Και άλλα μεγάλα ποτάμια της Ελλάδας

Σπερχειός

Είναι ποταμός της Στερεάς Ελλάδας, που παλαιότερα λεγόταν Αλαμάνα, ονομασία γνωστή από την ομώνυμη μάχη. Έχει μήκος 82 χιλιόμετρα. Πηγάζει από το βουνό Τυμφρηστός (Βελούχι) της Ευρυτανίας και προχωρώντας ανατολικά μπαίνει στη Φθιώτιδα, διασχίζει την ομώνυμη κοιλάδα, ανάμεσα στην Οίτη και στην Όθρυ, και χύνεται στον Μαλιακό κόλπο. Οι προσχώσεις του, που μετέθεσαν τον μυχό του Μαλιακού πάνω από 8 χιλιόμετρα προς τα ανατολικά, εξαφάνισαν τα στενά των Θερμοπυλών με τη στρατηγική τους σημασία, και σε χίλια χρόνια θα εξαφανίσουν και όλο τον Μαλιακό Κόλπο. Το 995 ο Νικηφόρος Ουρανός νίκησε κοντά στον ποταμό αυτόν τους Βούλγαρους. Στην Επανάσταση του 1821 δόθηκε στην περιοχή της γέφυρας, πριν από τις εκβολές του, η Μάχη της Αλαμάνας, όπου και αιχμαλωτίσθηκε ο Αθανάσιος Διάκος. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, αυτός ήταν το πρώτο σύνορο του Ελληνικού Βασιλείου. Το 1941 ο Σπερχειός αποτέλεσε τη 2η συμμαχική αμυντική γραμμή στην κάθοδο των Γερμανών. Το όνομα του το έλαβε από το ρήμα σπέρχω-ομαι που σημαίνει κινούμαι με ορμή και γι’ αυτό ονομάσθηκε και η κωμόπολη Σπερχειάδα.

Λούρος

Είναι ποταμός της Ηπείρου με συνολικό μήκος 80 χλμ. Πηγάζει από το όρος Τόμαρος, διασχίζει μία στενή χαράδρα κατηφορίζοντας προς το νομό Πρέβεζας, περνάει από τα χωριά Βούλιστα, Παναγιά, Κλεισούρα, και μετά το χωριό Κερασώνα τα νερά του εγκλωβίζονται από το τεχνητό υδροηλεκτρικό φράγμα Λούρου, ύψους 25 μέτρων και πλάτους 70 μέτρων. Ένα τμήμα των νερών του, διοχετεύεται με σήραγγα ανατολικά μέσα από λόφο, και ξαναπέφτει στο κεντρικό τμήμα του ποταμού, λίγο πριν το χωριό Άγιος Γεώργιος. Ο Λούρος εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο, όπου σχηματίζεται το Δέλτα Λούρου, που αποτελεί σημαντικό οικοσύστημα.

Εύηνος
Είναι ποταμός της Αιτωλοακαρνανίας. Το όνομά του το οφείλει στο βασιλιά Εύηνο, που πνίγηκε στα νερά του κυνηγώντας τον Ίδο, που του είχε αρπάξει την κόρη του, την πριγκίπισσα Μάρπησσα. Είναι γνωστός και με το όνομα Φιδάρης λόγω των διακλαδώσεων που σχηματίζει κατά τη διαδρομή του. Πηγάζει από τα βουνά Κόρακας και Τσεκούρι, κοντά στην Αρτοτίβα και χύνεται στον Πατραϊκό Κόλπο, κοντά στο χωριό Κρυονέρι, ανατολικά από τη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Εκεί βρίσκεται και το χωριό Ευηνοχώρι στο οποίο έχει δώσει το όνομά του. Στον Εύηνο σώζονται ακόμα αρκετά παλιά πέτρινα γεφύρια, όπως της Αρτοτίβας (το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι της δυτικής Ελλάδας), της Δορβιτσάς, του Πόριαρη, της Κλεπάς, της Μελίγκοβας κ.α. Έχει συνολικό μήκος περίπου 80 χλμ. Από τις αρχές του 21ου αιώνα ποσότητες νερού από τον Εύηνο μεταφέρονται στον ποταμό Μόρνο με αγωγό για την υδροδότηση της Αθήνας. Ο Εύηνος είναι ιδανικός για αθλητικές δραστηριότητες όπως το κανόε-καγιάκ και το ράφτινγκ. Στην περιοχή της γέφυρας του Μπανιά έχουν δημιουργηθεί σύγχρονες εγκαταστάσεις, οι πιο ολοκληρωμένες στην Ελλάδα μετά τις αντίστοιχες ολυμπιακές της Αθήνας. Οι επισκέπτες της περιοχής του Ευήνου ασχολούνται επίσης με την πεζοπορία, την ορειβασία, το ποδήλατο βουνού και την ιππασία.

