνα που ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο ρεκόρ θηριωδίας, έχει πάψει πια από καιρό να εντυπωσιάζει το σύγχρονο αναγνώστη. Ούτε είχαμε μόνο σα σκοπό να κάνουμε μερικές κρίσεις ιστορικού χαρακτήρα, έστω και με προεκτάσεις στο παρόν. Κι ακόμα λιγότερο σκοπεύσαμε να καταδείξουμε την υπεροχή κάποιας Εκκλησίας σε βάρος άλλης, μιας και όλες τους, λιγότερο ή περισσότερο, έχουν να επιδείξουν μαύρες σελίδες από μέρους κακών εκπροσώπων τους. Ας μη ξεχνάμε άλλωστε πως η σωτηρία δεν την προσφέρει ούτε η Εκκλησία, ούτε το δόγμα, παρά μόνο η πίστη στο Χριστό και στην απολυτρωτική Του δύναμη.
Δεν θα ήταν λοιπόν ολοκληρωμένη η μελέτη μας, αν δεν σκόπευε να οδηγήσει σε ορισμένες διαπιστώσεις χρήσιμες για τον καθένα μας. Λέμε πως ο δογματισμός δεν ωφελεί μα νοθεύει το πνεύμα και σκοτώνει τη γνήσια πίστη, δημιουργώντας στείρο φανατισμό και μισαλλοδοξία. Κι ακόμα πως η αληθινή πίστη στον Κύριο χαρίζει το πνεύμα της αγάπης και της ανοχής απέναντι σε όλους, ακόμα και στους εχθρούς, όπως επανειλημμένα Εκείνος διακήρυξε. Ο δογματικός λοιπόν φανατισμός και το μίσος απέναντι στους αλλόδοξους κι «αιρετικούς» περνά πολύ μακριά από το δρόμο του Σταυρού, ας μην εξαπατάμε τον εαυτό μας. Κι ακόμα, η μισαλλοδοξία δημιουργείται κι υποθάλπεται έντεχνα από ανθρώπους με ανομολόγητα και κάθε άλλο παρά χριστιανικά συμφέροντα, όπως μαρτυρεί και η ιστορία της τραγικής νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου.
Κι είναι πολλά ακόμα τα κατάλοιπα της μισαλλοδοξίας στη χώρα μας, έστω και λιγότερα από το παρελθόν, όπου η απόπειρα για τη μετάφραση της Αγίας Γραφής κόντεψε να διχάσει ολόκληρο το έθνος μας στις αρχές του αιώνα. Μόλις πριν λίγα χρόνια ήρθε στο φως της δημοσιότητας κάποιο έγγραφο της γνωστής σε όλους μας Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Ε.Υ.Π.), που πρότεινε να παρακολουθούνται στενά όσοι από τους πολίτες της χώρας μας δεν ανήκουν στο Ορθόδοξο δόγμα, με τον ισχυρισμό ότι αντίθετα από τους Ορθόδοξους, αυτοί οι «αιρετικοί», δεν είναι ακέραιοι Έλληνες και άρα δεν μπορούν να απολαμβάνουν τα ίδια προνόμια με τους «ακέραιους» Ορθοδόξους. Εξάλλου πολύ συχνά ακούγονται διάφορες ειδήσεις που δείχνουν πως δεν έχει ξεχαστεί καθόλου το κακό μισαλλόδοξο παρελθόν της χώρας μας, όπως π.χ. ότι δεν διορίζονται στον εκπαιδευτικό κλάδο παρά μονάχα όσοι ανήκουν στο ορθόδοξο δόγμα ή κάποιες δίκες για «προσηλυτισμό» με βάση τους απαράδεκτους μεσαιωνικούς νόμους που με τίποτα δεν μπορούν να καταργηθούν από τη νομοθεσία μας, όσες δημοκρατικές ή σοσιαλιστικές κυβερνήσεις κι αν περάσουν από την εξουσία. Δυστυχώς η θρησκευτική και ιδεολογική ανοχή ούτε και σήμερα αποτελεί χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας στο σύνολό της, σε όποιο επίπεδο και σε όποια κοινωνική ομάδα.
Το φαινόμενο της μισαλλοδοξίας είναι υπόθεση όλων μας και οφείλουμε όλοι να το πολεμήσουμε. Γιατί - ας μη το ξεχνάμε - τις νύχτες του Αγίου Βαρθολομαίου τις διαδέχονται συνήθως οι ακόμα πιο αφώτιστες νύχτες των Ιακωβίνων και των Ροβεσπιέρων. Και τότε κανείς μας πια δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Είθε η μελέτη αυτή να βοηθήσει, έστω και σε μικρό βαθμό, να συνειδητοποιήσουμε τη μεγάλη αυτή αλήθεια και να αντιδράσουμε ανάλογα από όποια θέση κι αν βρισκόμαστε και με όποιον τρόπο, πριν είναι αργά.

από τον Στέφανο Κατσάρκα

(πολιτικός μηχανικός και διευθυντής

χορωδίας της Ε.Ε.Ε. Θεσσαλονίκης)

[1] Οι Γάλλοι καθολικοί χρησιμοποιούν τον πληθυντικό στις προσευχές τους, από τις πιο μακρινές μέρες του μεσαίωνα.