Αρχαία Αγορά Αθήνας - Νότια Στοά I - Οικία του Σίμωνα

Νότια Στοά I

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Νότια Στοά Ι, στη νότια πλευρά της Αγοράς και σε άμεση σχέση με το σηκό του Θησέα, είναι ένα μεγάλο επίμηκες κτίριο με 15 δωμάτια στο εσωτερικό του, που κατασκευάστηκε γύρω στο 430-420 π.Χ., για να στεγάσει συμπόσια και δείπνα αξιωματούχων, αλλά στην Πρώιμη Ελληνιστική περίοδο η χρήση του μετατράπηκε σε εμπορική. Το κτίριο καταστράφηκε στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ., προκειμένου να κατασκευαστεί η πολυτελέστερη Νότια Στοά ΙΙ.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Περιγραφή του κτιρίου

Η Νότια Στοά Ι εντοπίστηκε από τον Eugene Vanderpool της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών το 1936 και ανασκάφηκε από τη Margaret Crosby το 1952-1953. Η έρευνα ολοκληρώθηκε το 1966-1967, από τον John M. Camp. Πρόκειται για επιμήκη, ορθογώνιας κάτοψης στοά, με εξωτερική κιονοστοιχία 45 αράβδωτων κιόνων και εσωτερική κιονοστοιχία από 22 κίονες καλυμμένους με επίχρισμα, πιθανόν ιωνικούς (όπως συνήθιζαν σε ανάλογα κτίρια του 5ου αιώνα π.Χ.). Ελάχιστα τμήματα του κτηρίου παραμένουν στην αρχική τους θέση: είναι ορατοί λίγοι λίθοι από το νότιο και τον ανατολικό τοίχο, αρκετοί λίθοι από το μεσαίο και τους εσωτερικούς τοίχους μεταξύ των δωματίων και κάποια τμήματα από τη θεμελίωση του στυλοβάτη στη βόρεια πλευρά. Επίσης, σε αποσπασματική κατάσταση σώζεται ένα δωρικό κιονόκρανο από γκρίζο πωρόλιθο χωρίς επίχρισμα, το οποίο βρέθηκε στο δάπεδο στο ανατολικό τμήμα της κιονοστοιχίας. Το κάτω μέρος του κιονόκρανου έφερε ραβδώσεις, όχι όμως και ο κορμός. Η κατώτερη διάμετρος των δωρικών κιόνων της εξωτερικής κιονοστοιχίας είναι 0,53 μ. και το μετακιόνιο διάστημα των εξωτερικών κιόνων φθάνει τα 1,74 μ. Η κιονοστοιχία αυτή πατά σε απλό στυλοβάτη από πωρόλιθο, από τον οποίο σώζονται κάποια θραύσματα. Δεν υπήρχαν άλλες βαθμίδες στην ανασκαμμένη ανατολική πλευρά του θεμελίου, στα δυτικά όμως ίσως ήταν αναγκαία η χρήση και δεύτερης βαθμίδας, λόγω της υψομετρικής διαφοράς.
Η υποθεμελίωση των 5 ανατολικών εσωτερικών κιόνων έχει βρεθεί στη θέση της. Το μετακιόνιο διάστημα είναι 3,49 μ., σχεδόν διπλάσιο δηλαδή από αυτό της εξωτερικής κιονοστοιχίας. Η κατώτερη διάμετρος των κιόνων της εσωτερικής κιονοστοιχίας είναι 0,57 μ. Οι κορμοί των κιόνων ήταν αράβδωτοι. Οι κίονες αυτοί, μεγαλύτερης διαμέτρου από τους εξωτερικούς, θα πρέπει να ήταν και υψηλότεροι, για να στηρίζουν τη στέγη του κτηρίου.
Οι διαστάσεις του κτιρίου στο εξωτερικό είναι 80,47 μ. (Β-Ν) x 14,89 μ. (Α-Δ). Προφανώς υπήρχε στα βόρεια ένας αναλημματικός τοίχος που διαμόρφωνε μια πλατεία με θέα σ’ όλη την πλατεία της Αγοράς και που θα πρέπει να καταστράφηκε στη διάρκεια της κατασκευής της Νότιας Στοάς ΙΙ.
