Τσουνάμι στους πολιτισμούς

Όταν το 2004 ο καταστροφικός σεισμός στη Σουμάτρα της Ινδονησίας έφερε το τσουνάμι, που με τη σειρά του σάρωσε ό,τι βρήκε στο πέρασμά του και μαζί πάνω από 220.000 ανθρώπινες ζωές, τότε τα γλωσσικά αντανακλαστικά της ενημέρωσης λειτούργησαν αυτόματα. Από τότε, όταν θέλουμε να περιγράψουμε ένα φαινόμενο που φέρνει σκληρές, οδυνηρές, σαρωτικές, μη αναστρέψιμες καταστροφές, λέμε «τσουνάμι», ακόμα και όταν πρόκειται για οικονομικά μέτρα.

Και μπορεί το φαινόμενο να απαντά με περισσότερη συχνότητα στον Ειρηνικό Ωκεανό, αλλά μη ξεχνάμε ότι το μεγαλύτερο σε δύναμη, ένταση και τελικά ιστορικής σημασίας καταστροφικό τσουνάμι συνέβη στο Αιγαίο και είναι εκείνο που προκάλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Τα γιγαντιαία κύματα που πιθανολογείται ότι έφτανα ως τα 30 μέτρα και προκλήθηκαν από την κατάρρευση του ηφαιστειακού κώνου στη θάλασσα, δεν κατέστρεψαν μόνο τον μινωικό πολιτισμό.

Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι χτύπησαν τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου ως την Κύπρο, την Αίγυπτο, τη Φοινίκη και τα μικρασιάτικα παράλια. Μάλιστα, οι πιο τελευταίες ενδείξεις δείχνουν ότι οι επιπτώσεις έφτασαν ως τα παράλια του Ισραήλ. Έτσι, η διεθνής επιστημονική κοινότητα μιλάει για μια καταστροφή που προκάλεσε δραματικές αλλαγές σε όλη τη Ανατολική Μεσόγειο και όχι μόνο στον αιγαιοπελαγίτικο πολιτισμό.

Κάπου ανάμεσα στην ιστορία και το μύθο, με το βάρος να γέρνει στο δεύτερο, κινείται και η γοητευτική αφήγηση για τη χαμένη Ατλαντίδα, που ίσως να χάθηκε από τσουνάμι, την ύπαρξή της όμως αναφέρει μόνο ο Πλάτωνας, ως υπόδειγμα ιδανικής πολιτείας. Εδώ, λοιπόν, και μέχρι η επιστήμη να βρει μια καλά τεκμηριωμένη απάντηση, μόνο η φαντασία μας μπορεί να καλπάζει με ορμή κυμάτων.

Απεικόνιση της Ατλαντίδας σύμφωνα με την περιγραφή του Πλάτωνα

Ωστόσο, πολλούς αιώνες αργότερα, το πρώτο τσουνάμι, που καταγράφεται στους ιστορικούς χρόνους, είναι εκείνο στην Ποτίδαια της Χαλκιδικής το 479 π.Χ., από το οποίο καταστράφηκε ο περσικός στόλος και που περιγράφει ο Ηρόδοτος.

Έναν αιώνα αργότερα, το 373 π.Χ., μια πόλη 1.000 ετών, η αρχαία Ελίκη, εξαφανίζεται μέσα σε λίγα λεπτά. Ένας σεισμός 7 ρίχτερ προκαλεί ακαριαία καθίζηση του σαθρού εδάφους, πάνω στο οποίο είχαν θεμελιωθεί σπίτια και δημόσια κτίρια. Δημιουργείται μια τεράστια λεκάνη με τη βυθισμένη πόλη εντός της, η οποία σε λίγα λεπτά έγινε λιμνοθάλασσα, αφού το τσουνάμι κινούμενο από Βορρά προς Νότο ήρθε να ολοκληρώσει την καταστροφή. Ο Παυσανίας θα γράψει αργότερα ότι η Ελίκη, μητρόπολη 12 ιωνικών πόλεων, καταστράφηκε από σεισμό και μεγάλα κύματα που έφταναν ως τα δέντρα και κάλυψαν ολόκληρη την πόλη ως το Άλσος του Ποσειδώνα.

Και μπορεί τον 4ο αιώνα π.Χ. η ιαπωνικής προέλευσης λέξη «τσουνάμι» να ήταν άγνωστη, αλλά ο Αριστοτέλης με εξαιρετική ακρίβεια περιγράφει στα «Μετεωρολογικά» ότι οι σεισμοί προκαλούν μεγάλα θαλάσσια κύματα. Και μάλιστα κάνει χάρτη με επικίνδυνες περιοχές μέσα στις οποίες περιλαμβάνονταν ο Ελλήσποντος, η Αχαΐα, η Κόρινθος, η Σικελία και η Εύβοια.

