Η Λήμνος των ήρεμων διακοπών (Α' Μέρος)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Λήμνος, όπου περάσαμε φέτος μέρος των διακοπών μας, είναι η μυθική πατρίδα του Ήφαιστου και των Καβείρων, ο χώρος με το αρχαιότερο βουλευτήριο της ανθρωπότητας, το νησί που αποτέλεσε σταυροδρόμι αρχαίων πολιτισμών και πεδίο διεκδικήσεων και συγκρούσεων από την αρχαιότητα μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, η λαμπερή «ανεμόεσσα» κατά τον Όμηρο, η αγαπητή γη των αρχαίων τραγωδών. Βρίσκεται στο κέντρο του Β. Αιγαίου ανάμεσα στη Λέσβο, τη Σαμοθράκη και τον Άγιο Ευστράτιο, σε ίση σχεδόν απόσταση από τον Ελλήσποντο και τον Άθω. Είναι το όγδοο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας, με ιδιαίτερο χρώμα και ομορφιά κι εκτείνεται σε πάνω από 450 τ. χλμ. Η Λήμνος από το 2011 αποτελεί έναν ενιαίο Δήμο. Έχει 32 χωριά και περίπου 16.000 μόνιμους κατοίκους. Η πρωτεύουσα και το κεντρικό λιμάνι του νησιού είναι η Μύρινα. Το σύγχρονο αεροδρόμιο της Λήμνου βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του νησιού και διαθέτει έναν από τους μακρύτερους αεροδιαδρόμους στην Ελλάδα. Το κεντρικό οδικό δίκτυο του νησιού είναι σε καλή κατάσταση και προσφέρει πρόσβαση σχεδόν σε κάθε άκρη της. Δε χρειάζεται πάνω από μισή ώρα με το αυτοκίνητο για να φτάσει κανείς σε οποιονδήποτε προορισμό μέσα στο νησί.

Το νησί εξελίσσεται κι ανανεώνεται σε αργούς ρυθμούς, γι’ αυτό ακόμα παραμένει ένας σπάνιος και αρκετά άγνωστος προορισμός. Παρ’ όλα αυτά, δεν παύει να διαθέτει ένα ιδιότυπο τουριστικό προφίλ, με πρωτόγνωρες ομορφιές κι απρόσμενα αναβαθμισμένες παροχές. Διαθέτει πολλά καταλύματα και χώρους φιλοξενίας. Από ενοικιαζόμενα δωμάτια μέχρι υπερπολυτελή ξενοδοχεία. Είναι σίγουρο ότι καμιά υπηρεσία δε θα λείψει από τον επισκέπτη του νησιού, καθώς χρόνια σταθερής ανάπτυξης έχουν δημιουργήσει ευέλικτες υποδομές που μπορούν να καλύψουν όλες του τις ανάγκες. Το ήρεμο, σχεδόν σεληνιακό, τοπίο της Λήμνου με την εντυπωσιακή δαντελωτή ακτογραμμή της κρύβει πολλά μυστικά, που ελπίζουμε να σας αποκαλύψουμε.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Η Λήμνος ξεπρόβαλε στη διάρκεια μιας φυσικής κοσμογονίας, μέσα από τις πύρινες γλώσσες φωτιάς προϊστορικών ηφαιστείων, πριν 15.000 χρόνια π.Χ. Η ανθρώπινη παρουσία στο νησί μετρά πάνω από 6.000 χρόνια, όπως μαρτυρούν οι πρόσφατες αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Το νησί έχει πολυάριθμους κόλπους με ασφαλή αγκυροβόλια στα 4 σημεία του ορίζοντα και αποτελεί θαλάσσιο σταυροδρόμι στις μετακινήσεις από Βορρά προς Νότο και Ανατολή προς Δύση. Τραγουδήθηκε από τον Όμηρο και είναι γνωστή από την αρχαιότητα για τον τεχνολογικό πολιτισμό της. Ο Αργοναυτικός και ο Τρωικός κύκλος τονίζουν ανάγλυφα τη σημασία της, ενώ η καίρια γεωγραφική θέσης της έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις διακυμάνσεις της ιστορικής μοίρας της.

Η συγκέντρωση των Αργοναυτών (αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας, 460-450 π.Χ., Λούβρο)

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ

Το όνομα Λήμνος, που παρέμεινε αναλλοίωτο στους αιώνες, πιθανώς έχει ρίζα φοινικική και σημαίνει «λευκή». Καθώς είναι χαμηλή και άδεντρη, από μακριά φαντάζει ασπριδερή (λευκή). Κατά καιρούς, όμως, της έδωσαν διάφορες άλλες προσωνυμίες, όπως: Σιντηίς (από το όνομα των πρώτων κατοίκων της, τους «αγριόφωνους Σιντίες»), Υψιπύλεια (από τη θρυλική βασίλισσά της, την Υψιπύλη), Αιθάλεια, Πυρόεσσα ή Ηφαιστεία (για την ηφαιστειακή φύση της και την παράδοσή της στη μεταλλουργία), Δίπολις (ονομασία των κλασικών χρόνων, στη διάρκεια των οποίων αναπτύχθηκαν οι δυο πόλεις Μύρινα και Ηφαιστεία), Stalimene (παραφθορά των Φράγκων κατά τα μεσαιωνικά χρόνια που προκύπτει από τη φράση «Στη Λήμνο»).

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ο μύθος αναφέρει ότι ο Ήφαιστος μπλέχτηκε σε μια αψιμαχία με τον Δία, με αποτέλεσμα ο Δίας να τον εκσφενδονίσει από τον Όλυμπο. Ο Ήφαιστος έπεφτε για μέρες, ώσπου προσγειώθηκε στη Λήμνο. Οι κάτοικοι του τόπου τον περιποιήθηκαν κι αυτός, για να τους ευχαριστήσει, έστησε ένα εργαστήρι στο νησί όπου έφτιαχνε διάφορα θαυμάσια αντικείμενα. Ο μύθος απηχεί έντονα την πραγματικότητα, μιας και το νησί, εκτός από τη μεταλλουργική παράδοσή του, έχει και ηφαιστειογενή σύσταση εδάφους. Πριν από χιλιάδες χρόνια, ίσως να διέθετε και ενεργό ηφαίστειο με το όνομα Μόσυκλος, που η θέση του σήμερα είναι αβέβαιη. Επίσης, δεν απέχει πολύ από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές μεταλλείων του Εύξεινου Πόντου και της Μικράς Ασίας. Σκοπός της Αργοναυτικής εκστρατείας ήταν η κατάκτηση ειδικών μεταλλουργικών γνώσεων, που οι κάτοχοί τους, τις κρατούσαν ως εφτασφράγιστο μυστικό στη μακρινή Κολχίδα. Η σύνδεση του σιδήρου με το όνομα των πρώτων κατοίκων του νησιού, των Σιντίων, είναι προφανής. Εξάλλου, σημερινά τοπωνύμια και ιδιαίτερα αυτό ενός μικρού νησιού στα ΒΔ της Λήμνου, που ονομάζεται Σιδηρίτης ή Σεργίτσι, μαρτυρά του λόγου το αληθές.

Το σιδηρουργείου του Ηφαίστου (έργο του Ντιέγκο Βελάσκεθ)

ΟΙ ΚΑΒΕΙΡΟΙ
Ο Ήφαιστος παίρνοντας για γυναίκα του τη νύφη Καβειρώ έκαναν ένα παιδί τον Καδμίλο, που με τη σειρά του γέννησε 3 γιους, τους Κάβειρους. Τα υποχθόνια αυτά πνεύματα λατρεύονταν στη Λήμνο ως θεοί της θάλασσας, της γονιμότητας και της αμπέλου, και οι κάτοικοι της Λήμνου τα αναπαριστούσαν με το σφυρί και τη λαβίδα του μεταλλουργού. Η μορφή τους, γήινη ή εξωτική ανάλογα, κοσμούσε διάφορα καλλιτεχνήματα της εποχής. Η λέξη Κάβειρος πιθανόν να προέρχεται από το σημιτικό καβιρίμ, που σημαίνει ισχυρός, δυνατός ή από το ελληνικό καίω. Παριστάνονταν και ως Καρκίνοι (καβούρια), οι δαγκάνες των οποίων συνδέθηκαν με τις λαβίδες του σιδηρουργού.

ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
Ήταν η λαμπρή ετήσια γιορτή προς τιμή των Καβείρων στο ομώνυμο ιερό τους, που σήμερα βρίσκεται ΒΑ του νησιού. Η τελετή εικάζεται ότι είχε σχέση με την αναγέννηση της φύσης και τη γονιμότητα της γης. Στη διάρκεια της νύχτας, στο ιερό, ύστερα από καθαρμούς, γινόταν η μύηση των πιστών. Για 9 μέρες που διαρκούσε η γιορτή και μέχρι να φτάσει το πλοίο με την ιερή φλόγα από τη Δήλο, οι φωτιές και οι εστίες παρέμεναν σβηστές σε όλο το νησί. Η υποδοχή της φλόγας ήταν πανηγυρική, με δεήσεις και καθαγιασμούς. Με την υποδοχή της φλόγας, η ζωή ξαναγύριζε αμέσως στον κανονικό της ρυθμό. Η τελετή αντλούσε στοιχεία από την πανάρχαια ιεροτελεστία της Πυρφορίας, στη διάρκεια της οποίας «ζωντάνευε ξανά» η ανακάλυψη της φωτιάς από τους Σίντιες. Οι μη μυημένοι απαγορευόταν να πατήσουν στο ιερό των Καβείρων και η ανυπακοή τιμωρείτο με θάνατο. Λέγεται ότι η Ολυμπία, η μητέρα του Μ. Αλέξανδρου, ήταν ένα από τα πιο διάσημα και ισχυρά μέλη των Καβείριων μυστηρίων.

Ιερό των Καβείρων

ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μέσα από μυθολογικά και ιστορικά κείμενα, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο αρχαίος κόσμος έδειχνε ζωηρό ενδιαφέρον για τη Λήμνο και τον πολιτισμό της. Μετά του Σιντίες, κυριάρχησαν στο νησί οι Κάρες. Μετά ήρθαν οι Κρήτες, που οι Λημνιοί τους δέχθηκαν φιλικά. Θέλοντας να τους ευχαριστήσει για την ευγένεια και τη φιλοξενία τους, ο βασιλιάς της Κρήτης, Ραδάμανθυς, τους έδωσε το Θόαντα, γιο του Διόνυσου και της Αριάδνης, ο οποίος έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Λήμνου. Γύρω στο 1200 π.Χ., εγκαταστάθηκαν στο νησί οι Μινύες, λαός εμπορικός και ναυτικός, από τη Θεσσαλία και τη Μαγνησία. Αργότερα, ο βασιλιάς της Ιωλκού, Κριθέας, προκειμένου να χρησιμοποιήσει τη Λήμνο ως ενδιάμεσο σταθμό στα αποικιστικά του ταξίδια προς τη Μ. Ασία και τον Εύξεινο Πόντο, έδωσε για γυναίκα στο Θόαντα, την κόρη του Μύρινα.

ΤΑ ΛΗΜΝΙΑ ΔΕΙΝΑ

Στα χρόνια της βασιλείας του Θόαντα, οι γυναίκες του νησιού διέπραξαν ύβρι κατά της Αφροδίτης, η οποία τις καταράστηκε να έχουν άσχημη μυρωδιά και γι’ αυτό οι άντρες μοιχεύσανε και έφεραν στο νησί γυναίκες από τη Θράκη. Οι σύζυγοι τους στη Λήμνο, όμως, μη μπορώντας να ανεχτούν τη μεγάλη αυτή προσβολή και με την καθοδήγηση της κόρης του βασιλιά, Υψιπύλης, τους παρέσυραν με δόλο, τους μέθυσαν, τους σκότωσαν και τους πέταξαν όλους στη θάλασσα. Λίγο αργότερα, οι μυθικοί Αργοναύτες, ταξιδεύοντας για την Κολχίδα, έκαναν ενδιάμεση στάση στη Λήμνο (έμειναν εκεί τελικά 3 χρόνια). Οι γυναίκες εκεί τους υποδέχτηκαν θερμά και τους παντρεύτηκαν. Η Υψιπύλη πήρε μάλιστα για σύζυγό της τον αρχηγό τους τον Ιάσονα και γέννησε μαζί του τον ομηρικό βασιλιά Εύηνο. Μια άλλη εκδοχή, κατά τον Ηρόδοτο αυτή τη φορά, σχετικά με τα Λήμνια Κακά, είναι ότι οι Πελασγοί, διωγμένοι από την Αττική έκλεψαν όλες τις παρθένες γυναίκες (ή «άρκτους») και τις πήραν μαζί τους στη Λήμνο, όπου και εγκαταστάθηκαν. Εκεί, όμως, οι γυναίκες άρχισαν να μεγαλώνουν τα παιδιά τους σύμφωνα με τα Αττικά έθιμα και γι’ αυτό οι Πελασγοί τις σκότωσαν όλες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, ότι, στις δύο εκδοχές του μύθου, «ξεκαθαρίζονται» αντίθετα φύλα.

Η Υψιπύλη σε μινιατούρα του 1496-1498 περίπου

ΛΗΜΝΙΑ ΓΗ

Η Λημνία Γη, ξακουστό και πρότυπο φάρμακο από την εποχή του Γαληνού μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Ήταν μια ειδική λάσπη, κάτι σαν πηλός, που για πολλούς αιώνες έκανε μοναδική τη Λήμνο σε ολόκληρο τον κόσμο. Εξορυσσόταν στη διάρκεια των τελετών, με μεγάλη προσοχή και ευλάβεια, από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως και το τέλος του 19ου αιώνα, στην περιοχή Φτέρη, ανάμεσα στον Κότσινα και το Ρεπανίδι. Η Λημνία Γη ή terra sigillata (σφραγισμένη γη), στα μεσαιωνικά χρόνια, ήταν φημισμένη για τις θεραπευτικές της ιδιότητες.

Τη χρησιμοποιούσαν ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις ή σαν φάρμακο για την αντιμετώπιση πυρετών, δυσεντερίας και οφθαλμικών παθήσεων. Αποτελούσε σπουδαίο δώρο για τη Δυτική και Ανατολική αριστοκρατία. Πολλές φορές μάλιστα προσφερόταν και ως βασιλικό δώρο σε αυτοκράτορες. Ο εξορυσσόμενος πηλός περνούσε ειδική κατεργασία καθαρισμού και κατόπιν του δινόταν η μορφή δισκίου το οποίο σφραγιζόταν. Στην αρχαία εποχή με την κεφαλή της Άρτεμης, κατά την Τουρκοκρατία με την ημισέληνο κλπ. Το πρώτο παγκοσμίως πρότυπο φάρμακο (και μάλιστα με σφραγίδα) γεννήθηκε στη Λήμνο.