Στο εσωτερικό διαμορφώνονται 15 τετράγωνα ή σχεδόν τετράγωνα δωμάτια, από τα οποία σώζονται σε καλή κατάσταση τα 12. Το δυτικό τμήμα του κτηρίου δε σώζεται σε καλή κατάσταση, καθώς καταστράφηκε στη διάρκεια των εκσκαφών για τη δημιουργία της Νότιας Στοάς ΙΙ. Οι θύρες, ανοιγμένες προς βορρά, δε βρίσκονται στον κεντρικό άξονα των δωματίων, αλλά είναι μετατοπισμένες περίπου 30 εκ. στα ανατολικά. Οι διαστάσεις τους ήταν περίπου 1,5 μ. Το κεντρικό δωμάτιο δεν είχε θύρα προς το εξωτερικό, αλλά προς ένα στενό προθάλαμο, με διαστάσεις 4,86 x 1,45 μ. Διπλοί δακτύλιοι υποδεικνύουν την ύπαρξη θύρας που οδηγούσε από την εξωτερική κιονοστοιχία στον προθάλαμο του κεντρικού δωματίου. Τα δωμάτια 1-6 από τα δυτικά έχουν διαστάσεις 4,86 x 4,86 μ. και τα υπόλοιπα 4,86 x 4,71 μ., για να εξοικονομηθεί χώρος για την προσθήκη του προθαλάμου, κάτι που σχεδιάστηκε πιθανότατα μετά την έναρξη των εργασιών. Το έδαφος ήταν από καστανό πηλό.
Αργότερα, στο σημείο του προθαλάμου και σε τμήμα του κεντρικού δωματίου, χτίστηκε σκάλα, με στόχο την επικοινωνία με το δρόμο πίσω από τη στοά (κατεύθυνση Β-Ν), αλλά και με τον υποτιθέμενο όροφο που βρισκόταν πάνω από τα δωμάτια της στοάς, αλλά όχι και πάνω από τις δύο κιονοστοιχίες. Σώζονται μόλις δύο από τα σκαλοπάτια της σκάλας. Για τον όροφο αυτό πάντως δεν υπάρχει καμία υλική απόδειξη πέρα από την ένδειξη της τοποθέτησης της σκάλας. Ένας πιθανός λόγος ύπαρξης δεύτερου ορόφου έχει να κάνει με την υψομετρική διαφορά με το χώρο πίσω από τη στοά: ο δεύτερος όροφος, αν υπήρχε, θα είχε το ύψος ενός μονώροφου κτιρίου προς νότο, με άμεση πρόσβαση στο δρόμο. Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι το κατώτερο τμήμα της σκάλας ήταν από λίθο, ενώ τα ανώτερα σκαλοπάτια από ξύλο.
Επειδή το κτίριο δε διέθετε τρόπους επικοινωνίας μεταξύ ορόφου και ισογείου (στην αρχική του φάση τουλάχιστον), ενδέχεται η πρόσβαση στον όροφο να γινόταν μόνο από νότια, από το δρόμο, και μάλιστα από την ανατολική γωνία της νότιας πλευράς.
Το κτίριο είχε χτιστεί με οικοδομικό υλικό που μαρτυρά κάποια οικονομία, η οποία ενδέχεται να σχετίζεται με τις οικονομικές συνθήκες στην Αθήνα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Τη θεμελίωση αποτελεί μία σειρά από μαλακούς γκρίζους πωρόλιθους. Το ίδιο υλικό χρησιμοποιήθηκε και για τις δύο κατώτερες στρώσεις των τοίχων, ενώ τα ανώτερα τμήματα της κατασκευής ήταν από ωμοπλίνθους, δηλαδή ευτελέστατο υλικό, προφανώς καλυμμένους με επίχρισμα.