Αξιός
Γνωστός κι ως Βαρδάρης είναι ο μεγαλύτερος ποταμός που διασχίζει τη Μακεδονία και ο δεύτερος μεγαλύτερος των Βαλκανίων (μετά τον Έβρο), με μήκος 380 χλμ., από τα οποία μόνο τα 76 είναι σε ελληνικό έδαφος. Το πλάτος του κυμαίνεται από 50-600 μ. και το βάθος του φτάνει τα 4 μ. Πηγάζει από το όρος Σκάρδος (Σερβοαλβανικά σύνορα), διασχίζει τη κοιλάδα των Σκοπίων, μπαίνει στην Ελλάδα και χύνεται στο Θερμαϊκό κόλπο. Η κοιλάδα του, μαζί με αυτή του Στρυμόνα, είναι οι κύριες διαβάσεις από βορρά προς την Ελλάδα, απ’ όπου πέρασαν όλοι οι λαοί που μετανάστευαν στα νότια των Βαλκανίων. Το Δέλτα του κατά την αρχαιότητα ήταν 10 χλμ. πιο ΒΑ από το σημερινό. Έως τον 5ο αιώνα η σημερινή πεδιάδα της Θεσσαλονίκης καλυπτόταν από θάλασσα και η Πέλλα ήταν παραθαλάσσια, στο μυχό του αρχαίου Θερμαϊκού κόλπου. Αποτέλεσε θέατρο σημαντικών μαχών κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, με σημαντικότερη τη Μάχη του Αξιού (Μάιος του 1917). Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Άξιος ή Αξειός και Ναξειός. Η λέξη Αξιός έχει μακεδονική ρίζα από το αξός που σημαίνει δάσος ή ύλη και πραγματικά οι όχθες του Αξιού είναι δασώδεις. Το όνομα Βαρδάρης είναι μεσαιωνικό και προέρχεται από τη φυλή των Βαρδάρων, που μετά από επιδρομές, τον 7ο αιώνα, συνθηκολόγησε με τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου και εγκαταστάθηκε στην κοιλάδα του Αξιού, καλλιεργώντας εδάφη που της παραχωρήθηκαν. Οι Βαρδάροι αφομοιώθηκαν γρήγορα από τους ντόπιους ελληνικούς πληθυσμούς και εξαφανίστηκαν από την ιστορία. Το όνομα Βαρδάρης για τον Αξιό όμως, έμεινε ως και σήμερα. Το σημερινό Δέλτα του ποταμού έχει έκταση 22.000 στρ. Στην ευρύτερη περιοχή εκβάλλουν και οι ποταμοί Λουδίας, Αλιάκμονας και Γαλλικός και μαζί με τις αλυκές Κίτρους δημιουργούν έναν υδροβιότοπο μεγάλης έκτασης και σημασίας, που προστατεύεται από τις συνθήκες Ράμσαρ και Βέρνης. Στην περιοχή υπάρχουν σημαντικοί πληθυσμοί υδρόβιων πτηνών όπως ερωδιοί, χαλκόκοτες, νεροχελίδονα, γαλιάντρες κ.α. Μαζί με τα είδη που καταφθάνουν την εποχή της μετανάστευσης ξεπερνάνε τα 200. Μεταξύ των ειδών αυτών υπάρχουν και αρπακτικά όπως ο θαλασσαετός, ενώ ορισμένες φορές παρατηρούνται και διάφορα σπάνια για την περιοχή είδη. Οι όχθες του ποταμού περιβάλλονται από δάση με λεύκες, οξιές και πλατάνια. Τα δάση του Αξιού φιλοξενούν λύκους, τσακάλια, αγριόγατες, βίδρες κ.α. Ο υδροβιότοπος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα επιβίωσης από τα βιομηχανικά και αστικά απόβλητα, τα λιπάσματα, την αμμοληψία, τη λαθροθηρία και την υπεράντληση των υδάτων για άρδευση.