Παρασκευη Λημνίας Γης

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
• Οι Πελασγοί, συγγενείς των Τυρρηναίων και των Ετρούσκων της Ιταλίας, καταλαμβάνουν τη Λήμνο το 1000 π.Χ. Το 511 π.Χ., το νησί πέφτει στην κατοχή των Περσών.
• Το 510 έως το 509 π.Χ., περνάει στην κυριαρχία των Αθηναίων του Μιλτιάδη και μεταβάλλεται σε κληρουχία της Αθήνας.
• Την περίοδο των Περσικών πολέμων, οι Πέρσες κυριεύουν για δεύτερη φορά τη Λήμνο, αλλά το 479 π.Χ., ο αθηναϊκός στόλος τους διώχνει από το νησί.
• Επί κυριαρχίας των Μακεδόνων, την κατακτά ο Φίλιππος, το 353 π.Χ., αλλά την ξαναδίνει στους Αθηναίους.
• Στα χρόνια της Ρωμαϊκής κυριαρχίας, το νησί κατακτάται από τους Ρωμαίους, το 166 π.Χ.
• Στα βυζαντινά χρόνια υπάγεται στο «Θέμα» του Αιγαίου πελάγους και αποτελεί ιδιαίτερη επισκοπή. Ως πρώτος επίσκοπός της αναφέρεται ο Στρατήγιος, που πήρε μέρος στην Α' Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας.
• Το 267 έως το 269 μ.Χ., υφίσταται τις καταστροφικές επιδρομές των Γότθων και των Ερούλων.
• Το 900 μ.Χ., η Λήμνος λεηλατείται από τον περιβόητο αρνησίθρησκο πειρατή Λέοντα Τριπολίτη (Ελ Ζουράφα).
• Το 924 μ.Χ., ο βυζαντινός ναύαρχος Ιωάννης Ραδινός κατατροπώνει το στόλο των πειρατών κι απαλλάσσει τη Λήμνο, αλλά και τα υπόλοιπα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, από τους Σαρακηνούς.
• Το 1207 μ.Χ., περνάει στην εξουσία της επιφανέστατης ενετικής οικογένειας του Filocalo Navigajoso, υπό τις διαταγές του δόγη της Βενετίας Βαλδουίνου και των διαδόχων του. Η κυριαρχία των Navigajoso διαρκεί 70 χρόνια.
• Μεσολαβούν πολλές περιπέτειες και το νησί πέφτει στα χέρια των Γενουατών Gateluso, οι οποίοι δεσπόζουν από το 1355 στη γειτονική Λέσβο.
• Μετά από έναν αιώνα, το 1460, οι Οθωμανοί, αφού τακτοποιούν και ισχυροποιούν τις θέσεις τους στην ηπειρωτική χώρα και τα Βαλκάνια, στρέφουν τις βλέψεις τους προς τα νησιά. Καταλαμβάνουν τη Λήμνο και την παραχωρούν, μαζί με την Ίμβρο, στο δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο, ο οποίος αναγνωρίζει την επικυριαρχία τους.
• Το 1464, ο Βενετός Ιάκωβος Λορεδάνος κατακτά και παραμένει στο νησί μέχρι τον Ιανουάριο του 1479, οπότε, μετά από συνθήκη, η Λήμνος παραχωρείται στους Οθωμανούς.
• Ένα χρόνο πριν (1478), ο Σουλεϊμάν πασάς πολιορκεί το κάστρο του Κότσινα. Με την ηρωική δράση της, η Μαρούλα, κόρη του σκοτωμένου φρούραρχου, απομακρύνει τους Οθωμανούς από το νησί, γίνεται θρύλος και ονομάζεται «ένοπλη Παλλάδα» και «Ζαν ντ' Αρκ της Λήμνου».
• Στη διάρκεια της μακραίωνης κυριαρχίας των Οθωμανών, το νησί υφίσταται τις ολέθριες συνέπειες όχι μόνον του νέου βενετοτουρκικού πολέμου, από το 1684 έως το 1699, αλλά και του ρωσοτουρκικού, από το 1768 έως το 1774 και από το 1787 έως το 1792. Για σύντομο μόνο διάστημα κατακτούν το νησί οι Βενετοί.
• Κατά τον Α' ρωσοτουρκικό πόλεμο, το 1770 συγκεκριμένα, εμφανίζεται στη Λήμνο ο ρωσικός στόλος, υπό τον Αλέξιο Ορλόφ, και αρχίζει να πολιορκεί το κάστρο, όπου είναι κλεισμένος ο τουρκικός πληθυσμός της πρωτεύουσας. Η πολιορκία από ξηρά και θάλασσα διαρκεί 3 μήνες.
• Είναι έτοιμη η παράδοση του κάστρου, με συνθήκη, όταν ξαφνικά αποβιβάζονται στο νησί 3.000 Τούρκοι, υπό τον καπουδάν (ναύαρχο) Χασάν Πασά Τζετζάερλη, τρέπουν σε φυγή τους Ρώσους κι αμέσως μετά, προβαίνουν σε βιαιότητες σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού. Απαγχονίζεται ο επίσκοπος Λήμνου Ιωακείμ ο Χίος και θανατώνονται πολλοί πρόκριτοι.
• Με την έναρξη του Α' Βαλκανικού πολέμου, τον Οκτώβριο του 1912, το νησί, που έχει σημαντική γεωγραφική θέση, απελευθερώνεται από τον αρχηγό του ελληνικού στόλου, το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη.
• Ο κόλπος του Μούδρου γίνεται ορμητήριο του στόλου και με το θρυλικό θωρηκτό «Αβέρωφ» ελευθερώνονται όλα τα νησιά του Αιγαίου.
• Ο Μούδρος συνδέεται με την πρώτη πολεμική αεροναυτική ενέργεια στα παγκόσμια χρονικά. Από τα νερά αυτά αποθαλασσώνεται, στις 24 Ιανουαρίου 1913, το υδροπλάνο «Ναυτίλος», με αξιωματικούς τους γενναίους Μουτούση και Μωραϊτίνη, που χαρτογραφούν και βομβαρδίζουν τον τουρκικό στόλο στο ναύσταθμο του Ναγαρά.
• Στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου πολέμου, 250 αγγλογαλλικά πολεμικά πλοία ναυλοχούν στον κόλπο του Μούδρου και από εκεί αρχίζουν πολύμηνη εκστρατεία κατά της Καλλίπολης, για να ανακουφίσουν τους Ρώσους, που έχουν υποστεί ισχυρά πλήγματα από τους Γερμανούς.
• Είναι γνωστή η ανακωχή του Μούδρου, που υπογράφεται τον Οκτώβριο του 1918 από τους Συμμάχους και την ηττημένη Τουρκία. Το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου έχει σημάνει.
• Τον Απρίλιο του 1941, το νησί καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς και μένει υπό την κατοχή τους μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.

Η ΜΥΡΙΝΑ
Η καρδιά της Λήμνου χτυπά στην πρωτεύουσά της, την ειδυλλιακή Μύρινα, που είναι απλωμένη ανάμεσα σε δύο ορμίσκους: τον κοσμοπολίτικο Ρωμαίικο Γιαλό και τον Τούρκικο Γιαλό ή απλώς Λιμάνι, που βρέχεται από τη θάλασσα της Ν. Μαδύτου και πλαισιώνεται από το εμπορικό και το βενετσιάνικο λιμάνι.

Σαν πρωτεύουσα του νησιού, είχε ήδη αρχίσει να ακμάζει από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Έτσι, κοντά στο φρούριο ζούσαν η τουρκική φρουρά και οι οικογένειες των Τούρκων (εξ ου και ο Τούρκικος Γιαλός).

Η άλλη πλευρά του κάστρου, όπου εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες, γύρω από τη Μητρόπολη και την εκκλησία τους, ονομάστηκε Ρωμαίικος Γιαλός. Εδώ, μας δημιουργείται η εντύπωση ότι βρεθήκαμε ξαφνικά σ’ έναν άλλο κόσμο.

Το χάζεμα στα αρχοντικά και στις μοσχοβολιστές αυλές, ο περίπατος και τα ψώνια στον πολύ ζωντανό μαγαζότοπο, η στάση για καφέ και μεζέ στα στέκια του κέντρου, όλα αυτά αποτελούν μια πρωτόγνωρη, άλλοτε αρχοντική κι άλλοτε απλοϊκή και ξεχασμένα αγνή αίσθηση.

Μεγάλοι και παιδιά, όλοι στους δρόμους. Παππούδες, που πάνε βόλτα τα εγγόνια τους μέσα στα καροτσάκια, και γυναίκες ντυμένες απλά, ξαναφέρνουν στο νου μας τη ξεχασμένη λέξη «νοικοκυριό». Παιδιά παίζουν ξέγνοιαστα στους δρόμους, χωρίς να ανησυχούν για τα αυτοκίνητα, άνθρωποι πηγαινοέρχονται με ψώνια στα χέρια, χωρίς βιασύνη και άγχος, σπίτια χαμηλά, αλλά και αρχοντικά, κήποι με αγιόκλημα και τριανταφυλλιές, απλά μαγαζάκια, πλακόστρωτα σοκάκια, γραφικά καλντερίμια και παντελής έλλειψη πολυκατοικιών. Ένα ζωντανό σκηνικό, που μένει ανεξίτηλα χαραγμένο στη μνήμη σας.

Άλλο «ζωηρό» κομμάτι της πόλης είναι το εμπορικό λιμάνι της, εκεί όπου δένουν τα πλοία και ξεκινάει ο συνδετικός δρόμος των δύο Γιαλών. Λεύκες, πλατάνια, αρμυρίκια, ευκάλυπτοι, τζιτζιφιές, γιασεμιά και πασχαλιές, ανάλογα βέβαια με την εποχή, σκορπίζουν τη μυρωδιά τους παντού. Οποιοδήποτε στενάκι της αγοράς κι αν πάρεις, θα καταλήξεις στο Ρωμαίικο Γιαλό.

Η συνοικία του Ρωμαίικου Γιαλού έχει κηρυχθεί διατηρητέα κι είναι η πιο αρχοντική της Μύρινας. Τα δίπλα στο κύμα και στη σκιά του κάστρου, μεγαλοπρεπή και νεοκλασικού στυλ αρχοντόσπιτά της, φέρνουν έντονο αποικιοκρατικό στίγμα, μιας και έχουν χτιστεί πριν από έναν αιώνα περίπου, από πλούσιους Λημνιούς, που είχαν εγκατασταθεί και διαπρέψει στην Αίγυπτο. Εδώ, μπροστά μας, περνάει μια ολόκληρη εποχή αυθεντικότητας, πλούτου και μεγαλείου.

Αν ακολουθήσουμε το δρόμο για τη θάλασσα, το αγνάντεμά της θα μας χαλαρώσει την ώρα που θα τρώμε στα περιποιημένα καφέ του Γιαλού. Αν μάλιστα ο ορίζοντας είναι καθαρός, το βλέμμα μας θα φτάσει μέχρι τον Άθω.

Αρκετά από τα αρχοντικά του Γιαλού μετατράπηκαν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, ενώ πολλά αρχοντικά συντηρούνται από οικονόμους, οι οποίες περιμένουν τους κυρίους τους να έρθουν το καλοκαίρι από την Αθήνα ή το εξωτερικό, για να φωτίσουν ξανά οι πολυέλαιοι, να ανοίξουν οι σιδερένιες πόρτες και να ζωντανέψει ξανά ο χώρος από την ανθρώπινη παρουσία. Άλλα, χρόνια κλειστά, περιμένουν ίσως κάποιους καινούργιους ιδιοκτήτες για να τα κατοικήσουν ή να τα μετατρέψουν σε ξενώνες.