Στο εσωτερικό των δύο καλύτερα διατηρημένων δωματίων βρέθηκαν ίχνη από κλίνες διαμορφωμένες ανά επτά σε κάθε δωμάτιο. Στα δωμάτια λοιπόν τελούνταν συμπόσια και γεύματα, γι’ αυτό και η μετατόπιση της πόρτας από τον άξονα, για να χωρέσει ένα κρεβάτι στον τοίχο της πόρτας. Στους υπόλοιπους τοίχους υπήρχαν από δύο κρεβάτια. Σε ένα από τα δωμάτια βρέθηκε μια περιμετρική πλατφόρμα, που στόχο είχε να προστατεύει τα ξύλινα πόδια του κρεβατιού από την υγρασία του εδάφους.
Στο χώρο της ανασκαφής βρέθηκαν διάσπαρτα λεοντόκρουνα από τη σίμη, που ανήκουν σε διάφορες περιόδους. Επίσης, στο εσωτερικό του κτιρίου εντοπίστηκαν ίχνη από δύο βάσεις, που πιθανόν στήριζαν αγάλματα ή άλλα μνημεία, απέναντι από το νότιο τοίχο της στοάς.
Αργότερα, η ανατολική άκρη της κιονοστοιχίας, έως το δεύτερο εσωτερικό κίονα, καλύφθηκε με ένα τοίχο από πολύ πρόχειρη τοιχοδομία. Γύρω στο 300 π.Χ., τα κρεβάτια σε δύο τουλάχιστον δωμάτια αντικαταστάθηκαν από έδρανο που διατρέχει τους τοίχους.

Χρήσεις του κτιρίου
Η μορφή του κτιρίου, σε συνδυασμό με τη διαπιστωμένη χρήση του, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Νότια Στοά Ι είχε ταυτόχρονα διοικητικό και εμπορικό χαρακτήρα. Η διαμόρφωση των δωματίων με κρεβάτια μαρτυρά την παράθεση συμποσίων και γευμάτων εκεί, πιθανότατα για τις ανάγκες αξιωματούχων. Μία από τις επιγραφές που βρέθηκαν (του 222/221 π.Χ.) δείχνει ότι χρησιμοποιούνταν από τους μετρονόμους, τους υπεύθυνους αξιωματούχους για τα επίσημα μέτρα και σταθμά της πόλης. Επίσης, στο κτίριο βρέθηκαν 240 χάλκινα νομίσματα, που δείχνουν τον εμπορικό χαρακτήρα της χρήσης του. Κατά μία άποψη, φιλοξενούσε τις δραστηριότητες των τραπεζιτών της Αθήνας, που είναι γνωστοί από φιλολογικές μαρτυρίες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εναλλακτική πρόταση του Thompson, ότι η στοά εξυπηρετούσε αποκλειστικά τις ανάγκες του παρακείμενου Θησείου, όπου οι εορτασμοί απαιτούσαν την παράθεση ιερών δείπνων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
BOERSMA, J.S., Athenian Building Policy from 561/560 to 405/404 B.C., Scripta Archaeologica Groningana (Groningen 1970).
Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum (Athens 1990) (ηλ. έκδοση: site Αγοράς).
Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003).
Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης (Αθήνα 2004).
THOMPSON, H.A., «Excavations in the Athenian Agora: 1953», Hesperia (1954).
THOMPSON, H.A., «Activity in the Athenian Agora: 1966-1967», Hesperia (1968).
THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972).
TRAVLOS, J., Pictorial Dictionary of Ancient Athens (Princeton 1971).