Ταυρωπός
Ο ποταμός, γνωστός και ως Μέγδοβας, διαρρέει τους νομούς Καρδίτσας και Ευρυτανίας. Πηγάζει από τα βουνά στο δυτικό τμήμα του νομού Καρδίτσας και έχει μήκος 78 περίπου χλμ. Κατά τη δεκαετία του 1950 η ροή του διεκόπη με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος και τη δημιουργία της λίμνης Πλαστήρα, που παρέχει ηλεκτροδότηση, ύδρευση και άρδευση στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας. Στη συνέχεια ο ποταμός περνάει στην Ευρυτανία και κατά μήκος της κοιλάδας του υπάρχουν λίγες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, πευκοδάση και δάση με έλατα. Από το 1967 ο ποταμός χύνεται στη λίμνη Κρεμαστών, ενώ πριν από τη δημιουργία της ενωνόταν με τον ποταμό Αχελώο.

Αώος
Είναι ποταμός της Ηπείρου με συνολικό μήκος 260 χλμ. Απ’ αυτά, τα 70 χλμ. βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος και τα υπόλοιπα 190 σε αλβανικό. Πηγάζει από τη βόρεια Πίνδο και αρχικά διαρρέει μία χαράδρα ανάμεσα στα βουνά Τύμφη και Σμόλικα. ΝΔ της Κόνιτσας εισέρχεται στην Αλβανία και εκβάλλει στην Αδριατική θάλασσα. Στις πηγές του Αώου, που βρίσκονται σε υψόμετρο 1.340 μέτρων, έχει κατασκευαστεί τεχνητή λίμνη. Λόγω της ομορφιάς του τοπίου γύρω από την λίμνη, η περιοχή των πηγών (Εθνικός δρυμός Βίκου-Αώου), αναπτύσσεται τουριστικά με γοργούς ρυθμούς. Οι σημαντικότεροι παραπόταμοί του είναι ο Σαραντάπορος και ο Βοϊδομάτης. Ο πρώτος πηγάζει από τον Γράμμο και ο δεύτερος από την Τύμφη και ενώνονται με τον Αώο κοντά στην Κόνιτσα. Ο Αώος διαρρέει μεγάλο μέρος του Εθνικού δρυμού Βίκου-Αώου. Στο τμήμα αυτό σχηματίζει χαράδρα ανάμεσα στις βόρειες πλαγιές της Τύμφης και τις νότιες απολήξεις του Σμόλικα. Το μήκος της είναι συνολικά 8 χιλιόμετρα και το πλάτος της κυμαίνεται από 300 μέτρα ως 2,5 χιλιόμετρα. Η βλάστηση στο τμήμα αυτό είναι ιδιαίτερα πλούσια. Στο εσωτερικό της χαράδρας είναι χτισμένη η Μονή Στομίου, ενώ στην έξοδο της βρίσκεται το μεγάλο μονότοξο γεφύρι της Κόνιτσας, χτισμένο το 1870.