Το κάστρο της Μύρινας ή «Παλιόκαστρο» είναι ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα κάστρα του Αιγαίου. Σ’ αυτό μπορούν να αναγνωριστούν πολλές περίοδοι της ιστορίας του νησιού. Στα νότια της πρώτης πύλης του γενοβέζικου κάστρου διατηρείται ένα τμήμα των κυκλώπειων πελασγικών τειχών. Οι Βυζαντινοί έκτισαν το 1186, επί αυτοκρατορίας Ανδρόνικου Α' Κομνηνού, ένα μικρό αλλά ισχυρό κάστρο, από το οποίο όμως σώζονται ελάχιστα στοιχεία. Στη συνέχεια, την περίοδο της Φραγκοκρατίας πραγματοποιήθηκαν επισκευές από τον Filocalo Navigajoso. Κυρίως όμως το κάστρο αναδιαμορφώθηκε και επισκευάστηκε από τους Γενουάτες και κατόπιν από τους Οθωμανούς.

Σήμερα διακρίνονται ερείπια από κτίρια διοίκησης και διαμονής της οθωμανικής φρουράς, συγκροτήματα δεξαμενών, ένα τουρκικό τέμενος, στοές κ.ά. Το κάστρο είναι επισκέψιμο, αλλά δε διαθέτει χώρους υποδοχής και ξενάγησης και χρειάζεται λίγη προσοχή κατά την περιδιάβασή του, γιατί υπάρχει ελαφρά ολισθηρότητα στα πλινθόστρωτα δρομάκια του. Τα βράδια, που φωταγωγείται, είναι σκέτη απόλαυση.

Στο κάστρο συναντάμε και τους γοητευτικούς «φρουρούς» του: πρόκειται για πανέμορφα ελαφάκια (πλατώνια), που τα έφεραν τη δεκαετία του ’70 από τη Ρόδο και σήμερα, χάρη στην αγάπη και τη φροντίδα των κατοίκων, έχουν αυξηθεί και κοντεύουν να φτάσουν τα 100.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης φυλάσσονται εξαιρετικά κι αξιόλογα ευρήματα, όλα από ανασκαφές που έγιναν στην Πολιόχνη, την Ηφαιστεία, την Ίμβρο και στο Καβείριο. Περίφημο το αντίγραφο της Στήλης των Καμινίων, που φέρει παράσταση πολεμιστή και μια τυρρηνική επιγραφή. Εδώ υπάρχει ο κρατήρας με τις διπλές λαβές, του 8ου και του 7ου αιώνα π.Χ., καθώς και το πήλινο ειδώλιο της Κυβέλης.

ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ
Οι σημερινοί κάτοικοι της Λήμνου είναι απλοί άνθρωποι, νησιώτες με αυθεντική φινέτσα, που θεωρούν τον εαυτό τους απόγονο των Αργοναυτών, καλοσυνάτοι και ιδιαίτερα φιλόξενοι. Κινούνται σε αργούς ρυθμούς, χωρίς το άγχος που ταλανίζει τους κατοίκους των μεγαλουπόλεων. Οι πιο πολλοί κάτοικοι, όπως τα αρχαία χρόνια, έτσι και σήμερα, ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Όμως δεν λείπουν και άλλα επαγγέλματα. Ψαράδες, επιχειρηματίες, έμποροι, βιοτέχνες, σιδεράδες, ακόμα και καλλιτέχνες, είναι μερικά. Σε ορισμένα χωριά θα συναντήσει κανείς έντονο το μικρασιατικό στοιχείο, αφού δεν ήταν λίγες οι οικογένειες που βρήκαν καταφύγιο στη Λήμνο, μετά το διωγμό τους από τα σπίτια τους και τα παράλια της Ιωνίας.

Αναφέρεται ότι πολλοί εύποροι Λημνιοί εγκατέλειψαν το 1770 το νησί, μαζί με τις οικογένειές τους, για να γλιτώσουν από την εισβολή των στρατευμάτων του Τούρκου ναύαρχου Χασάν Χατζή Τζετζάερλη και κατέφυγαν στην τότε «γη της επαγγελίας», την Αίγυπτο, όπου έκαναν τρανή περιουσία με την οποία ωφέλησαν σημαντικά την πατρίδα τους. Στην Αλεξάνδρεια, οι Λημνιοί διέπρεψαν ως βαμβακέμποροι. Στη δεκαετία του ’50 μάλιστα, κάποιοι έφεραν και φύτεψαν το συγκεκριμένο σπόρο στο νησί, τα εδάφη του οποίου έχουν τα απαραίτητα για την ανάπτυξή του (επιφανειακά νερά) και από τότε η Λήμνος έγινε κέντρο παραγωγής βαμβακιού. Τότε διανοίχτηκαν και τα πιο πολλά πηγάδια, καθώς επίσης χτίστηκε και το εκκοκκιστήριο που δεσπόζει στην είσοδο της Μύρινας. Η συγκομιδή γινόταν για πολλά χρόνια, αλλά δυστυχώς εδώ κι αρκετό καιρό η συστηματική καλλιέργεια έχει σταματήσει (παρά τις προσπάθειες κάποιων να την επαναφέρουν πειραματικά για λόγους δημιουργίας εκλεκτού σπόρου) και αντικαταστάθηκε με τα σιτηρά, το σουσάμι και τα αμπέλια. Πολλοί ντόπιοι μετανάστευσαν επίσης μαζικά από το 1890 μέχρι το 1910 στην Αμερική. Τη δεκαετία του ’50, πολλοί Λημνιοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν ξανά, κατά εκατοντάδες, κυρίως στην Αυστραλία. Παρ’ όλα αυτά είναι γεγονός ότι ποτέ δε έπαψαν να επιστρέφουν στη γενέτειρά τους, μερικοί ακόμα και κάθε χρόνο.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΚΕΧΑΓΙΑΔΕΣ
Στη Λήμνο, από τα παλιά χρόνια, η κοινωνική δομή κάθε τόπου χαρακτηριζόταν από την παρουσία του παραδοσιακού κτηνοτρόφου. Οι Κεχαγιάδες, λοιπόν, άλλοτε άρχοντες στα βοσκοτόπια και κυρίαρχοι στα κοπάδια, ήταν εγκατεστημένοι δίπλα στις μάντρες τους, για να φροντίζουν τα ζώα και ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης. Ανέπτυξαν μάλιστα τη δική τους κουλτούρα που διατηρείται μέχρι σήμερα μέσα από την παράδοση που διασώθηκε (π.χ. κεχαγιάδικα τραγούδια και χοροί).

ΟΙ ΣΦΟΥΓΓΑΡΑΔΕΣ
Η αλιεία και η επεξεργασία του φυσικού σπόγγου άνθισε για πολλές δεκαετίες στο νησί. Ακόμα και σήμερα μπορεί να συναντήσετε κάποιον από τους τελευταίους σφουγγαράδες στο καφενείο κάποιου χωριού, ο οποίος θα μοιραστεί μαζί σας τις εμπειρίες του. Η τέχνη αυτή δεν ασκείται πια στο νησί, αλλά αξίζει να επισκεφτείτε το Μουσείο Σπογγαλιείας, που βρίσκεται στη Ν. Κούταλη.

ΟΙ ΣΙΔΕΡΑΔΕΣ Ή ΚΑΤΣΙΒΕΛΟΙ
Οι Λημνιοί πάντα κατεργάζονταν και ακόμα το κάνουν ασφαλώς σε μικρότερο βαθμό (λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης) το μέταλλο και τη φωτιά. Περίφημα τα σιδεράδικα ή «κατσιβελιά», από τα οποία λίγα έχουν απομείνει πλέον. Φαίνεται ότι στο σώμα του Λημνιού πάντα κυλάει ο «ιχώρ» του Ηφαίστου. Τέλος ειδική αναφορά αξίζουν και οι αγγειοπλάστες της Λήμνου, από τους οποίους έχουν απομείνει επίσης λίγοι. Γνήσιοι εργάτες της παραδοσιακής τέχνης ζυμώνουν τη «Λημνία Γη» και φτιάχνουν όμορφα αντικείμενα χρηστικής ή διακοσμητικής αξίας, όπως λαγήνια, θυμιατά κ.ά.

Κατσιβελιό στην Ατσική

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Μάρτυρες της πολιτιστικής υπόστασης της Λήμνου είναι οι αρχιτεκτονικοί «θησαυροί» της: από τα πέτρινα αρχοντικά στο Ρωμαίικο Γιαλό και τις επιβλητικές όσο και ιδιότυπες εκκλησίες, μέχρι τις απέριττες μάντρες της και τους ανεμόμυλους, όλα αποτελούν «αποστάγματα» της λαϊκής αρχιτεκτονικής σοφίας.