Οικία του Σίμωνα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το ταπεινό σπίτι που βρισκόταν στη νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς της Αθήνας (ΒΔ της Μέσης Στοάς και ανατολικά της Θόλου, στο σημείο όπου βρέθηκαν οι αρχαϊκοί όροι της Αγοράς) ταυτίστηκε, χάρη σ’ ένα κύπελλο που είχε χαραγμένη μια επιγραφή στο πόδι του, με το εργαστήριο του περίφημου Σίμωνα του τσαγκάρη, φίλου του Σωκράτη, ο οποίος συνήθιζε να συχνάζει εκεί και να διδάσκει.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Το σπίτι του Σίμωνα, που ανασκάφηκε το 1953, είναι ένα ασήμαντο οικοδόμημα, το οποίο όμως σχετίζεται με μία από τις σημαντικότερες μορφές που άφησαν το στίγμα τους στην Αγορά της Αθήνας, το Σωκράτη. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Διογένη Λαερτίου, ο φιλόσοφος συνήθιζε να συχνάζει στο εργαστήριο και σπίτι του φίλου του, του ταπεινού τσαγκάρη Σίμωνα, και να δίνει εκεί ορισμένες από τις περίφημες διαλέξεις του, ειδικά αφιερωμένες στους πολύ νέους μαθητές του, που δεν επιτρεπόταν να εισέλθουν στο χώρο της Αγοράς. Ο προνοητικός τεχνίτης κατέγραφε τους διαλόγους που είχε ο Σωκράτης (που δεν άφησε ούτε λέξη γραπτή από τη διδασκαλία του) με τους μαθητές του και κυκλοφόρησε αργότερα 33 σε βιβλίο. Οι διάλογοι αυτοί συνήθως ονομάζονταν «σκυτικοί» («του τσαγκάρη»).
Εκτός από την επιγραφή ΣΙΜΩΝΟΣ (που δηλώνει τον ιδιοκτήτη στη γενική) στη βάση της μελανοβαφούς κύλικας, που βρέθηκε στο δρόμο ακριβώς έξω από το σπίτι, η ταύτιση του κτιρίου με το υποδηματοποιείο του Σίμωνα έχει υποστηριχθεί και από τα υπόλοιπα ευρήματα στο χώρο: μεγάλα σιδερένια πλατυκέφαλα καρφιά, που ενδεχομένως να χρησίμευαν για τη στερέωση βαριών υποδημάτων στη σόλα (μπότες), και οστέινα καψούλια, στα οποία πιθανόν στερέωναν τα κορδόνια.
Το σπίτι ανήκει σε έναν τύπο ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Αθήνα: έχει ακανόνιστο εξωτερικά σχήμα ως προς την κάτοψη. Κατά πάσα πιθανότητα θα πρέπει να αποτελούνταν μόνο από το ισόγειο. Διαθέτει δύο ακανόνιστου μεγέθους δωμάτια, τα οποία ανοίγονταν σε μια εσωτερική αυλή, στην οποία υπήρχε ένα πηγάδι και μία δεξαμενή. Οι διαστάσεις είναι οι ακόλουθες: 12,80 μ. (Α-Δ) x 14,93 μ. (Β-Ν), ενώ η εσωτερική αυλή έχει διαστάσεις 5,48 x 6,40 μ. Η ανασκαφή δεν ολοκληρώθηκε, καθώς εν μέρει η οικία καλύπτεται από τη Μέση Στοά. Πολύ κοντά στο σπίτι του Σίμωνα βρέθηκε στη θέση του όρος της Αγοράς (σήμερα στο εσωτερικό της Μέσης Στοάς).
Το σπίτι γνώρισε δύο φάσεις: η πρώτη ανάγεται στην Αρχαϊκή περίοδο, πριν από το 479 π.Χ., όταν καταστράφηκε από τους Πέρσες. Σε άγνωστη περίοδο επιδιορθώθηκε και προφανώς ήταν σε χρήση στο τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ., όταν σύχναζε εκεί ο Σωκράτης. Το υλικό δομής στο πρώτο σπίτι ήταν πήλινα τούβλα, ενώ στην δεύτερη φάση, σύμφωνα με τις συνήθειες της εποχής, χρησιμοποιήθηκαν ασβεστολιθικοί δόμοι. Τα δάπεδα ήταν από πατημένο χώμα.
Η περιοχή καθαρίστηκε κατά το 2ο αιώνα π.Χ., για την ανέγερση της Μέσης Στοάς. Το ίδιο το σπίτι όμως είναι απίθανο να επέζησε για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
BOERSMA, J.S., Athenian Building Policy from 561/560 to 405/404 B.C., Scripta Archaeologica Groningana (Groningen 1970).
LANG, M., Socrates in the Agora, Agora Picture Books (Princeton 1978).
Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum (Αthens 1990).
Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16 (Princeton 2003).
Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης (Αθήνα 2004).
THOMPSON, D.B., «The House of Simon the Shoe-Maker», Archaeology (1960).
THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972).