Και ο Θουκυδίδης είναι απολύτως σαφής όταν περιγράφει, στο 3ο βιβλίο της Ιστορίας του, ότι το 428 π.Χ., και ενώ οι Πελοποννήσιοι είχαν προχωρήσει ως τον Ισθμό για να εισβάλουν στην Αττική, ισχυροί άνεμοι τους ανάγκασαν να γυρίσουν πίσω. Τότε, οι Οροβιές, στο ΒΔ άκρο της Εύβοιας, κατακλύσθηκαν από τεράστιο κύμα και όσοι δεν πρόφθασαν να καταφύγουν στα υψώματα σκοτώθηκαν, ενώ τμήμα της ξηράς καταποντίστηκε. Το κύμα παρέσυρε και τμήμα του αθηναϊκού τείχους στο νησάκι Αταλάντη της Λοκρίδας. Στην αντικρινή Πεπάρηθο, δηλαδή τη Σκόπελο, «εγένετο κύματος επαναχώρησις» και καταστράφηκε τμήμα του τείχους, το πρυτανείο και οικίες.

Η Κνωσός, η Γόρτυνα και πολλές ακόμα πόλεις της Κρήτης καταστράφηκαν από το σεισμό του 365 μ.Χ., κατά τον οποίον το μεγαλύτερο μέρος του νησιού πλημμύρισε. Διάφορες πηγές κάνουν λόγο για κύματα που έφταναν στα παράλια της Ελλάδας, της Αιγύπτου, ακόμα και της Δαλματίας.

Τα 7 ρίχτερ που χτύπησαν το Διακοφτό το 1402 μ.Χ. προκάλεσαν κύματα που προσχώρησαν κατά 1.200 μέτρα στην ξηρά.

Στην ιστοσελίδα, εξάλλου, του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, μπορεί κάποιος να βρει πλήρη κατάλογο με τα έτη κατά τα οποία εκδηλώθηκαν τσουνάμι στον ελλαδικό χώρο (π.χ. το 426 π.Χ. στον Μαλιακό κόλπο, το 148 μ.Χ, το 1481 μ.Χ., το 1609 μ.Χ. και το 1741 μ.Χ. στη Ρόδο, το 365 μ.Χ. και 1303 μ.Χ. στην Κρήτη με καταστροφική διάδοση των κυμάτων αυτών σε μεγάλο τμήμα της Μεσογείου, το 544 μ.Χ. στη Θράκη, το 1389 μ.Χ. στη Χίο, το 1650 μ.Χ. στις Κυκλάδες και την Κρήτη, έπειτα από ισχυρή υποθαλάσσια έκρηξη του ηφαιστείου Κολούμπος της Σαντορίνης κ.ά.).

Μακριά από τη Μεσόγειο, εκεί που σήμερα βρίσκεται ο Κόλπος του Μεξικού, πριν από 50.000.000 χρόνια η πτώση μετεωρίτη προκάλεσε τέτοιο τσουνάμι ώστε η θάλασσα προσχώρησε στην ξηρά κατά εκατοντάδες χιλιόμετρα.

Βόρεια της Ευρώπης φαίνεται ότι μια κατολίσθηση που συνέβη στη Νορβηγία στη μεσολιθική περίοδο, πριν το 6.000 π.Χ., προκάλεσε ένα από τα πιο ορμητικά τσουνάμι που έχουν ποτέ καταγραφεί και μαζί τη μετατροπή της Γηραιάς Αλβιόνας, δηλαδή της Αγγλίας, σε νησί.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε τον δυνατό σεισμό που έγινε το 1755 στη Λισσαβώνα της Πορτογαλίας. Μετά το σεισμό ακολούθησε ένα δυνατό τσουνάμι, που πλημμύρισε την πόλη της Λισσαβώνας.

Ένα άλλο ηφαίστειο, στην Κρακατόα της Ινδονησίας, μεταξύ Ιάβας και Σουμάτρας, το 1883, έσβησε το νησί από τον χάρτη.

Τα κύματα έφτασαν στα 35 μέτρα, ταξίδεψαν στο μισό ημισφαίριο και οι νεκροί έφτασαν τους 35.000. Το ηφαιστειακό σύννεφο βύθισε στο σκοτάδι την Ινδονησία για δύο ημέρες.

Το πιο πρόσφατο τσουνάμι, με τρομακτικές συνέπειες, ήταν αυτό που χτύπησε τις ανατολικές ακτές της Ιαπωνίας, τον Μάρτιο του 2011, μετά από ένα σεισμό 8,9 της κλίμακας ρίχτερ.

Προκάλεσε ζημιές σε σπίτια, αυτοκίνητα,

καθώς και σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.