Το λημνιακό παραδοσιακό σπίτι διακρίνεται όχι μόνο για την απλότητα και τη σωστή μελέτη στη διαμόρφωση των χώρων του, αλλά και για το αρμονικό του «δέσιμο» με το φυσικό περιβάλλον. Διαθέτει, ως επί το πλείστον, έναν όροφο και τζάκι, που είναι η γωνιά για το μαγείρεμα. Εξέλιξη αυτού του καλυβιού είναι το διώροφο ή δίπατο κτίσμα (κατώι, ως βοηθητικός χώρος και ανώι, ως σπίτι) με εξωτερική πέτρινη σκάλα. Τα πιο πολλά είναι πετρόκτιστα και από κάποια εποχή και μετά με κεραμίδια, κάτι που χαρίζει στο νησί μεγάλη γραφικότητα.

Τα ξωκλήσια ξεπερνούν στον αριθμό τα 400 και βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί σαν αγριολούλουδα. Πολλά από τα εξωκκλήσια βρίσκονται σε θέσεις που κάποτε υπήρχαν αρχαίοι ναοί. Μερικά από αυτά μάλιστα διατηρούν στα θεμέλιά τους τα ίδια μαρμάρινα θεμέλια του παλιού ιερού.

Από τα πολλά αρχιτεκτονικά στολίδια της Λήμνου, οι ανεμόμυλοι έχουν εξέχουσα θέση. Οι Φράγκοι εγκατέστησαν για πρώτη φορά ανεμόμυλους στον ελλαδικό χώρο το 1204 και φυσικά η πρώτη επιλογή, λόγω των ισχυρών ανέμων της, ήταν η Λήμνος. Έτσι λοιπόν ξεκίνησαν μια παράδοση που διήρκησε σχεδόν 800 χρόνια.

Ανεμόμυλοι (στη Φυσίνη)

Οι ανεμόμυλοι μπορεί πλέον να μη χρησιμοποιούνται, αλλά ανθίστανται στο χρόνο και υψώνουν το ανάστημά τους, σε μια προσπάθεια να κρατήσουν ζωντανές τις παλιές καλές εποχές. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, είναι αναπαλαιωμένοι με επιμέλεια.

Ανεμόμυλοι (στον Κοντιά)

Τα γεφύρια, οι περιστεριώνες, τα ηρώα, τα λιθόγλυπτα, τα πηγάδια και οι κρήνες φέρνουν ανεξίτηλα το στίγμα της αρχιτεκτονικής και της ιδιαιτερότητας αυτού του τόπου.

Παραδοσιακή βρύση (Καμίνια)

Ειδική αναφορά αξίζουν οι περίφημες πετρόκτιστες και στεγασμένες μάντρες, που οι πιο πολλές είναι μεγάλα αγροτοκτηνοτροφικά συγκροτήματα. Είναι χτισμένες διάσπαρτα σε όλο το νησί, με προσανατολισμό τέτοιο που να προστατεύουν από το δυνατό βοριά και να εξυπηρετούν συγκεκριμένες ανάγκες. Πρόκειται για μονόχωρα κτίσματα, που αρχικά φτιάχτηκαν για να στεγάζουν τους ντόπιους Κεχαγιάδες (βοσκούς) και στη συνέχεια τα ζώα και τους καρπούς της γης.

Οι πιο πολλές έχουν χωμάτινο δάπεδο, ξύλινες στέγες, κοντή πόρτα εισόδου, παρόμοιο νότιο παράθυρο και μια πέτρινη, λίγο υπερυψωμένη, πεζούλα, που παλιά χρησίμευε ως κρεβάτι του βοσκού. Εντυπωσιακή παραμένει η έμφυτη αίσθηση αρμονίας των σχημάτων που ενέπνεε τους τεχνίτες, που τις έχτισαν κατευθείαν πάνω στο χώμα, ακολουθώντας τις εκάστοτε κλίσεις του εδάφους με απίστευτη «πλαστικότητα». Αυτή η άγνωστη (και συχνά αγνοημένη) αρχιτεκτονική περικλείει στο σύνολό της τα αποτυπώματα ενός αρχέγονου λαϊκού πολιτισμού, που σεβάστηκε το φυσικό τοπίο και έφτιαξε υποδομές απόλυτα εναρμονισμένες με αυτό.

Μάντρες (Ρωμανού)

Οι καταπληκτικές πετρόκτιστες εκκλησίες, έργα μεγάλων μαστόρων και πετροπελεκιστών της Λήμνου του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, κοσμούν κυριολεκτικά κάθε χωριό. Ιδιαίτερου κάλλους είναι και τα πετρόκτιστα πυργοειδή καμπαναριά, που σε κάποιους από τους ναούς χρησιμοποιούνται ακόμα. Η πιο αρχαία εκκλησία του νησιού, που βρίσκεται στο χωριό Ρεπανίδι, είναι χτισμένη σε ρυθμό Βασιλικής και από το 2010 αναπαλαιώνεται. Κατέχει ένα αριστουργηματικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, που χρονολογείται από τον 18ο αιώνα.

Άγιος Γεώργιος (Ρεπανίδι)

Τα κάστρα κι οι βίγλες της Λήμνου είναι επίσης σημαντικά στοιχεία του δομημένου περιβάλλοντος. Από τις δεκάδες στρατιωτικές κατασκευές της Φραγκοκρατίας, έχει παραμείνει σε πάρα πολύ καλή κατάσταση το κάστρο της Μύρινας. Άλλωστε τη Μύρινα οι ντόπιοι τη λένε ενίοτε και Κάστρο (όνομα που επίσημα αντικαταστάθηκε μόλις τη δεκαετία του ’50).

ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Η Λήμνος έχει μια στιβαρή γαστρονομική παράδοση, που αναδίδει ένα διανθισμένο από μικρασιατικές επιρροές, άρωμα και προσφέρει αξέχαστες στιγμές ψαροφαγίας δίπλα στο κύμα. Η μακραίωνα ιστορία του τόπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την παραγωγή μοναδικών προϊόντων, όπως το ντόπιο κρασί, το τυρί καλαθάκι, το σιτάρι και το εξαιρετικής ποιότητας σουσάμι που στήριξαν την τοπική οικονομία σε πολλές και διαφορετικές εποχές (κάποια από αυτά συνεχίζουν να το κάνουν μέχρι σήμερα). Οι Λημνιοί, που από τα πανάρχαια χρόνια υπήρξαν κτηνοτρόφοι και γεωργοί, φτιάχνουν τα φαγητά τους με ντόπια προϊόντα και ακολουθούν μια διατροφή ίδια με το τοπίο του νησιού τους, λιτή και απέριττη. Το κυνήγι αφθονεί στο νησί.

Σιτάρι, μέλι και κρασί αποτελούν τη βάση της λημνιακής παράδοσης. Από εκεί και πέρα υπάρχει και ο περίφημος, από εξαιρετικό γάλα, τραχανάς με τον οποίον φτιάχνουν πολύ νόστιμες σούπες, ξεχωριστές πίτες και πλιγούρι. Εξαιρετική φήμη έχουν επίσης τα παξιμάδια και το ντόπιο αλεύρι, με το οποίο φτιάχνουν όχι μόνο θαυμάσιο ψωμί, αλλά και φλωμάρια. Περίφημες θεωρούνται οι πίτες με τυριά και η κίτρινη κολοκύθα.

Σπουδαία θέση στο καθημερινό τραπέζι κατέχουν και τα γαλακτοκομικά προϊόντα με πρώτο και καλύτερο το λευκό ντόπιο καλαθάκι. Υπάρχει επίσης το φρέσκο (μελίχλωρο) και το ξερό (μελίπαστο) τυρί, ιδανικό για σαγανάκι ή για να τρίψει κανείς σε ζυμαρικά. Το εξαιρετικό μέλι της Λήμνου μοσχοβολάει θυμάρι και θεωρείται ένα από τα καλύτερα και ακριβότερα της Ελλάδας.

Για τους Λημνιούς, κρέας σημαίνει αρνί ή κατσίκι. Το χοιρινό το έσφαζαν την επομένη των Χριστουγέννων και το γεγονός αυτό αποτελούσε οικογενειακή γιορτή. Από αυτό δεν πετούσαν σχεδόν τίποτα. Το μοσχάρι έπαιζε και παίζει πολύ μικρό ρόλο στην καθημερινότητά τους, μιας και τα μοσχάρια εδώ είναι λιγοστά. Κρέας για τους κατοίκους είναι το κοτόπουλο καθώς και ο κόκορας, με τον οποίο φτιάχνουν σούπα ή κοκκινιστό με φλωμάρια.