Μόρνος
Είναι ποταμός της κεντρικής Στερεάς Ελλάδας. Στην αρχαιότητα λεγόταν Δαφνούς ή Ύλαιθος. Πηγάζει από τις νότιες πλαγιές της Οίτης και καθώς κατεβαίνει στα νότια αποχετεύει τη λεκάνη που βρίσκεται ανάμεσα στα Βαρδούσια, την Οίτη, την Γκιώνα και το Λιδορίκι. Καθορίζει τα όρια των επαρχιών Δωρίδας και Ναυπακτίας και χύνεται στα όρια Κορινθιακού και Πατραϊκού κόλπου δυτικά της Ναυπάκτου. Έχει μήκος 70 χιλιόμετρα περίπου και λεκάνη απορροής με επιφάνεια 1180 τετρ. χιλιόμετρα. Για να καλυφθούν οι ανάγκες ύδρευσης της Αθήνας, έγινε ένα φράγμα και μια τεχνητή λίμνη. Οι εργασίες για την κατασκευή του φράγματος και της λίμνης ξεκίνησαν το 1969 και τέλειωσαν το 1981. Με ύψος 126 μ. είναι από τα πιο ψηλά της Ευρώπης και η λίμνη που δημιουργήθηκε έχει χωρητικότητα 780 εκατ. κυβικά μέτρα. Το νερό της μεταφέρεται στην Αθήνα μέσω του υδραγωγείου του Μόρνου και ενός καναλιού ελεύθερης ροής μήκους 192 χλμ. που διασχίζει τους νομούς Φωκίδας, Βοιωτίας και Αττικής. Στη λίμνη του Μόρνου καταλήγει και το νερό της λίμνης του Εύηνου, μέσω μιας ενωτικής σήραγγας. Αδιαπέραστα δάση από έλατα, εντυπωσιακές κορυφογραμμές, οικισμοί που παραμένουν ανέγγιχτοι από τη σύγχρονη καθημερινότητα και καταπράσινα βουνά που σμίγουν με το γαλάζιο της λίμνης, συνθέτουν ένα ενδιαφέρον τοπίο. Οι εικόνες της λίμνης, που μοιάζει να πολιορκείται από τα βουνά της Ρούμελης, είναι μαγευτικές, η εναλλαγή του τοπίου καθηλώνει. Είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που η παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση δεν κατέστρεψε, αλλά δημιούργησε ένα νέο οικοσύστημα, σφριγηλό, πολύχρωμο και γοητευτικό.

Άρδας
Είναι παραπόταμος του Έβρου και στην αρχαιότητα, ονομαζόταν Άρπησσος. Το συνολικό μήκος του είναι 290 χλμ., από τα οποία τα 241 βρίσκονται στη Βουλγαρία και τα 49 στην Ελλάδα. Πηγάζει από τη βουλγαρική πλευρά των βουνών της Κούλας, και μπαίνει στο ελληνικό έδαφος δίπλα από το χωριό Μηλέα. Στην επαρχία Ορεστιάδας, χύνεται στον ποταμό Έβρο, στην περιοχή του χωριού Καστανιές, κοντά στην Αδριανούπολη. Κατά μήκος της πορείας του έχουν αναπτυχθεί διάφορα μικρά και μεγάλα χωριά μέσα στη λεκάνη του ποταμού. Ο ποταμός αποτελεί σημαντικό οικοσύστημα για την περιοχή και το δάσος κατά μήκος της κοίτης του, είναι ένας βιότοπος εξαιρετικής σημασίας σε εθνικό επίπεδο. Μια μεγάλη ποικιλία από δένδρα, φτελιές, κισσούς, πλατάνια, αγριοτριανταφυλλιές κ.α., σπάνια είδη πουλιών όπως ερωδιοί, δρυοκολάπτες, κύκνοι, βουτηχτάρια και αγριόπαπιες συνθέτουν τη χλωρίδα και την πανίδα του. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη φυσικό ομορφιά, με κυρίαρχο στοιχείο το νερό και προσφέρεται για αναψυχή κι αθλητικές δραστηριοτήτες. Όλη η περιοχή εντάσσεται στο πρόγραμμα natura 2000.