Οι Λημνιοί έγιναν ψαράδες και εξοικειώθηκαν με τη γεύση των θαλασσινών μόλις τους 2 τελευταίους αιώνες, μετά την απομάκρυνση δηλαδή του κινδύνου των πειρατών. Την ομορφιά του περιττού και της πολυτέλειας τη διδάχτηκαν από τους Μικρασιάτες και τους πρόσφυγες της Πόλης και επηρεάστηκαν από τις κοσμοπολίτικες διατροφικές συνήθειες των πλουσίων του Ρωμαίικου Γιαλού. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σήμερα, δεν παύει να υπάρχει στην κουζίνα τους έντονα το στοιχείο της παράδοσης.

Χταπόδι με μακαρονάκι

Η φάβα ή, όπως τη λένε οι ντόπιοι, αύκος, είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο όσπριο. Πρόκειται για μικρό πράσινο μπιζέλι, που, αφού ξεραθεί στον ήλιο, τρίβεται σε μυλόπετρες. Όταν βράσει γίνεται σαν κρέμα, έχει πράσινο χρώμα και είναι ιδιαίτερα γλυκό. Το μελιτζανάκι και το αγγουράκι τουρσί δεν λείπουν ποτέ από τα καφενεία, αλλά και από τα πιο πολλά σπίτια. Υπάρχει η περίφημη άγρια ρόκα τουρσί, αλλά και το κρίταμο, από τις πιο σπάνιες γεύσεις.

Μποχτσαδέλια Λήμνου

Άγρια χόρτα του βουνού, μαυρομάτικα φασολάκια, κουκιά, φρέσκα ή ξερά, και αμπελοφάσουλα είναι κάποια μόνο από τα απαραίτητα λαχανικά στο ντόπιο τραπέζι. Όπως και κολοκυθάκια, κρεμμύδια, μελιτζάνες, πατάτες και η εξαιρετική ντόπια ποικιλία ντομάτας, το «μ’λουδ», όπως τη λένε οι ντόπιοι. Με αυτά φτιάχνουν και το τουρλού, την ονομαστή δηλαδή σπεσιαλιτέ της Λήμνου, που θυμίζει μπριάμ, αλλά μαγειρεύεται στην κατσαρόλα.

Κολοκύθια με αυγά

Οι περιβόητες μακαρόνες, οι χυλοπίτες και τα ζυμαρικά της Λήμνου, λίγο βαριά για τα αμάθητα στομάχια, γίνονται πρόκληση ειδικά όταν σερβίρονται με πετιμέζι. Από τα γλυκίσματά τους, οι σαμσάδες, είναι φύλλα ζύμης τυλιγμένα στο σουσάμι και πασπαλισμένα με μέλι. Υπάρχουν πολλά σιροπιαστά, γλυκά του κουταλιού, πίτες γλυκές, πασχαλινές κουλούρες, γλυκά με μέλι ή πετιμέζι και τα βενιζελικά, είδος φοντάν με αμύγδαλο και σοκολάτα σκεπασμένα με γλάσο βανίλια.

Το στίγμα του αμπελιού και τη σημασία του στο νησί, τα δίνει η σύνδεση του Ηφαίστου με τον πρώτο βασιλιά της Λήμνου, το Θόαντα. Το κρασί της Λήμνου είναι γνωστό στον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει στην Ιλιάδα ότι με το κρασί της ευφραίνονταν οι Αχαιοί, όσο βαστούσε η πολιορκία της Τροίας. Από τότε μέχρι και σήμερα, το κρασί, πλάι στα σιτηρά, δεν έπαψε να συγκαταλέγεται σταθερά στα κύρια προϊόντα του νησιού, με αρκετό πλεόνασμα για εξαγωγές.

Η ΦΥΣΗ
Η Λήμνος αποτελείται κυρίως από επίπεδες άδεντρες εκτάσεις και πεδιάδες. Μόνο στα ΒΔ του νησιού υψώνονται ορεινοί όγκοι, που δεν ξεπερνούν όμως σε ύψος τα 470 μ. Το έδαφός της είναι ηφαιστειογενές, άλλοτε αμμώδες, μερικές φορές βραχώδες, που εναλλάσσεται συνεχώς με εύφορα κομμάτια καλλιεργήσιμης γης. Κύρια μοτίβα του τοπίου είναι τα αμέτρητα χωράφια σταριού και δημητριακών, τα μεγάλα αμπέλια, οι βοσκότοποι και φυσικά οι παραλίες. Το ήμερο τοπίο του νησιού περιβάλλεται από μια αμμουδερή δαντέλα, γεμάτη με μερικές από τις πιο όμορφες παραλίες της Ελλάδας.

Βίγλα (καταρράκτης στο ρέμα Κατσαΐτη)

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Η Λήμνος, εκτός των άλλων, κρύβει και μια μεγάλη ποικιλία από ανεκτίμητα και σπάνια οικοσυστήματα. Τα ηφαιστειακά της τοπία, οι γεμάτες με αποδημητικά πουλιά υδροβιότοποι, η φυσική Αλυκή, οι περίφημες «αμμοθίνες», τα πλούσια ενδημικά είδη φυτών, ένα σπάνιο υπολειπόμενο δάσος βελανιδιών, απέραντα βοσκοτόπια, ακόμα και καταρράκτες, αποκαλύπτουν μοναδικότητα και εκλεκτή ομορφιά. Τα τελευταία χρόνια, επιστήμονες της περιβαντολλογικής οργάνωσης WWF HELLAS (Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση) με έκπληξη κατέγραψαν στη Λήμνο όχι μόνο τους μεγαλύτερους σε έκταση υδροβιότοπους της Μεσογείου, αλλά και τους καλύτερα διατηρημένους. Οι 13 καταγεγραμμένοι υδροβιότοποι καλύπτουν το 2,62% των εδαφών της και την κατατάσσουν στους πιο σημαντικούς και στους πιο μεγάλους σε μεσογειακό επίπεδο. Η ύπαρξή τους, έχει μεγάλη σημασία για τη διατήρηση και την ποικιλία της άγριας ζωής στο Αιγαίο. Τα τελευταία χρόνια, οι υδροβιότοποι προσελκύουν πλήθος ατόμων που ασχολούνται συστηματικά με την παρατήρηση πουλιών (bird watching).

ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ

Είναι το σύμπλεγμα των λιμνών Αλυκής, Χορταρόλιμνης και Ασπρολίμνης, που καλύπτει έκταση 14.000 στρεμμάτων περίπου και εντάσσεται στο δίκτυο NATURA 2000. Στην περιοχή έρχονται πάρα πολλά μεταναστευτικά πουλιά (έχουν καταγραφεί μέχρι και 4.000) για τη διαχείμασή τους.

Σημαντικός υδροβιότοπος είναι και ο ιστορικός κόλπος του Μούδρου. Τόσο το μέγεθος όσο και η θέση του, δημιουργούν το τέλειο περιβάλλον για τη διατήρηση πλούσιας ιχθυοπανίδας και οστρακοπανίδας.

Η λίμνη Αλυκή βρίσκεται στην περιοχή του χωριού Κοντοπούλι, η έκτασή της ξεπερνά τα 6.300 στρέμματα, είναι αλμυρή και επικοινωνεί με τη θάλασσα μέσω μιας μικρής διώρυγας. Το χειμώνα γεμίζει με θαλασσινό νερό, που εξατμίζεται το καλοκαίρι, αφήνοντας πίσω του αλάτι άριστης ποιότητας.

Η Χορταρόλιμνη είναι μια υφάλμυρη λίμνη, έκτασης 2.300 στρεμμάτων, που βρίσκεται στη διοικητική περιφέρεια του χωριού Καλλιόπη. Το καλοκαίρι είναι εντελώς στεγνή, αλλά τις υπόλοιπες εποχές μοιάζει σαν γαλάζια ζωγραφιά σε πράσινο φόντο, με εκατοντάδες κελαηδήματα από ερωδιούς, καστανόπαπιες, καλαμοκανάδες και αβοκέτες, που δίνουν το δικό τους αγώνα για επιβίωση.

Η Ασπρολίμνη βρίσκεται ανάμεσα στην Αλυκή και τη Χορταρόλιμνη, έχει έκταση 500 στρεμμάτων και χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα αλατιού. Το καλοκαίρι ξεραίνεται. Οι δυο λίμνες του νησιού κατακλύζονται από αγριόχηνες, αγριόπαπιες, αγριόκυκνους, ερωδιούς, αλκυόνες, χαλκόκοτες, πελεκάνους, γλάρους, γλαρόνια, βουτηχτάρες, νερόκοτες και πυκνά σμήνη από ροζ φλαμίνγκο.

ΠΑΝΙΔΑ
Το νησί είναι σπίτι για έναν τεράστιο αριθμό αγριοκούνελων, που αναπαράγονται ανεξέλεγκτα και προκαλούν τεράστιες ζημιές στους τοπικούς καλλιεργητές. Πολύ συχνά θα δείτε κουνέλια να περιφέρονται ελεύθερα στους δρόμους και στα χωράφια. Η Λήμνος φιλοξενεί επίσης ένα μεγάλο πληθυσμό νησιώτικης πέρδικας (alectoris chukar), που η διατήρησή της, παρά το αυστηρά ελεγχόμενο κυνήγι, οφείλεται στο ότι υπάρχουν ακόμα μεγάλες καλλιεργημένες εκτάσεις και έλλειψη των λεγόμενων «επιβλαβών» ζώων (αλεπού, κουνάβι). Τα τελευταία χρόνια, συγκεντρώνουν ενδιαφέρον οι «φτερωτοί κάτοικοι» των υδροβιότοπων, όπως είναι τα εντυπωσιακά φλαμίνγκο. Άλλα πουλιά που ευδοκιμούν στο νησί είναι οι τσαλαπετεινοί, οι αετογερακίνες, τα γεράκια, τα κιρκινέζια κ.ά. Τέλος, στη Λήμνο ζουν διάφορα είδη ερπετών και εντόμων.

ΧΛΩΡΙΔΑ
Σήμερα στο νησί υπάρχουν πάρα πολλές αστοιβιές (είδος ακανθώδους θάμνου), το περίφημο θυμάρι, ρίγανη και άλλα μικρά αρωματικά φυτά, αμάραντα και διάφορα είδη βάτων. Πολλά δέντρα δεν υπάρχουν, εκτός βέβαια από τα οπωρικά, πολύ λίγες ελιές, ελάχιστα πλατάνια στην περιοχή του Κοντιά, αρμυρίκια και φυσικά το υπολειμματικό «δάσος» βελανιδιών quercus macrolepis, ανάμεσα στα χωριά Ρεπανίδι και Κοντοπούλι. Η έλλειψη πυκνών δασών οφείλεται, κατά πολύ, στην ανθρώπινη παρέμβαση μέσω της κτηνοτροφίας και της υλοτομίας, στις ειδικές γεωλογικές συνθήκες, αλλά και στους δυνατούς ανέμους που δεν επιτρέπουν την ανάπτυξή τους.

ΤΟ ΑΠΟΛΙΘΩΜΕΝΟ ΔΑΣΟΣ
Μπορεί να το αγνοούσατε εντελώς ότι η Λήμνος φιλοξενεί στην αγκαλιά της ένα απολιθωμένο δάσος. Σύμφωνα με την Παλαιοντολογία, πριν από 23 έως 18 εκατομμύρια χρόνια, κάλυπταν την επιφάνειά της πυκνά δάση από φοίνικες, πεύκα και γιγάντιες σεκόιες. Η δημιουργία του πετρωμένου δάσους συνδέεται άμεσα με την ηφαιστειακή δράση της ευρύτερης περιοχής του Αιγαίου, όπου υπήρχαν ενεργά ηφαίστεια. Έτσι σε περίοδο έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας εκσφενδονίζονταν από τον κρατήρα του ηφαιστείου λάβα, πυροκλαστικά υλικά, ηφαιστειακή στάχτη, που κάλυψε την πλούσια υποτροπική βλάστηση της περιοχής. Η μεγαλύτερη εμφάνιση των φυτικών λειψάνων και κορμών της Λήμνου βρίσκεται στο Μούδρο και στην ευρύτερη ανατολική Λήμνο, ενώ σημαντικά φυτικά απολιθώματα βρέθηκαν μέσα στους πυροκλαστικούς σχηματισμούς της ενότητας Ρωμανού, Βάρους, Κότσινα, Πορτιανού και στην περιοχή των Θέρμων, στη μάντρα Κατραμάδου. Μέχρι τώρα δεν έχουν γίνει σοβαρές ενέργειες για την ανάδειξη αυτού του πλούτου, και τα απολιθώματα είναι εκτεθειμένα, δυστυχώς, στο καθένα ασυνείδητο τουρίστα, που παίρνει κάποιο κομμάτι για σουβενίρ, καθώς και στις διαβρώσεις.

ΠΑΡΑΛΙΕΣ

Από τη Μύρινα, την πρωτεύουσα του νησιού και αστικό κέντρο της προϊστορικής εποχής, μέχρι την περιοχή του Μούδρου, με το ιστορικό λιμάνι και τα Καμίνια, όπου βρίσκεται η νεολιθική Πολιόχνη, θα συναντήσετε, εκτός από μικρά και μεγάλα λιμάνια, αμέτρητες αμμουδερές παραλίες με άμμο ή ψιλό βοτσαλάκι. Εκτός από τις γνωστές και μεγάλες που αναφέρουμε παρακάτω, υπάρχουν και άλλες πιο μικρές και άγνωστες που οι περισσότερες από αυτές δεν «ασφυκτιούν» ποτέ, ούτε καν τον Αύγουστο. Αν θέλετε να απολαύσετε μοναχικές βουτιές σε κρυστάλλινα νερά, κάποιες μόνον από τις πολλές επιλογές σας, μπορεί να είναι ο Παρθενόμυτος (Μούδρο), το Λουρί (Σκανδάλη), η Νευτίνα (Κοντοπούλι), η Αγία Βαρβάρα (Καμίνια) ή ο Αγ. Ερμόλαος (Μπουρνιάς). Για όσους έχουν σκάφος και επιθυμούν περιπλάνηση σε ερημικά μέρη, υπάρχουν απάτητες παραλίες, που προσφέρονται για μοναχικό άραγμα στον ήλιο, ρομαντικά πικ-νικ και περιπέτεια. Αν είστε οπαδός του κάμπινγκ (που φανερά τουλάχιστον δεν διώκεται στη Λήμνο), θα βρείτε σε αρκετά σημεία πυκνά αρμυρίκια, όπου μπορείτε να στήσετε το αντίσκηνό σας, αφού δεν υπάρχουν οργανωμένες κατασκηνώσεις.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΥΡΙΝΑΣ

Φεύγοντας από την πόλη της Μύρινας, προς ΒΑ του νησιού, ακολουθούμε στον κεντρικό δρόμο την ταμπέλα που θα μας οδηγήσει στα Θέρμα. Στρίβοντας δεξιά, θα βρεθούμε σε μια περιοχή κατάφυτη από πλατάνια και λεύκες. Στα Θέρμα, όπως λέγονται, υπάρχουν ιαματικές πηγές, και γι’ αυτό το λόγο, από τα πρώτο κιόλας χρόνια της τουρκοκρατίας στο νησί, είχαν χτιστεί στην περιοχή περίφημα χαμάμ.

Σήμερα, δίπλα στα απομεινάρια τους, υπάρχει οργανωμένο συγκρότημα λουτρών, που λειτουργεί καθημερινά, όλη τη διάρκεια του χρόνου, και προσφέρει μια εναλλακτική μορφή αναψυχής σε όσους επιθυμούν να επωφεληθούν από τις ιαματικές ιδιότητες των θερμών υδάτων του Ηφαίστου, μέσα σ’ ένα μαγευτικό περιβάλλον. Το νερό των Θέρμων πίνεται, θεραπεύει τις δερματικές παθήσεις και τα ρευματικά, έχει μικρή περιεκτικότητα σε άλατα και η θερμοκρασία του κυμαίνεται στους 44ο C.

Αν έχουμε χρόνο, περπατάμε από τα Θέρμα προς το βουνό (μια φανταστική διαδρομή 374 μ.) μέχρι το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Η θέα από εκεί είναι πανοραμική και πραγματικά απίστευτη: δαντελωτά ακρογιάλια, ξέρες και στεριές ολόγυρα, το φράγμα που βρίσκεται ανάμεσα στο βουνό Κρύκελα και τον Άγιο Δημήτριο και, αν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, η κορυφή του Άθωνα, η Θάσος, η Σαμοθράκη και η Ίμβρος.

Το φράγμα (όπως φαίνεται από τον Προφήτη Ηλία)



Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο, με κατεύθυνση πάντα προς τα ΒΑ, στρίβουμε αριστερά και φτάνουμε στο παραδοσιακό χωριό Κορνό, ένα όμορφο αμφιθεατρικό αρχοντοχώρι, με εντυπωσιακά αρχοντικά Λημνιών που έζησαν στην Αίγυπτο. Είναι φημισμένο για τη βιοτεχνία παραγωγής γλυκών που διαθέτει. Το χωριό πήρε το όνομά του από έναν κρουνό (βρύση) της πλατείας του. Ένα από τα λίγα χωριά που δε διαθέτει κοντινή παραλία, παραμένει ήσυχο κι ανεπηρέαστο από το καλοκαιρινό κύμα της πολυκοσμίας. Απαραίτητη επιλογή, αν προτιμάτε στιγμές απόλυτης ηρεμίας και χαλάρωσης. Αριθμεί σήμερα περίπου 350 κατοίκους.