Αχέροντας
Είναι ποταμός της Ηπείρου και διασχίζει τους νομούς Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρέβεζας. Οι πηγές του Αχέροντα είναι πολλές. Άλλες προέρχονται από τα χιόνια του όρους Τόμαρος στο νομό Ιωαννίνων και άλλες από τα όρη Σουλίου και Παραμυθιάς Θεσπρωτίας. Σημαντικές πηγές είναι και αυτές του χωριού Βουβοπόταμος κοντά στη Γλυκή. Εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, στο χωριό Αμμουδιά του νομού Πρέβεζας, όπου σχηματίζει Δέλτα. Ο Αχέροντας λόγω της παράδοσης και της περιβαλλοντικής αξίας προσελκύει πλήθος επισκεπτών από τις πηγές έως και τις εκβολές του. Το μήκος του φτάνει τα 52 χιλιόμετρα. Εναλλακτικά ήταν γνωστός και ως Μαυροπόταμος (αποδίδεται στο Δία που μαύρισε τα νερά του), Φαναριώτικος (από το φανάρι που ήταν στις εκβολές του, για να καθοδηγεί τους επισκέπτες στο Νεκρομαντείο) ή Καμαριώτικο ποτάμι. Το όνομα Αχέρων προέρχεται από τη λέξη «άχος» που σημαίνει θλίψη αναφερόμενη στη θλίψη του θανάτου. Αχέρων είναι ο ποταμός χωρίς χαρά, ο ποταμός της θλίψης Κάποιοι άλλοι λένε ότι προέρχεται από την αρχαία λέξη «αχός» (ήχος, βουή, αχώ = εκπέμπω ήχο) και το ρήμα «ρέω», άρα ο ποταμός με τη δυνατή ροή. Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι ήταν ο ποταμός εκείνος, τον διάπλου του οποίου έκανε, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο ψυχοπομπός Ερμής παραδίδοντας τις ψυχές των νεκρών στον Χάροντα, τον βαρκάρη που τις κουβαλούσε στο βασίλειο του Άδη και έπαιρνε τον οβολό που έβαζαν στα χείλη του νεκρού οι συγγενείς. Η πανίδα του αποτελείται από άφθονα ψάρια, χέλια, καβούρια, βατράχια, πεταλούδες και λίγα ακίνδυνα νερόφιδα. Σπάνια συναντά κανείς βίδρες που τρέφονται με πέστροφες. Στο τελευταίο τμήμα του («Δάσος της Περσεφόνης») χαρακτηριστικές είναι οι κρεμασμένες από τις ιτιές αηδονοφωλιές. Στις βραχώδεις πλαγιές των στενών του φωλιάζουν πολλά είδη αρπακτικών πουλιών, όπως γερακίνες, ξεφτέρια, βραχοκιρκίνεζα, ασπροπάρηδες και φιδαετοί. Στην ευρύτερη περιοχή συχνά συναντώνται όρνια, πετρίτες, σπιζαετοί και χρυσαετοί. Μεγάλα θηλαστικά, όπως λύκοι και αγριογούρουνα, αναζητούν τροφή και καταφύγιο στις δασωμένες πλαγιές του φαραγγιού, ενώ άλλα θηλαστικά της περιοχής των στενών είναι η αλεπού, ο ασβός, το κουνάβι, η νυφίτσα, η αγριόγατα, ο δασοποντικός κ.ά. Στα νερά του αναπαράγονται πάνω από 9 είδη ψαριών, ένα από τα οποία είναι ο αχερωνογοβιός, ενδημικό είδος του Αχέροντα. Τη χλωρίδα συνθέτουν ασφάκες, σπάρτα, λαδανιές, φτέρες, πλατάνια, ιτιές, αριές και άλλα 180 είδη φυτών και δένδρων. Ανάμεσά τους και πολλά σπάνια, όπως η μόλτκια η πετρώδης, η σκαβιόζα η ηπειρωτική, η σκουτελλάρια η λειμώνιος και αρκετά είδη που φύονται αποκλειστικά στην Ελλάδα, όπως τα Cerastium brachypelatum ssp. pindigenum και Crepis hellenica ssp. hellenica. Στον Αχέροντα υπάρχουν διάφορες δραστηριότητες όπως το κανό, το καγιάκ και το ράφτινγκ ενώ υπάρχει η δυνατότητα διάσχισης του ποταμού μέχρι τις εκβολές του. Επίσης με κατάλληλο εξοπλισμό πραγματοποιείται και διάσχιση του φαραγγιού του Αχέροντα.

Σαραντάπορος
Είναι ποταμός της Ηπείρου και Μακεδονίας με συνολικό μήκος 50 χλμ. Πηγάζει από το όρος Μαύρη Πέτρα, σε υψόμετρο 1500 μέτρων, της οροσειράς του Γράμμου και ενώνεται με τον ποταμό Αώο κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Από εκεί μπαίνει στην Αλβανία και εκβάλλει στην Αδριατική θάλασσα. Ο Σαραντάπορος συγκεντρώνει τα νερά των ρεμάτων που χύνονται προς τη νότια πλευρά του Γράμμου και τη δυτική πλευρά του Σμόλικα, μεταξύ των οποίων και αυτό του Βουρκοπόταμου που κατεβαίνει από το χωριό Κεράσοβο και ακολουθεί μια διαδρομή ανάμεσα στον Γράμμο, τον Βόιο και τον Σμόλικα. Ένα από τα αξιοθέατα κατά μήκος του ποταμού είναι το δίτοξο πέτρινο γεφύρι μεταξύ των χωριών Δροσοπηγή και Πλαγιά, που κατασκευάστηκε το 1747.