Η διαδρομή μέχρι το χωριό Κάσπακα είναι κάτι παραπάνω από συγκλονιστική, ενώ ο δρόμος για τον Αυλώνα έχει υπέροχη θέα προς τη θάλασσα και αναδίδει ένα κοσμοπολίτικο άρωμα, αφού στην περιοχή έχουν χτιστεί πολλές βίλες με πισίνες.

Αν στρίψουμε αριστερά, θα συναντήσουμε την οργανωμένη παραλία των Ρηχών Νερών. Είναι η πιο κοσμική παραλία της Μύρινας, με τα μεγάλα ξενοδοχεία «Ακτή Μύρινα» και «Porto Palace», κοντά στο Ρωμαίικο Γιαλό. Διατηρεί την αίγλη του κλασικού παραλιακού θέρετρου, προσθέτοντας κάθε χρόνο νέες αφίξεις στο δυναμικό της.

Αν συνεχίσουμε ίσα μπροστά, θα βρεθούμε στην παραλία του Αυλώνα. Ο Αυλώνας είναι ο πρώτος κόλπος αμέσως μετά τα Ρηχά Νερά, με υπέροχη αμμώδη παραλία για πιο ήσυχο μπάνιο. Τα ηφαιστειώδη γύρω νησάκια είναι ό,τι πρέπει για τους ψαροντουφεκάδες. Με θαλασσινά σπορ για μικρούς και μεγάλους και μπαράκια. Διασχίζοντας το βουνό Άγ. Αθανάσιος θα φτάσουμε στην εκπληκτική παραλία του Άη-Γιάννη.

Ο Κάσπακας είναι ένα κουκλίστικο χωριό (σαν αυτά των carte postales), από τα παλαιότερα της Λήμνου, με μακραίωνη ιστορία που φτάνει ως τα όψιμα βυζαντινά χρόνια. Χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά του βουνού Άγ. Αθανάσιος και κρυμμένο από τη θάλασσα (για προστασία από τους πειρατές), φέρνει στο νου ορεινό χωριό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Μπορούμε να απολαύσουμε τη θέα της υπέροχης χαράδρας και να χαζέψουμε τα πετρόκτιστα σπίτια και τα στενά δρομάκια του. Ονομαστοί είναι, όμως, και οι κτιστάδες του και τα ξεροτρόχαλά τους, τοίχοι δηλαδή χτισμένοι με πέτρα, χωρίς συγκολλητικά υλικά. Το χωριό έχει γύρω στους 850 κατοίκους και πλούσια παράδοση στην παραγωγή γλυκών, ζυμαρικών και άλλων εδεσμάτων. Από τον Κάσπακα περνά κανείς για να φτάσει στο επίνειο του Άη Γιάννη και την ερημική παραλία του Καρβουνόλακα.

Ο Άη Γιάννης είναι μια αγαπημένη και ιδιαίτερα δημοφιλής παραλία, με εξαιρετικά διαυγή νερά. Βρίσκεται πολύ κοντά στη Μύρινα και είναι εύκολα προσβάσιμη, με πεντακάθαρη αμμουδιά και φυσικά άψογη οργάνωση με ξαπλώστρες, ομπρέλες και θαλάσσια σπορ. Γύρω από την παραλία υπάρχουν πολλά εξοχικά σπίτια, που οι αυλές τους «ξεχειλίζουν» από τα χρώματα και τα αρώματα των λουλουδιών και των περικοκλάδων. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετά ταβερνάκια με ψάρι και άλλες λιχουδιές, καθώς και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Αν οδηγήσουμε 2 χλμ. νότια της Μύρινας, θα συναντήσουμε το γραφικό Πλατύ. Με περίπου 500 κατοίκους, το χωριό με στενά δρομάκια και όμορφα σπίτια είναι χτισμένο στην κορυφή του όρμου που περικλείεται από τα ακρωτήρια: Τηγάνι και Διαβάτης. Διαθέτει πανέμορφη θέα προς τον Άθω και μια εξαιρετική, αμμουδερή παραλία. Λέγεται ότι στη θέση του παλαιότερα υπήρχε ένα κάστρο. Πολύ όμορφη η πλατεία του με τα μπαράκια και τα μεζεδοπωλεία του. Το Πλατύ είναι ένα από τα πιο οργανωμένα και στιλάτα τουριστικά θέρετρα του νησιού και τα τελευταία 20 χρόνια έχει γνωρίσει αξιόλογη άνθηση στο χώρο του ξενοδοχειακού τουρισμού με μεγάλη ανοικοδόμηση και πολλές τουριστικές επιχειρήσεις. Στην άκρη του όρμου του Πλατύ λειτουργεί και το μεγάλο πολυτελές ξενοδοχείο Lemnos Village. Στη δεξιά πλευρά του όρμου του, υπάρχει το νησάκι Διαβάτες, που είναι ένας φοβερός ψαρότοπος και στάση για όσους έχουν σκάφη.

Κάτω από το χωριό απλώνεται η αμμουδερή παραλία του, με τα καταπράσινα νερά της, που συγκεντρώνει πολύ κόσμο. Η περιοχή αναπτύσσεται τουριστικά ολοένα και περισσότερο. Διαθέτει ομπρέλες, ξαπλώστρες, μπαράκια και θαλασσινά σπορ στο beach bar.

Από δω και πέρα και ακολουθώντας την κεντρική αρτηρία, η περιοχή έχει να αναδείξει υπέροχες αμμουδερές παραλίες και μαγευτικούς ορμίσκους: Πλαγίσου Μώλος και η απάνεμη οργανωμένη παραλία της Αγ. Παρασκευής, που το καλοκαίρι σφύζει από ζωντάνια, καθώς αποτελεί τον προσφιλή προορισμό των τουριστών. Το εκκλησάκι που δεσπόζει στον απέναντι λόφο, είναι η Αγ. Παρασκευή.

Στα 2 χλμ., συναντάμε το πανέμορφο χωριό Θάνος, χτισμένο στους πρόποδες του λόφου Κάκκαβος, που αριθμεί σήμερα περίπου 450 κατοίκους. Σεργιανίζουμε στην όμορφη πλατεία, με την εντυπωσιακή εκκλησία της Αγ. Παρασκευής, απολαμβάνουμε τη θέα από ψηλά και γνωρίζουμε την υπέροχη παραλία του με τα κρυστάλλινα νερά.

Η παραλία Θάνους είναι μια ξεχωριστή και δημοφιλής παραλία, μιας και διαθέτει τα πιο ζωντανά μπαράκια και καταπληκτική θάλασσα. Κάθε καλοκαίρι, εδώ χτυπά η καρδιά της τουριστικής σεζόν: άπειρα ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες, καφέ, ψάθινες ομπρέλες, ξύλινα τραπέζια, ξαπλώστρες, μουσικές, αλλά και γυμνισμός.

Οδηγώντας ανάμεσα από τα εντυπωσιακά γεωλογικά σχήματα των λόφων και διασχίζοντας το βουνό Κάκκαβος, βλέπουμε την πινακίδα που δείχνει το δρόμο για την Παναγία την Κακκαβιώτισσα. Ακολουθώντας το χωματόδρομο, ύστερα από 3 χλμ. βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα συγκλονιστικό θέαμα. Στην καρδιά του λόφου, τεράστιοι βράχοι, διαφόρων σχημάτων, κρύβουν μέσα στα σπλάχνα τους ένα εκκλησάκι (που αναφέρεται ήδη από το 1305 ως μετόχι της Μεγίστης Λαύρας). Το λευκό του χρώμα κάνει μια καταπληκτική αντίθεση με το γήινο των βράχων, ενώ τα μπλε κάγκελά του, σου θυμίζουν ότι πράγματι βρίσκεσαι σ’ ένα από τα πιο όμορφα αιγαιοπελαγίτικα νησιά.

Συνεχίζουμε το δρόμο, έχοντας πάντα ΝΑ κατεύθυνση. Από ψηλά φαίνεται ο όρμος του Αγ. Παύλου. Κατεβαίνουμε το δρόμο και φτάνουμε στην πολύ γνωστή παραλία Εβγάτη ή Ζεματά, όπου στέκεται περήφανος ένας εντυπωσιακός βράχος. Έχει καταγάλανα και αβαθή νερά και μπορεί κανείς να κάνει αμμόλουτρο στην υπέροχη λεπτή άμμο του, που απλώνεται σε μήκος 2 χλμ. περίπου. Διαθέτει πολλά θαλάσσια σπορ, μπαρ και καλό φαγητό, ομπρέλες και ξαπλώστρες, ένα μέρος που μπορεί να μείνει κάποιος από το πρωί μέχρι το βράδυ. Στην περιοχή λειτουργούν και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Η συνέχεια του κεντρικού δρόμου μας οδηγεί στον Κοντιά.